نکات کلیدی تهویه فضاهای بسته و کاهش انتقال کرونا

یک متخصص بهداشت حرفه ای با بیان اینکه راه انتقال کووید 19 از طریق هوا و یا انتقال هوابرد آن به تایید رسیده است؛ با تاکید بر نقش کلیدی تهویه مناسب در کاهش احتمال انتقال بیماری؛ نکاتی را در رابطه با چگونگی تهویه در محیط های بسته مختلف همچون ادارات، منازل، بیمارستان ها و وسایل حمل و نقل عمومی به خصوص در فصول سرد سال مطرح کرد.

دکتر سمیه فرهنگ دهقان عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه سایز ذرات منتشر شده در بیماری های عفونی همچون کووید بر قابلیت ماندگاری و معلق ماندن ویروس در هوا تأثیرگذار است، گفت: در بیماری های تنفسی مصطلح است که ذرات بین 5 تا 10 میکرون را قطرات تنفسی و ذرات کوچکتر از 5 میکرون را آئروسل (هواسل) نامگذاری می کنند. در این خصوص اتفاق نظر وجود دارد که سرفه، عطسه کردن، فریاد زدن، آواز خواندن و حتی صحبت کردن ترکیبی از قطرات تنفسی و آئروسل را در گستره وسیعی از نظر اندازه منتشر می کنند.

وی ادامه داد: پیش بینی می شود که آئروسل ها در هوا ماندگارتر و عامل اصلی انتقال ویروس از طریق هوا باشند، در حالیکه قطرات درشت تر به خصوص ذرات بزرگ تر از 30 میکرون طی مدت زمان کوتاه تری ته نشین می شوند، البته قطرات 5 تا 10 میکرون که در رده قطرات تنفسی هستند به دلیل داشتن رفتارهای پیچیده و عدم قطعیت در خصوص مدت زمان ماندگاری در هوا، اقدامات مرتبط با هوابرد بودن ویروس را سخت تر کرده اند.

چهار مداخله غیر دارویی برای کاهش انتقال کووید 19

معاون مرکز تحقیقات کنترل عوامل زیان آور محیط و کار با اشاره به نکاتی جهت کاهش انتقال هوابرد کووید 19 در فضاهای بسته، عنوان کرد:1- کنترل منابع انتقال کووید 19 مانند قرنطینه افراد مبتلا، انجام اقدامات کنترل مهندسی به شکل استفاده از سیستم های تهویه مکانیکی(مانند سیستم های تهویه مطبوع-HVAC) و استفاده از تهویه طبیعی (مانند باز نمودن درب و پنجره)، انجام اقدامات کنترلی مدیریتی مانند محدود کردن تعداد افراد و مدت زمان حضور آنها در محیط های بسته و نوع رفتارحفاظتی افراد مانند فاصله گذاری فیزیکی، رعایت بهداشت دست و استفاده از ماسک های تنفسی جهت کاهش انتقال کووید 19 در محیط های بسته مؤثر است.

این متخصص بهداشت حرفه ای با بیان اینکه تهویه به معنای تبادل هوا بین محیط داخل و بیرون بوده و در دو نوع طبیعی و مکانیکی انجام می شود، توضیح داد: با تهویه مناسب، کیفیت هوای داخل با تزریق هوای تازه بیرون افزایش پیدا کرده و آسایش گرمایی (از نقطه نظر دما، رطوبت، سرعت و جهت حرکت هوا) در محیط بسته به گونه ای مطبوع، ایجاد می شود.

وی ادامه داد: بر این اساس، در تهویه طبیعی، تبادل هوا از طریق راه های ورودی مثل درب ها، پنجره ها، دودکش ها و ونتیلاتورهایی که اخیرا در برخی ساختمان های جدید به کار گرفته شده، به دلیل وزش باد، نیروهای شناوری حرارتی یا اختلاف دمای محیط داخل و بیرون محقق می شود.

به گفته وی، در تهویه مکانیکی محیط های بسته نیز از وسایل کمکی دارای نقش حیاتی در تسریع جابجایی هوا تحت عنوان هواکش یا فن استفاده می شود که به طور مستقیم بر روی دیوار یا سقف یا به طور غیرمستقیم در سیستم کانال کشی ساختمانی، بکار گرفته می شوند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینکه هر دو نوع فن های دمنده و مکنده در کنترل کووید 19 مهم و اثرگذار هستند، توضیح داد: فن های دمنده هوای تمیز بیرون یا هوای فراوری شده در یونیت های تصفیه هوا را به محیط داخل تزریق کرده و فن های مکنده هوای آلوده محیط داخل را به بیرون می فرستند.

نحوه تهویه هوا در بیمارستان ها جهت کاهش آلودگی ویروس

فرهنگ با تاکید بر اینکه سیستم تهویه مناسب در بیمارستان ها به خصوص در بخش های با ریسک بالا می تواند بر کاهش آلودگی اثر قابل توجهی داشته باشد، گفت: در بخش هایی مثل ICU که بخش مراقبت های ویژه از بیماران کووید 19 است با ایجاد فشار منفی (حداقل اختلاف 2.5پاسکال نسبت به محیط اطراف) از طریق برقراری نسبت مناسب مکش هوای آلوده و دمش هوای تمیز، می توان تا حد زیادی از انتقال هوای این بخش ها به محیط های اطراف جلوگیری کرد.

وی با بیان اینکه هوا تمایل دارد از محیط پر فشار به کم فشار حرکت کند، گفت: بنابراین با حفظ این شرایط، ممکن است از اتاق های مجاور به محیط های بستری بیماران کووید 19 هوا ورود پیدا کند اما بر عکس آن اتفاق نمی افتد و این موضوع در کاهش انتقال ویروس موثر است. همچنین برای ایجاد تهویه مناسب محل های نگهداری این بیماران، می توان از سیستم های تهویه هیبریدی یا ترکیبی از سیستم تهویه مطبوع مکانیکی و سیستم تهویه طبیعی با توجه به شرایط استفاده کرد، که البته با توجه به برودت هوا درفصول سرد سال، نقش تهویه طبیعی به مراتب کمرنگ تر خواهد شد و این موضوع اهمیت عملکرد مناسب تهویه مکانیکی را در غیاب تهویه طبیعی بسیار پررنگ تر می کند.

شاخص ارزیابی عملکرد سیستم تهویه طبیعی و مکانیکی

این عضو هیات علمی دانشگاه با بیان اینکه عملکرد سیستم تهویه طبیعی و مکانیکی با سه شاخص کلی نرخ تهویه، الگوی حرکت هوا و نحوه توزیع آن ارزیابی می شود، توضیح داد: نرخ تهویه با مقدار هوای بیرون که در فضای داخل تامین می شود ارتباط دارد (برای بخش های بستری بیماران این مقدار، حداقل 80 لیتر در ثانیه به ازای هر بیمار است)؛ توصیه می شود طراحی و جانمایی دریچه های توزیع هوا، به گونه ای باشد که جهت ورود و حرکت هوا در فضایی که بیمار در آن قرار دارد، از مناطق تمیز به سمت مناطقی با هوای کثیف باشد و دریچه هایی که به منظور ورود هوای تمیز و تازه به داخل تعبیه شده از لحاظ تعداد و موقعیت قرارگیری باید به نحوی باشند که به طور مؤثر به توزیع یکنواخت هوای تازه تزریق شده و جابجایی آن با هوای داخل کمک کند.

این متخصص بهداشت حرفه ای همچنین با اشاره به عوامل اثرگذار بر مقدار مناسب هوای بیرونی که باید وارد محیط داخل شود، اظهار کرد: تعداد دفعات تعویض هوا در ساعت (ACH) که به راحتی برای تهویه مکانیکی و تهویه طبیعی قابل محاسبه است، در این خصوص نقش بسزایی دارد. حجم هوای بیرونی که در واحد زمان به فضای داخل فرستاده می شود، حجم اتاقی که به عنوان محیط داخل در نظر گرفته می شود، اختلاف دمای محیط داخل و بیرون، تعداد افراد حاضر در محیط (و بعضاً مرحله پیشرفت بیماری در مبتلایان) و نرخ هوای مکش شده به سمت بیرون؛ می توانند برای محاسبه ACH در تهویه مکانیکی و طبیعی قابل توجه باشند. در منابع علمی این طور اشاره شده است برای کنترل انتقال هوابرد عوامل بیماری زا، حداقل تعداد دفعات تعویض هوا در ساعت، 15 بار می باشد.

فرهنگ با بیان اینکه بیمارستان ها و ساختمان های مجهز به سیستم های تهویه مطبوع-HVAC با عملکرد مناسب، در فصول سرد سال برای کنترل انتقال هوابرد این ویروس، دردسرهای کمتری دارند، اظهار کرد: این سیستم ها هوای برگشتی از داخل بخش ها را از یونیت های تصفیه هوا مجهز به فیلترهای با کارایی بالا عبور می دهند و به طور کلی هوای پاک برگشتی متشکل از هوای داخل و هوای تازه بیرون را به محیط داخل تزریق می کنند و در این سیستم ها معمولاً استانداردهای کیفیت هوا رعایت می شود.

نکات مهم تهویه هوا در منازل مسکونی و محیط های اداری

فرهنگ در رابطه با نحوه تهویه و کنترل انتقال هوابرد کووید 19 در محیط های بسته ای که مجهز به سیستم های تهویه مطبوع نیستند و در فصول سرد برای گرم کردن محیط از بخاری، شومینه یا رادیاتور استفاده می کنند، گفت: برای بحث جابه جایی هوا در این محیط ها ناچار هستیم از تهویه طبیعی بیشتر استفاده کنیم و با باز کردن درب و پنجره، یا پنجره های رو به روی هم به صورت همزمان در ساعت های مشخصی از روز به افزایش کیفیت هوا و کاهش احتمال انتقال بیماری کمک کنیم.

وی افزود: به دلیل متفاوت بودن شرایط محیط های اینچنینی از نقطه نظر تعداد درب ها و پنجره ها، موقعیت پنجره ها نسبت به یکدیگر، دمای هوا، وزش باد، تعداد افراد ساکن در محیط و افراد در رفت وآمد، بیمار و یا ناقل بودن آن ها به کووید 19، نمی توان عدد مشخص و دقیقی را برای مدت زمان تهویه مناسب در نظر گرفت. با این حال توصیه می شود به خصوص در محیط های پر رفت و آمد، در طول روز به ازای هر ساعت چند مرتبه پنجره های رو به روی هم باز شود تا تبادل هوا اتفاق افتد؛ باز بودن درب و پنجره به صورت همزمان برای بهره وری کامل از سیستم تهویه طبیعی بسیار تعیین کننده است، در این خصوص بهره گیری از حدود توصیه شده و استاندارد تعداد دفعات تعویض هوا می تواند راهنمای مناسبی باشد. اگرچه به عنوان روش جایگزین استفاده از تهویه طبیعی در فصول سرد، در حال حاضر یونیت های پرتابل تصفیه هوا مجهز به فیلتر هپا و لامپ های UV و یا دستگاه های پلاسما برای پاکسازی و ضد عفونی کردن هوای محیط های بسته به بازار معرفی شده اند، ولیکن با توجه به بحث رهایش رادیکال های آزاد و ازون، لازم است در بکارگیری از آنها جانب احتیاط بعمل آید.

راهکارهایی جهت کاهش انتقال بیماری در سیستم های حمل و نقل عمومی

این عضو هیات علمی با تاکید بر اینکه به هنگام استفاده از وسایل حمل ونقل عمومی همه افراد باید اصول حفاظت فردی یعنی پوشش ماسک مناسب و فاصله گذاری فیزیکی را رعایت کنند، گفت: افراد سعی کنند تا جای ممکن از سیستم های حمل و نقل عمومی استفاده نکنند ولی اگر ناچار به استفاده بودند حتما از تجهیزات حفاظت فردی مثل ماسک و دستکش و رعایت بهداشت دست بهره ببرند؛ همچنین اکیدا توصیه می شود، فرد مبتلا و دارای علایم برای حفظ سلامتی سایر افراد جامعه نباید در این محیط ها حاضر شوند.

این متخصص بهداشت حرفه ای با اشاره به اقدامات کنترلی مدیریتی و مهندسی در سیستم های حمل و نقل عمومی مانند اتوبوس که با هدف ایزوله کردن راننده و مردم از خطر ابتلا صورت می گیرد، گفت: با الکترونیکی کردن نحوه پرداخت و کاهش مواجهه بین راننده و مسافر، در نظر گرفتن فضای مجزا برای راننده، حفظ فاصله گذاری فیزیکی حداقل حدود 1.8 متر، در دسترس قرار گرفتن الکل 60 درصد در فواصل مساوی داخل این سیستم ها، استفاده از دریچه های هوا در فواصل مناسب برای خروج هوای داخل و وارد کردن هوای تازه به داخل، امکان باز کردن در و پنجره ها برای کاهش انتقال هوابرد کووید 19 اثرگذار است.

فرهنگ با تاکید بر اینکه با آموزش و اطلاع رسانی صحیح در خصوص راه های انتقال و پیشگیری از این بیماری می توان به کاهش انتقال بیماری کمک کرد، ادامه داد: برای تصفیه هوا در محیط های بسته به خصوص در اتوبوس ها که فضای محدودتری دارند، می توان از وسایل کمکی مانند یونیت های پرتابل تصفیه هوا استفاده کرد اما باید توجه داشت که این یونیت ها را به عنوان تنها راه پاکسازی هوا در نظر نگیریم. در خصوص وسایل حمل و نقل عمومی مانند مترو که عملا امکان استفاده از تهویه طبیعی در آن وجود ندارد، توجه به نرخ تهویه به ازای هر مسافر، تعداد دفعات استاندارد تعویض هوا و ضدعفونی و تصفیه هوای بازگشتی به داخل واگن ها حائز اهمیت است.

این عضو هیات علمی دانشگاه در پایان با اشاره به چهار روش کنترلی برای کاهش انتقال هوابرد کووید 19، گفت: اصلی ترین نکته این است که افراد دارای علائم مرتبط با کووید 19 به هیچ عنوان همراه سایر افراد سالم در محیط های بسته حاضر نشوند و تا حد ممکن حضور افراد سالم در این محیط ها محدود شود. همچنین به رعایت مسائل حفاظت فردی مانند استفاده از ماسک های تنفسی و فاصله گذاری فیزیکی توجه بیشتری شود.