روشهای درمان آزواسپرمی و پیشگیری از ابتلا به آن

طبنا نیوز/بی نطفگی یا آزواسپرمی، نوعی اختلال بوده که در آن تعداد اسپرم های موجود در مایع منی، صفر می شود. در این مقاله به بررسی این موضوع می پردازیم.

آزواسپرمی

این بیماری بسیار نادر است و فقط یک درصد از مردان را شامل می شود که حدود 10 تا 15 درصد از مردان نابارور است. اسپرم در بیضه ها ساخته می شود و در دستگاه تناسلی با مایعی در مجاری سمینال ترکیب می شود. مایع سفید رنگ و غلیظی که حاصل می شود منی نام دارد. در آزواسپرمی (Azoospermia) منی همچنان ساخته می شود و ارضای جنسی اتفاق می افتد اما منی دیگر دارای اسپرم نیست.

ژنتیک و عوامل موروثی در 10 تا 15 درصد موارد کم اسپرمی و آزواسپرمی تاثیر دارد. عیوب و اختلالات در کروموزوم ها ( ساختار هسته سلول ها که حاوی اطلاعات ژنتیکی است ) می تواند بر شکل، اندازه و تعداد اسپرم ها اثر بگذارد. این عیوب در بخش های مختلفی از کروموزم مردانه می توانند رخ بدهند. در بعضی موارد بخشی از کروموزوم مردانه محذوف است و این می تواند منجر به ناباروری شود.

به طوری کلی سه نوع آزواسپرمی وجود دارد:

آزواسپرمی پیش از بیضه ای

این عارضه به دلیل اختلال در ساخت هورمون های مسئول تولید اسپرم بوجود می آید. این حالت به دو دلیل به وجود می آید.

1. سندرم کالمن، اختلالی ژنتیکی و موروثی کروموزوم های ایکس که نشانه های آن سطح پایین هورمون مولد گونادوتروپین و بی بویی است. کار این هورمون تحریک غده هیپوفیز برای ترشح هورمون هایی است که اندام تناسلی را کنترل می کنند.

2. اختلالات هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز که ناشی از درمان های رادیویی و داروهای شیمی درمانی هستند.

آزواسپرمی بیضه ای

این عارضه به دنبال هر اختلال در عملکرد یا ساختار بیض ها بوجود می آید. این عارضه می تواند از عوامل ذکر شده در زیر نشات بگیرد:

آنورشیا یا عدم وجود بیضه ها

کیپتورشیدیسم ( وضعیتی که بیضه ها در کیسه بیضه قرار نگرفته اند. )

سندرم سرتولی تنها ( بیضه ها سلول های اسپرم مرده تولید می کنند. )

توقف اسپرماتوژنیک ( بیضه ها سلول های اسپرم ناقص تولید می کنند. )

سندرم لینفلتر: مرد یک کروموزوم ایکس اضافه دارد. نتیجه آن می تواند ناباروری یا عدم بلوغ فیزیکی یا جنسی باشد.

مام اورکیتیس؛ التهاب بیضه ها

تومور ها

واکنش به داروها

درمان های رادیویی

بیماری هایی از جمله دیابت، سیروز و نارسایی کلیه

جراحی

واریکوسل؛ گشادی رگ های بیضه

آزواسپرمی پسا بیضه ای

این عارضه به دنبال مشکلات انزال منتج از انسداد دستگاه تناسلی ایجاد می شود. در این حالت اسپرم با مایع منی ترکیب نمی شود. این عارضه حدود 40 درصد از آزواسپرمی ها را شامل می شود. علل آن ممکن است از موارد زیر باشد:

انسداد در اپیدیدیم، لوله منی یا هر قسمت دیگری در اندام جنسی

عفونت

جراحت

رشد کیست

وازکتومی؛ برداشت لوله منی

نداشتن لوله منی به طور مادرزادی؛ این عارضه می تواند منجر به فیبروز کیستی نیز بشود.

زنانی که همسرانی با فیبروز کیستی دارند باید آزمایشاتی انجام بدهند تا مشخص شود فرزندشان احتمال ابتلا به فیبروز کیستی دارد یا خیر.

سیستم تناسلی

دستگاه تناسلی شامل این بخش هاست:

بیضه ها

مسئول فرآیند اسپرماتوژینز یا تولید اسپرم هستند.

لوله های منی ساز

لوله های کوچک و باریکی که اکثر بافت بیضه ها را تشکیل می دهند.

اپیدیدیم

لوله هایی که اسپرم های بالغ در آنجا ذخیره می شوند.

لوله منی

لوله ای که از اپیدیدیم به مجرای ادراری می رود. تنگ و گشاد شدن این لوله باعث حرکت اسپرم می شود و آن را به کیسه های سمینال می برد جایی که اسپرم با مایع سمینال ترکیب شده و منی به وجود می آید.

مجرای ادرار

لوله ای که در طول آلت تناسلی کشیده شده و محل خروج ادرار از مثانه و منی از بیضه هاست.

علائم آزواسپرمی

شاید خودتان متوجه ابتلایتان به این عارضه نباشید و هیچ علائمی را مشاهده نکنید تا اینکه می بینید تمام تلاش هایتان بی نتیجه باقی می ماند. جز این مورد، علائم و نشانه های دیگری که مشاهده می کنید می تواند به علل و عوارض دیگری مربوط باشد که شامل مواردی همچون عدم تعادل هورمون ها یا اختلالات ژنتیکی و کروموزومی است.

علائم احتمالی آزواسپرمی شامل موارد زیر می شود:

سرد مزاجی جنسی

اختلال نعوظ

غده، ورم یا ناراحتی در اطراف بیضه ها

کاهش مو های صورت یا بدن

درست است که تنها به یک اسپرم و یک تخمک برای باردار شدن نیاز است، اما اسپرم های سالم بیشتر احتمال بارداری در هر ماه را افزایش می دهند. حتی اگر قصد بچه دار شدن ندارید، تعداد اسپرم عامل مهمی برای سلامت کل در نظر گرفته می شود. تعداد غیر عادی اسپرم می تواند نشان دهنده اختلالات مربوط به سلامتی باشد. می توانید از طریق آنالیز مایع منی، شمارش اسپرم را انجام دهید که این آزمایش را می توان در مطب پزشک، کلینیک باروری یا در خانه انجام داد.

آزمایش مایع منی

آنالیز مایع منی این موارد را مشخص می کند:

تعداد اسپرم ها (حجم)

شکل اسپرم

حرکت اسپرم یا تحرک اسپرم

تعداد، شکل و تحرک اسپرم برای بررسی باروری مردان عوامل مهمی هستند. ممکن است پزشک آزمایش و بررسی 3 نمونه در ملاقات های گوناگون را برای آنالیز دقیق پیشنهاد دهد. تست هایی که در خانه انجام می شوند تنها تعداد اسپرم ها را مشخص می کنند. اگر می خواهید آنالیز کامل داشته باشید، با پزشک صحبت کنید.

تعداد اسپرم و باروری

تعداد اسپرم می تواند روی باروری تاثیر بگذارد زیرا احتمال باردار شدن همسرتان با تعداد کم اسپرم کاهش می یابد. مشکلات کیفیت اسپرم نیز می توانند روی احتمال باردار شدن همسرتان تاثیر بگذارند. ناباروری مردان (که اغلب به علت تعداد کم اسپرم رخ می دهد) یکی از دلایل اصلی است که زوج ها نمی توانند بچه دار شوند. اما زوج ها می توانند سایر مشکلاتی که روی باروری تاثیر می گذارند را نیز تجربه کنند. در برخی موارد، ناباروری به علت عوامل زنانه همچون این موارد رخ می دهد:

ذخیره تخمدان کم

انسداد لوله فالوپ

آندومتریوز

باردار نشدن می تواند از نتایج عدم تلاش کافی برای بارداری باشد. در بیشتر موارد، حتی هنگامی که مشکلات باروری وجود ندارد، باردار شدن می تواند 6 ماه تا 1 سال طول بکشد. اگر بالای 35 سال سن دارید و شما و همسرتان 6 ماه برای باردار شدن تلاش کرده اید، ممکن است پزشک شما را به متخصص باروری ارجاع دهد. اگر برای بیش از یک سال برای بارداری تلاش کرده اید و شما و همسرتان زیر 35 سال هستید، برای این که ببینید آیا به ارجاع به متخصص نیاز هست یا نه از پزشک سوال بپرسید.

تشخیص آزواسپرمی

آزواسپرمی هنگامی تشخیص داده می شود که در دو موقعیت جداگانه، هیچ سلول اسپرمی در نمونه سانتریفیوژ شده مایع منی با استفاده از میکروسکوپ با قدرت بالا تشخیص داده نشود. در مواردی که مایع منی سانتریفیوژ شده وجود دارد، اگر سلول های اسپرم وجود داشته باشند از مایع اطراف شان جدا می شوند و زیر میکروسکوپ دیده می شوند.

به عنوان قسمتی از پروسه تشخیص، پزشک سابقه بیمار نظیر این موارد را بررسی می کند:

موفقیت یا عدم موفقیت در باروری در زمان گذشته (توانایی داشتن فرزند)

بیماری های زمان کودکی

ضربه یا جراحی در ناحیه مقعد (این امر سبب انسداد مجاری یا منبع ضعیف خون به بیضه ها می شود)

عفونت ادراری یا مجرای تناسلی

بیماری های منتقله جنسی

قرار گرفتن در معرض پرتو یا شیمی درمانی

هر گونه استفاده از دارو، در گذشته یا حال

تب اخیر یا قرار گرفتن در معرض گرما همچون سونای مکرر یا حمام بخار گرم (گرما سلول های اسپرم را از بین می برد)

سابقه خانوادگی در نقص های مادرزادی، عقب ماندگی ذهنی، اختلالات اندام های تناسلی یا فیبروز سیستیک

معاینه فیزیکی آزواسپرمی

در معاینه فیزیکی پزشک این موارد را بررسی می کند:

بلوغ کلی، اندازه و شکل بدن و اندام های تناسلی

محتوای آلت تناسلی (مردان) و کیسه بیضه

بررسی وجود مجاری وازدفران

ورم یا حساس شدن اپیدیدیم

وجود یا نبود واریکوسل

بررسی مقعد برای انسداد مجرای انزالی

ممکن است پزشک انجام این آزمایش ها را نیز پیشنهاد دهد:

بررسی سطح هورمون هایی نظیر تستوسترون و هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH)

آزمایش های ژنتیکی

اشعه ایکس و سونوگرافی اندام های تناسلی برای بررسی مشکلات اندازه و شکل آن ها و ارزیابی این که آیا هیچ تومور، انسداد یا عدم خونرسانی کافی وجود دارد یا نه.

تصویر برداری از مغز برای تشخیص اختلالات هیپوتالاموس و غده هیپوفیز

در مواردی که اندازه بیضه ها و سطح هورمون ها عادی است، بیوپسی (نمونه برداری از بافت) بیضه ها انجام می شود تا آزواسپرمی انسدادی یا غیر انسدادی مشخص شود. بیوپسی عادی به این معناست که احتمالا در برخی از نقاط سیستم انتقال اسپرم، انسداد وجود دارد. گاهی هر اسپرمی که در بیضه یافت می شود فریز می شود تا بعدها مورد بررسی قرار بگیرد یا در روش های کمک باروری از آن استفاده شود.

درمان آزواسپرمی

درمان آزواسپرمی انسدادی

جراحی می تواند لوله های مسدود شده در اندام های تناسلی را اصلاح کند و ارتباطی را برقرار کند که به علت نقص های مادرزادی هیچ گاه شکل نگرفته بود. برخی از پزشکان در زمینه درمان آزواسپرمی و ترمیم موثر جریان اسپرم تخصص دارند. اگر ترمیم با جراحی ممکن نیست یا خودتان آن را ترجیح نمی دهید، اغلب گزینه دیگری نیز وجود دارد. متخصصان می توانند اسپرم را از طریق این موارد استخراج کنند:

بیضه ها

اپیدیدیم، جایی که اسپرم رشد می کند

وازدفران لوله ای که انتقال اسپرم را بر عهده دارد

اسپرم برای باردار شدن به کمک لقاح آزمایشگاهی (IVF) استخراج می شود. پزشکان درباره گزینه های موجود با شما مشورت می کنند و به شما در تصمیم گیری کمک می کنند. اگر جراحی ممکن باشد دو نوع جراحی صورت می گیرد: میکروسرجری و جراحی اندوسکوپیک.

آزواسپرمی انسدادی و میکروسرجری

میکروسرجری یک تکنیک اثبات شده است که تاریخچه طولانی ای دارد. متخصصانی که میکروسرجری را انجام می دهند باید یک سال بیشتر درس بخوانند تا در این درمان تخصص پیدا کنند.

شما کاملا با بیهوشی عمومی بیهوش می شوید.

پزشک یک برش کوچک در بیضه انجام می دهد.

پزشک از ابزار بزرگ نمایی مخصوص استفاده می کند، انسداد را اصلاح می کند یا ارتباط از دست رفته را ترمیم می کند و برش را می بندد.

از میکروسرجری برای ترمیم مشکلات اپیدیدیم و وازدفران استفاده می شود.

آزواسپرمی انسدادی و جراحی اندوسکوپیک

جراحی اندوسکوپیک یک پروسه کم تهاجمی است که از برش های کوچک تر استفاده می کند.

با استفاده از بیهوشی عمومی کاملا بیهوش می شوید و برای اذیت نشدن از بیحسی موضعی در محل مورد نظر استفاده می شود.

پزشک از یک لوله اسکوپ (لوله باریک و انعطاف پذیر) با دوربین، نور و بزرگنمایی در محل جراحی استفاده می کند؛ در حالی که برای هدایت، تصویر روی یک مانیتور نشان داده می شود.

لوله اسکوپ به آرامی به پیشابراه هدایت می شود که باعث می شود به برش بزرگ نیازی نباشد. سپس پزشک به دقت انسداد را برطرف می کند.

پزشکان از جراحی اندوسکوپیک برای ترمیم مشکلات مربوط به مجرای انزالی (لوله ای که اسپرم از آن به پیشابراه می رود، با مایع مخلوط می شود و مایع منی را تشکیل می دهد) استفاده می کنند.

درمان آزواسپرمی غیر انسدادی

با وجود درمان های پیشرفته ای که امروز در دسترس است برخی از مردان با آزواسپرمی غیر انسدادی، بازگشت اسپرم به مایع منی را تجربه می کنند، تا جایی که بارداری و لقاح غیر کمکی ممکن می شود. برای بسیاری دیگر از بیماران، می توان کیسه هایی از تولید اسپرم را در بیضه تشخیص داد حتی اگر خیلی از قسمت ها تهی باشند و بیمار به اندازه کافی اسپرم تولید نکند تا به مجاری تناسلی بفرستد. علت چنین موفقیتی تجربه و تخصص در زمینه استخراج اسپرم است.

پزشک درباره شرایط خاص تان با شما صحبت می کند و توصیه های درمانی به شما ارائه می دهد. برای برخی از مردان، راه حل نسبتا ساده است و شامل این موارد است: تغییر در سبک زندگی، تعویض یک دارو یا پرهیز از برخی سموم خاص. به علاوه اگر شیمی درمانی یا پرتو درمانی داشته اید، باید بدانید که سیستم تناسلی برگشت پذیر است و بدن به زمان برای ریکاوری نیاز دارد. اما گاهی به مداخلات مستقیمی نیاز است. در هر مورد باید 2-3 ماه به بدن اجازه دهید که اسپرم کافی تولید کند تا مزایای شفاف درمان را ببینید.

درمان هورمونی آزواسپرمی

برخی از مردان با آزواسپرمی انسدادی می توانند با کمک هورمون های خاص، بازگشت اسپرم به منی یا افزایش احتمال یافتن اسپرم در طول استخراج را تجربه کنند.

این هورمون ها عبارتند از:

هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH)

هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی (HCG)

کلومیفن

آناستروزول

لترازول

واریکوسلکتومی

برخی از مردان ممکن است واریکوسل داشته باشند که شامل بزرگ و گشاد شدن رگ های کیسه بیضه است که می تواند مانع از تولید اسپرم شود. در طول پروسه واریکوسلکتومی میکروسکوپیک از میکروسکوپ برای تشخیص و باز کردن رگ ها و حفظ ساختارهای ضروری اطراف (همچون شریان ها، وازدفران و مجاری لنفاتیک) استفاده می شود. بیش از 40 درصد از مردان پس از این پروسه، بازگشت اسپرم به مایع منی را تجربه می کنند.

استخراج اسپرم برای آزواسپرمی

برای برخی از مردان با آزواسپرمی غیر انسدادی، می توان اسپرم را به مایع منی بازگرداند. اما وقتی این اتفاق ممکن نیست، پزشکان کیسه های کوچکی در بیضه که هنوز اسپرم تولید می کنند را تشخیص می دهند. این اسپرم ها به اندازه ای نیستند که وارد مجرای تناسلی تان شوند اما به شما کمک می کنند که پدر شوید. حتی اگر هر یک از بیضه ها شامل اسپرم های کمی باشند، این امر ممکن است.

استخراج اسپرم

هدف، کاهش به خطر افتادن بیضه ها و افزایش احتمال یافتن اسپرم است.

با کمک دو تکنولوژی می توان به این هدف رسید:

استخراج اسپرم بیضه با روش میکروسکوپی (mTESE)

از اسپرمی که جمع آوری شده برای بارور کردن تخمک، چه به روش لقاح مصنوعی (IVF) و چه میکرواینجکشن یا تزریق اسپرم داخل تخمک (ICSI) استفاده می کنند. ICSI پروسه ای است که تنها به یک اسپرم نیاز دارد. برخی از متخصصان در زمینه بررسی بافت بیضه برای تشخیص اسپرم و استفاده از آن برای بارور کردن تخمک تخصص دارند.

استخراج اسپرم نیز روش مناسبی برای مردانی با آزواسپرمی انسدادی است که از انجام جراحی اصلاح کننده می پرهیزند، در این شرایط به علت تعداد بالای اسپرم های این افراد ما به آن ها پروسه های مشابه و کمتر تهاجمی را پیشنهاد می دهیم.

آزواسپرمی و نقشه برداری اسپرم

نقشه برداری اسپرم روش کم تهاجمی برای تشخیص و بازیابی اسپرم است که باعث می شود جمع آوری اسپرم موثرتر باشد. این پروسه نیاز به برداشتن بافت بیضه را کاهش می دهد. این پروسه نسبت عوارض جانبی کمی دارد و بیماران معمولا چندین روز پس از انجام آن به خوبی بهبود می یابند. برای این کار از چندین قسمت بیضه نمونه برداری می شود، اگر اسپرم کافی برای لقاح و بارداری یافت شود به یافتن اسپرم های دیگر نیازی نیست. اما اگر اسپرم کافی یافت نشود سراغ پروسه دیگری به نام mTESE می رویم.

استخراج اسپرم بیضه با روش میکروسکوپی (mTESE)

در طول استخراج اسپرم بیضه با روش میکروسکوپی، از میکروسکوپ مخصوص برای یافتن بافت بیضه حاوی اسپرم استفاده می شود. به این پروسه میکرو TESE یا میکرو دیسکشن (Microdissection) هم می گویند. این روش هم تا حد ممکن بافت بیضه را حفظ می کند و هم سبب افزایش احتمال یافتن اسپرم های موثر می شود. بیماران در طول این پروسه بیهوشی عمومی یا بیحسی موضعی دریافت می کنند.

درمان گیاهی آزواسپرمی

درمان گیاهی و طبیعی آزواسپرمی یا صفر بودن تعداد اسپرم ها بر اساس استفاده از برخی گیاهان است. این گیاهان خصوصیات یکسانی با هورمون های مردانه دارند و تولید اسپرم در مجرای تناسلی مردانه را افزایش می دهند. گیاه خارخسک تاکنون از موثرترین گیاهان برای درمان آزواسپرمی (یا صفر بودن تعداد اسپرم ها) و سایر اختلالات جنسی بوده است.

خارخسک هورمون استروژن و تستوسترون را افزایش می دهد و گردش خون را در کل ناحیه تناسلی (مجرای وازدفران، بیضه ها، اپیدیدیم و آلت تناسلی) تقویت می کند. این گیاه اختلال نعوظ را نیز درمان می کند. موصلی سفید (Safed musli) داروی گیاهی دیگری است که برای درمان صفر بودن تعداد اسپرم یا آزواسپرمی استفاده می شود. این گیاه میزان و کیفیت مایع منی را تقویت می کند، این موارد عوامل مهمی هستند که روی باروری مردان تاثیر می گذارند.

موصلی سفید سطح باروری را افزایش می دهد و عملکرد دستگاه تناسلی را بهبود می بخشد. گیاهان آیورودیک دیگری نیز هستند که صفر بودن تعداد اسپرم یا آزواسپرمی را درمان می کنند. آشواگاندا و شیلاجیت از مهم ترین گیاهان در طب آیورودا هستند که برای درمان آزواسپرمی مورد استفاده قرار می گیرند. این گیاهان روی دستگاه تناسلی تاثیر موثری می گذارند و قوای جنسی را تقویت می کنند.

این گیاهان باروری را افزایش می دهند و با تحریک تولید دوپامین، شهوت جنسی کاهش یافته را بالا می برند. گیاه Mucuna purines با افزایش حساسیت سیستم عصبی، به نعوظ و تولید اسپرم کمک می کند. آزواسپرمی یا صفر بودن تعداد اسپرم با روش های طبیعی و گیاهی به طور موثر درمان می شود.