23 عامل رایج تهوع صبحگاهی

چطور/اگر دچار حالت تهوع صبحگاهی شدید، ممکن است علائم دیگری مثل اسهال، تعریق، درد شکم یا گرفتگی عضلانی را در کنار آن تجربه کنید و همین موضوع باعث نگرانی بیشتر شما شود؛ اما معمولا حالت تهوع صبحگاهی احساسی موقتی است و اگر با علائم جدی همراه نباشد، مشکل خاصی در میان نیست. بارداری معروف ترین علت حالت تهوع صبحگاهی است؛ با این حال، تهوع صبحگاهی دلایل دیگری هم دارد. در این مقاله با 11 عامل ایجاد حالت تهوع صبحگاهی آشنا می شوید که شاید تا به حال به آنها توجه نکرده باشید. تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.

1. بارداری

حالت تهوع و سرگیجه از علائم اولیه بارداری هستند که در حوالی هفته ششم ظاهر می شوند. این علائم معمولا بین هفته های 16 و 20 از بین می روند. علت سرگیجه و حالت تهوع صبحگاهی تغییرات هورمونی در سه ماهۀ اول بارداری است که بیش از نیمی از خانم های باردار آن را تجربه می کنند. حالت تهوع صبحگاهی فقط به صبح محدود نمی شود و ممکن است هر زمان دیگری اتفاق بیفتد. بعضی خانم ها در تمام روز حالت تهوع دارند.

2. خستگی یا مشکلات خواب

پرواززدگی (Jet Lag)، بی خوابی یا زنگ هشدارهای زودتر از معمول ممکن است چرخه خوابتان را به هم بزنند. این تغییرات در الگوی خواب منظم، پاسخ نورواندوکرین (سلول هایی با ترکیبی از خصوصیات سلول های عصبی و سلول های ترشح کننده هورمون) بدن شما را تغییر می دهد که گاهی موجب ایجاد حالت تهوع می شود.

3. گرسنگی یا قند خون پایین

از وقتی شام می خوریم تا وقتی از خواب بیدار می شویم حدود دوازده ساعت یا حتی بیشتر زمان می گذرد. میزان پایین گلوکز در خون (قند خون پایین) ممکن است شما را دچار احساس سرگیجه، لرز، گیجی، ضعف، حالت تهوع و حتی غش کند. صبحانه نخوردن، به خصوص اگر به صبحانه خوردن عادت داشته باشید، این علائم را بدتر می کند.

افراد دیابتی به دلیل داروهایی که مصرف می کنند ممکن است دچار قند خون پایین شوند. به همین دلیل می توانند بلافاصله بعد از بیداری غذا بخورند تا قند خونشان اُفت نکند. همچنین لازم است درمورد داروها و غذاهای مصرفی شان با پزشک صحبت کنند.

4. رفلاکس یا بازگشت اسید معده

بازگشت یا رفلاکس اسید زمانی اتفاق می افتد که ورودی معده بعد از خوردن یا نوشیدن به درستی بسته نمی شود و اجازه می دهد اسید معده به درون مری یا حلق برگردد. طعم ترشِ اسید همراه با علائم دیگری مثل سوختگی یا سرفه ممکن است احساس حالت تهوع را در شما ایجاد کند.بازگشت اسید معمولا در صبح بدتر می شود؛ حتی اگر ساعت ها از آخرین وعده غذایی تان گذشته باشد. درازکشیدن باعث می شود اسید معده به راحتی در مسیر اشتباه حرکت کند. گاهی به همین دلیل است که بعضی افراد با سرفه یا صدای گرفته از خواب بیدار می شوند.

بعضی غذاها به خصوص غذاهای اسیدی موجب رفلاکس صبحگاهی در افراد می شوند، که خودداری از مصرف این مواد به آنها کمک خواهد کرد. بعضی افراد با وعده های غذایی کمتر یا داروی ضداسید موجود در داروخانه از شر علائم خلاص می شوند. داروهای تجویزی در رفلاکس های شدید پیشنهاد می شود.

5. آبریزش از عقب بینی یا احتقان (گرفتگی) سینوسی

گرفتگی سینوسی به گوش داخلی تان فشار وارد می کند و ممکن است موجب مشکلات معده، سرگیجه، حالت تهوع و استفراغ شود. وقتی آبریزش از عقب بینی دارید، مخاطی که از سینوس به پشت حلق و به درون معده می رود ممکن است موجب حالت تهوع شود.

6. اضطراب

حالت تهوع صبحگاهی ممکن است به دلیل اضطراب بالا در آن زمان ایجاد شود. ممکن است فرد به خاطر روزی که در پیش دارد دل آشوب باشد؛ برای مثال، ممکن است با اتفاقی پراسترس مثل جلسه ای مهم در ارتباط باشد. افرادی که اختلال اضطراب دارند وقتی احساس نگرانی کنند دچار حالت تهوع می شوند. حالت تهوع اضطراب را بدتر می کند، به خصوص اگر فرد از استفراغ کردن بترسد یا نگران سلامتی خود باشد، که همین موضوع ممکن است چرخه تهوع ناشی از اضطراب را بدتر کند.

بعضی راهکارها تهوع ناشی از اضطراب را بهبود می بخشند. مدیتیشن به افراد کمک می کند ذهن مضطربشان را آرام کنند. همچنین روان درمانی و داروهای ضداضطراب نیز مفیدند. برای بهبود اضطراب صبحی پرمشغله، زود بیدارشدن و یک برنامه صبحگاهی مطمئن بسیار مفید است.

7. خماری

بعضی داروها از جمله داروهای غیرقانونی، داروهای تجویزی و حتی کافئین ممکن است علائم خماری را ایجاد کند، که حالت تهوع یکی از شایع ترین علائم خماری است. در حالت عادی، وقتی فردی برای مدت طولانی از مواد مخدر استفاده نمی کند، دچار خماری می شود که این حالت در صبح و قبل از استفاده از مواد هم وجود دارد. افرادی که با مصرف داروهای تجویزی دچار حالت خماری می شوند باید با پزشک صحبت کنند. با تغییر برنامه یا کاهش تدریجی دارو نیز می توان به حل مشکل کمک کند.

بهترین راهِ جلوگیری از حالت تهوع صبحگاهی در افرادی که به داروهای مخدر و سایر مواد اعتیاد دارند توقف مصرف است. گروه های حمایتی، روان درمانی، برنامه های گام به گام و توان بخشی های سرپایی یا بستری شدن به این افراد کمک می کند. اگر شب گذشته مقدار زیادی الکل نوشیده باشید، ممکن است حالت تهوع شما نتیجه خماری باشد. بعضی از اثرات الکل شامل قند خون پایین و کمبود آب با حالت تهوع همراه است.

8. رژیم غذایی

حالت تهوع صبحگاهی ممکن است به دلیل غذاهایی باشد که در صبحانه می خورید. حساسیت غذایی یا عدم تحمل غذایی ممکن است موجب حالت تهوع شود. در موارد دیگر، خوردن بیش از اندازه نیز ممکن است شما را دچار حالت تهوع کند.

9. بیماری گاستروپارزی (Gastroparesis)

در این بیماری، تخلیه معده بیشتر از حد معمول طول می کشد، چراکه حرکت عضلات دیوارۀ معده آهسته یا متوقف می شود. در نتیجه، غذا از معده به سمت روده حرکت نمی کند. حالت تهوع، استفراغ و درد شکم از علائم شایع این بیماری است.

10. سنگ صفرا

سفت شدن موادی مثل کلسترول موجب تشکیل سنگ کیسه صفرا در کیسه صفرا می شود. وقتی این سنگ در لولۀ ارتباطی بین صفرا و روده گیر کند بسیار دردناک می شود. حالت تهوع و استفراغ ناشی از این مورد اغلب همراه با درد اتفاق می افتد.

11. داروی مسکن

داروهای اپیوئید یا داروهای مسکن گروهی از داروها هستند که برای درمان درد متوسط تا شدید استفاده می شوند. عوارض جانبی بیشترِ این داروها حالت تهوع و استفراغ است.

12. شیمی درمانی

حالت تهوع و استفراغ عوارض جانبی نسبتا ثابت شدۀ بعضی از داروهای شیمی درمانی است. این داروها روی بخشی از مغز اثر می گذارند که حالت تهوع و استفراغ را کنترل می کند. همچنین بعضی داروها روی سلول های پوششی معده اثر می گذارند که موجب حالت تهوع و استفراغ می شود.

اگر قبلا به دلیل شیمی درمانی دچار حالت تهوع و استفراغ شده اید، دیدن صحنه هایی مثل بیمارستان، درمانگاه یا فضایی شبیه این موارد و نیز استشمام بوهایی نظیر بوی دارو و مواد ضدعفونی کننده که این موضوع را به شما یادآوری کنند ممکن است موجب حالت تهوع و استفراغ شوند.

13. جراحت و ضربه مغزی

ضربه و جراحت های مغزی اغلب موجب ورم در مغز می شوند. افزایش فشار در جمجمه که به دنبال ضربه ایجاد می شود ممکن است جایگاهی را در مغز فعال کند که حالت تهوع و استفراغ را در انسان ایجاد می کند. استفراغ بعد از آسیب رسیدن به سر نشان می دهد آسیب به سرتان جدی است و باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.

14. مسمومیت غذایی

وقتی ماده ای آلوده می خورید یا می نوشید، بدنتان به سرعت برای خلاصی از آن ماده فعالیت می کند. اگر مسمومیت غذایی دارید، احتمالا حالت تهوع، استفراغ یا اسهال را همراه با ناراحتی معده یا گرفتگی شکم تجربه می کنید. حالت تهوع صبحگاهی شما گاهی مربوط به غذایی است که شب گذشته خورده اید.

15. گاستروانتریت (Gastroenteritis)

گاستروانتریت یا التهاب معده ای ـ روده ای شبیه مسمومیت غذایی نیست، اما علائم مشابهی را ایجاد می کند. این عفونت را ویروس، باکتری یا انگل ایجاد می کند و از طریق مدفوع آلوده، غذا یا آب آشامیدنی از شخصی به شخص دیگر منتقل می شود.

16. کتواسیدوز دیابتی

کتواسیدوز دیابتی عارضه ای جدی است که ممکن است در فرد مبتلا به دیابت اتفاق بیفتد. کمبود انسولین بدن را مجبور می کند به جای کربوهیدرات از چربی به عنوان سوخت استفاده کند. این فرایند موجب تولید کتون در جریان خون می شود. افزایش بیش از حد کتون ممکن است علائمی مثل حالت تهوع، گیجی و تشنگی زیاد را ایجاد کند. در این شرایط باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.

17. زخم معده

زخم معده زخمی است که پوشش داخلی معده و روده را تحت تأثیر قرار می دهد. این بیماری معمولا موجب درد معده می شود، اما گاهی باعث تهوع و استفراغ نیز می شود.

18. یبوست

یبوست ممکن است موجب حالت تهوع شود. وقتی غذای هضم شده در روده بزرگ انباشته می شود، عملکرد کل دستگاه گوارشی را کُند می کند که موجب ایجاد حالت تهوع می شود.

19. بیماری راه زدگی

بیماری راه زدگی (Motion Sickness) زمانی اتفاق می افتد که مغزتان پیام های ضدونقیض حرکتی را دریافت می کند؛ برای مثال، وقتی سوار ماشین هستید، چشم و گوشتان به مغزتان می گویند در حال حرکتید، اما منطقه ای در گوش داخلی تان که به حفظ تعادل شما کمک می کند و نیز عضلاتتان به مغز می گویند که در حال حرکت نیستید. این پیام های ضدونقیض موجب حالت تهوع، استفراغ و سرگیجه می شوند. این بیماری اغلب در زنان باردار و کودکان اتفاق می افتد.

20. عفونت گوش داخلی

سیستم عصب دهلیزی حلزونی در گوش داخلی شما به حفظ تعادل بدنتان کمک می کند. وقتی عفونتی در گوش داخلی داشته باشید، احساس بی تعادل و گیجی می کنید که موجب حالت تهوع و استفراغ می شود.

21. میگرن و سایر سردردها

حالت تهوع علامت شایع میگرن و سردردهای میگرنی است. بعضی سردردهای دیگر، به خصوص سردردهای خوشه ای نیز اغلب موجب حالت تهوع می شوند. سردرد، احساسات غیرمعمول و حساسیت به نور از علائم میگرن است.

اغلب افرادی که سردرد دارند محرک های خاصی را دریافت می کنند. در بعضی افراد سردرد در اوایل صبح ظاهر می شود که احتمالا به دلیل تنش عضلانی، استرس یا قرارگیری در معرض نور یا صدا ایجاد می شود. قند خون پایین به دلیل گرسنگی نیز شاید موجب سردردهای میگرنی شود. پزشک با انتخاب درمان های مناسب به شما کمک می کند. شناسایی عوامل ایجاد سردرد نیز برای بهبود مفید است. بعضی افراد بلافاصله با مصرف داروهای تجویزی سردردشان بهبود می یابد.

22. کمبود آب

کمبود آب ممکن است باعث بروز حالت تهوع شود. کم آبی بدن علائم دیگری نیز دارد، مثل سبکی سر یا سرگیجه، پوست خشک، چشم های گودرفته، خستگی، ادرار تیره، ادرارنداشتن یا ادرار بسیار کم.

کمبود آب ممکن است در صبح و بعد از اینکه فرد چند ساعت آبی ننوشیده اتفاق بیفتد. افرادی که بلافاصله قبل از خواب الکل یا کافئین مصرف می کنند ممکن است بیشتر دچار کمبود آب صبحگاهی شوند. اسهال یا استفراغ به خصوص در کودکان ممکن است موجب کمبود آب شود. همچنین تعریق طولانی مدت، بدون اینکه آبی نوشیده شود، اغلب موجب کمبود آب می شود.

راه درمان کمبود آب نوشیدن آب یا نوشیدنی های حاوی الکترولیت (موادی مثل سدیم، پتاسیم و کلسیم) است. گاهی در بیماری های زمینه ایِ جدی ممکن است بدن آب کافی را جذب نکند. در این زمان، نوشیدن آب به رفع کم آبی کمکی نمی کند. در این شرایط باید حتما به پزشک مراجعه کنید.

23. درد عضلانی

تنش عضلانی در گردن و شانه که سردرد را ایجاد می کند معمولا موجب حالت تهوع و گیجی می شود. بعضی از شکل های دیگر درد عضلانی نیز ممکن است موجب احساس حالت تهوع شود. خوابیدن در حالتی غیرمعمول اغلب درد عضلانی در صبح را بدتر می کند. در بعضی افراد، درد مزمن هنگام بیدار شدن از خواب شدیدتر است. بعضی بیماری ها مثل روماتیسم ستون فقرات (Ankylosing Spondylitis) دردی را ایجاد می کند که در اوایل صبح شدیدتر است.

درد عضلانی که موجب حالت تهوع شود ممکن است موقتی باشد. همچنین شاید علامتی از بیماری زمینه ای جدی مثل التهاب، فتق دیسک، فیبرومیالژیا (Fibromyalgia؛ نوعی بیماری جدی عضلانی) باشد. اگر درد طی چند روز بهتر نشد باید به پزشک مراجعه کنید.

در بعضی افراد حرکات کششیِ آرام به بهبود درد عضلانی صبحگاهی و حالت تهوعی که گاهی همراه آن است کمک می کند. همچنین قراردادن کیسه آب گرم یا سرد روی محل درد به مدت 20 دقیقه درد را کاهش می دهد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر فردی علاوه بر حالت تهوع موارد زیر را هم تجربه کرد باید با اورژانس (115) تماس بگیرد:

- تب بالا؛

- استفراغ خونی؛

- تغییر در هوشیاری و آگاهی؛

- درد شدید معده که به تدریج بدتر شود.

- افراد دیابتی، که حالت تهوع شدید دارند و بعد از غذاخوردن بهتر نمی شوند، کتواسیدوز دیابتی را تجربه می کنند و باید بلافاصله به اورژانس مراجعه کنند.

نکات پایانی

اگر حالت تهوع صبحگاهی بعد از چند روز بهتر نشد، به پزشک مراجعه کنید. بررسی عوامل ایجاد این حالت (مثل رژیم غذایی، سبک زندگی یا تغییرات دارویی) بسیار مفید است و به پزشک در تشخیص علت حالت تهوع کمک می کند.

بیدارشدن با حالت تهوع حسی ناخوشایند برای شروع روز است. در بیشتر موارد حالت تهوع یک ناراحتی موقتی است و علامت بیماری جدی پزشکی نیست.

ترکیب درستی از داروهای خانگی و درمان های پزشکی اغلب بسیار راهگشاست.

اگر علائم بعد از چند روز بهتر نشد، باید به پزشک مراجعه شود.