وضعیت مسجدی که وزیر خزانه داری مظفرالدین شاه آن را ساخت

ایسنا/ این خبر پیرامون وضعیت مسجدی که وزیر خزانه داری مظفرالدین شاه آن را ساخت، برای شما نگارش شد.

داستان چیست؟

اینجا مسجد مشیرالسلطنه در محله مولوی تهران است؛ مسجدی تاریخی که مشیرالسلطنه وزیر خزانه داری مظفرالدین شاه آن را ساخت و با نصب ساعت تاریخی روی نقارخانه آن به مسجد ساعت هم معروف شد؛ مسجدی که سالها مانند ساعت شمس العماره عمل کرد و زنگ خواب و بیدار و کار و استراحت مردم محله مولوی بود، اما مرور زمان نه تنها ساعت را از کار انداخت که شبستان و دیوارهای مسجد را هم با آسیبهای زیادی مواجه کرد.

در این میان کارشناسان میراث فرهنگی که سال 1384 برای ثبت ملی مسجد به این بنا وارد می شوند، با برآورد آسیبهای موجود، مرمت را به زمان دیگری می سپارند و حالا 15 سال است که رفته اند تا برای مرمت این بنای قاجاری و مهم تاریخی به مسجد مشیرالسلطنه یا الاقصی یا همان ساعت برگردند و هنوز مسیرشان به خیابان مولوی نیفتاده است!

نمازگزاران و امام جمعه کار مرمت را آغاز کردند

محسن خوشکام نژاد، یکی از اعضای هیات امنای مسجد و مدرسه مشیرالسلطنه نخست از تاریخچه این بنا می گوید.

«کار ساخت این مسجد در سال 1308 قمری به دستور میرزا احمدخان مشیرالسلطنه که در زمان مظفرالدین شاه وزیر بیوتات و خزانه داری دربار بوده، آغاز می شود و زیر نظر آیت الله شیخ فضل الله نوری وقف نامه آن نوشته و تنظیم می شود و ساخت مسجد در سال 1319 به پایان می رسد.

سال 1321 ساعت تاریخی این بنا که توسط انگلیسی ها به ایران آورده شده بود، در این بنا نصب می شود و به همین دلیل در کنار نام اصلی مسجد که توسط شیخ فضل الله نوری «الاقصی» نامگذاری شده بود، به مسجد ساعت نیز معروف می شود و از سوی دیگر بواسطه سازنده آن بین مردم محلی، مسجد مشیرالسلطنه نیز خوانده می شود.»

او با تاکید بر اینکه از ابتدا و به خواست مشیرالسلطنه این بنا به صورت مسجد و مدرسه ساخته می شود، ادامه می دهد: «گفته می شود که چون وزیر آن زمان دربار قاجارها، فرزندی از خود نداشت مسجد را ساخت و برای آن وقفیاتی گذاشت و براساس وقف نامه مراسمهای مختلف در مناسبتهای متفاوت در این مسجد برگزار می شد که تا امروز نیز ادامه دارد. بنابراین از ابتدا نیز این مسجد در قالب «مسجد - مدرسه» فعالیت داشته و شامل 9 حجره برای طلبه ها بوده که در هر حجره دو طلبه یا به صلاح دید هیات امنای مسجد باید یک طلبه زندگی کند.»

وی با اشاره به وضعیت مسجدی که وزیر خزانه داری مظفرالدین شاه آن را ساخت، می گوید: میراث فرهنگی مدتی برای مرمت مسجد آمد، اما کار خود را نیمه کاره رها کرد و رفت. این کار را درباره ساعت و نقاره خانه نیز انجام داد، مرمتی روی ساعت انجام نشد و مرمت نیز تکمیل نشد، به همین دلیل نیز بعد از سالها با تلاش امام جماعت و هیات امنا و نمازگزاران مسجد، کار مرمت آن را آغاز کردیم و در این میان نیز شهرداری منطقه 11 قدمهایی برداشت.

خوشکام نژاد با اشاره به حضور مرمتگران میراث فرهنگی در حدود سه سال قبل در مسجد ساعت، می گوید: برای مرمت دور ساعت را فایبرگلاس کردند که بواسطه آب باران در طول این چند سال کنده شده و ورآمده است، همچنین ستون اصلی بالای ساعت کج و متمایل به راست شده و مرمتگران هنوز نتوانسته اند آن را درست کنند. از سوی دیگر به دلیل آب و باران و ناودانی که نصب کردند و درست در جای خود قرار نگرفته بود، بخشهایی از آن ریزش کرده که چند بار شهرداری منطقه برای مرمت وارد شد، اما نیمه کاره رها شد و به جای آن مسجد را نورپردازی کردند.

تعمیرکار ساعت شمس العماره، ساعت را مرمت می کند

او با اشاره به مذاکره های انجام شده هیات امنای مسجد با ساعتچی - تعمیرکار ساعت شمس العماره می گوید: حدود شش سال قبل وی ساعت را بررسی و اعلام کرد که قطعات آن هنوز سرجای خود است، فقط برخی از آنها شکسته اند که بدلیل مرور زمان بوده و می تواند قطعات را نصب کند و بار دیگر ساعت را راه بیندازد، اما متاسفانه بدلیل کسالت هنوز موفق به آغاز کار نشده است.

او با اشاره به پیگیری های شهرداری منطقه برای مرمت و راه افتادن دوباره ساعت این مسجد تاریخی، درباره نقش این ساعت تاریخی در زندگی مردم منطقه توضیح می دهد: این ساعت تاریخی در آن زمان در زندگی مردم نقش اساسی داشت. مردم این محله با صدای این ساعت برای سحر در ماه رمضان بیدار می شدند، افطار می کردند و حتی سر کار می رفتند و تا زمانیکه ساختمانهای قد بلند این سالها نبود، صدای آن به راحتی به مناطق مختلف می رسید.

به گفته او، صدای این ساعت از سمت جنوب تا میدان راه آهن، از شرق تا میدان محمدیه، از شمال تا دروازه قزوین و از غرب تا دروازه گمرک می رسیده است، اما با وجود ساختمانهای آسمان خراش امروزی دیگر تاثیر گذشته را ندارد و فقط برای حفاظت بعنوان یک اثر تاریخی نیاز به مرمت دارد.

ساعت را فرمالیته مرمت کردند، خودمان دلسوزانه تر کار می کنیم

این عضو هیات امنای مسجد تاریخی «الاقصی» درباره مرمت شبستان ها و جداره اصلی این مسجد تاریخی می گوید: میراث فرهنگی در سال 1384 برای ثبت ملی این بنا آمد، اعلام کردند بنا را رفع خطر می کنند، اما دیگر نیامدند تا اینکه هیات امنای مسجد در سال 1390 اقدام به مرمت شبستانها کرد، یکسری کاشی ها وضعیت خرابی داشتند، یکی از ستونهای ساعت مسجد شکسته بود و تا جایی که امکان داشت رفع خطر کردیم و همه بخشهای تاریخی محفوظ ماندند و هر کاری از دستمان برآمد کردیم، اما هنوز از میراث فرهنگی خبری نیست.

او با بیان اینکه اگر میراث فرهنگی اجازه انجام کار و مرمت در فضای مسجد را می داد خودمان دلسوزانه تر کار را به سرانجام می رساندیم، ادامه می دهد: آنها فقط به صورت فرمالیته بخشی از ساعت را مرمت کردند و دیگر خبری از آنها نشد، در حالیکه بین نمازگزاران مسجد افرادی آشنا با میراث فرهنگی هستند که امکان مرمت بنا را قبل از تخریب آن دارند.

خوشکام نژاد به انعقاد قرارداد میراث فرهنگی استان تهران با یک شرکت برای طرح مرمت شبستان اشاره می کند و ادامه می دهد: براساس آن قرارداد کارهایی روی سقف مسجد انجام شد، سبک سازی اتفاق افتاد، در ادامه کار یکسری اقدامات اشتباه بود که مسئولان در جریان کار قرار گرفتند و چون کار خاصی انجام نشده بود، سبک سازی را به خود هیات امنای مسجد سپردند، میراث هم تایید کرد که کار اساسی انجام شود، رفع رطوبت را شهرداری منطقه انجام داد تا ما نیز به مرور بتوانیم فضای داخل مسجد را نیز مرمت کنیم.

آنچه مسجد مشیرالسلطنه را تهدید می کند

انگار خوشی زیر دل کاشی های تاریخی مسجد ساعت در بالای حجره های قدیمی این مسجد - مدرسه زده و طبله دیوارها انگار می خواهند از جای خود بلند شوند. ستون نقاره خانه ساعت کج شده، کجی را از کوچه یا حتی کاروانسرای قدیمی پشت مسجد که حالا پارکینگ ماشین است هم می توان به چشم و به راحتی دید. فایبرگلاس های دور تا دور ساعت قاجاری که به زشت ترین شکل ممکن به جداره بنا چسبانده شده بودند بلند شده و زشتی مرمتی نادرست را به خوبی نشان می دهند.

تعطیلی مساجد و نبودن نمازگزاران در مکانهای مسقف در پی شیوع ویروس کرونا بهترین زمان برای مرمت شبستانهای مسجد بود که هیات امنا از آن استفاده کرده و کارشان را آغاز کردند، بگونه ای که بخش قدیمی آشپزخانه مسجد که تا همین یک سال قبل سرپا باقی مانده بود و البته متروک امروز بطور کامل با سنگ مرمر پوشانده شده و هیچ نشانی از گذشته ندارد.

و غمگین تر از همه در ضلع شمالی پشت بام مسجد و درست روبه روی کتابخانه قدیمی مسجد که امروز متروکه شده و انباردانی این بنای تاریخی روی پشت بام، بخشی از سقف بنا تخریب شده و جای آن را میله های فلزی پر کرده که به گفته اهالی محل قرار بوده حجره های جدید برای طلبه های جدید باشد، اما گویا میراث فرهنگی به درستی تاکنون جلو کار را گرفته است.

در این شرایط می توان به این نکته فکر کرد که وقتی میراث راهش را گم می کند و اصلا وجود چنین بنای فاخری را از بین می برد، هیات امنای مسجد هم به خود حق می دهند که راه حفاظت از این بنای تاریخی را به شیوه خودشان طی کنند تا دست کم وقف نامه مشیرالسلطنه زیرپا نماند!