مرور بخشی از تاریخ در گورستان لنج های محمد عامری

ایسنا/ این خبر به شرح مرور بخشی از تاریخ در گورستان لنج های محمد عامری برای شما مخاطبان پرداخته است.

جایی برای خواب ابدی لنج ها

گورستان لنج ها یک جاذبه های گردشگری زیبا و منحصربفرد در استان بوشهر است که قدمتی معادل دریانوردی سنتی همسایگان خلیج فارس دارد. محمد نعمتی، از فعالان حوزه گردشگری بخش دلوار می گوید: «تا بیش از 80 سال پیش، لنج های بادبانی که در این منطقه به کار تجارت مشغول بودند، در خورهای طبیعی پهلو می گرفتند که یکی از قدیمی ترین آنها به "خورخیر" معروف است. این خور، به دره های فصلی هم متصل است و در فصل بارندگی سیلاب های عظیمی را از کوه های بالادست به سمت دریا روانه می کرد. این موضوع باعث بزرگ تر شدن خور و فضای بیشتر برای پهلوگیری لنج ها می شده است.»

او هند و زنگبار را مقاصد نهایی تجار آن دوره می داند و می گوید: «در آن دوره، با توجه به کشاورزی و تولیدات محدود این منطقه، لنج های بادبانی بدون بار به بصره یا اروندکنار می رفته و خرما بار می زده اند. این خرما را به کویت می بردند و از آنجا اجناسی را به ملیوار و زنگبار حمل می کرده اند.»

این فعال حوزه گردشگری پیرامون مرور بخشی از تاریخ در گورستان لنج های محمد عامری اضافه کرد: «با توجه به محدودیت مواد اولیه ساخت لنج در این منطقه، اکثر این لنج ها نیز، ساخت شهر ملیوار هند بوده و یکی از اقلام وارداتی از آن منطقه محسوب می شده اند. گونه ای از درخت مانگرو به نام "چَندَل" که در ساخت سقف خانه ها استفاده می شده و همچنین "بولیو" و "باچی" که از انواع بامبو محسوب می شوند نیز از دیگر اقلام وارداتی از ملیوار و زنگبار محسوب می شوند.»

از سفاری تا صیادی

تمدن هوشمند ایرانی، حاصل هزاران سال دریانوردی خود را به دوران ما رسانده تا در عصر زند و قاجار شاهد سلطه دریانوردان ایرانی در خلیج فارس باشیم. ساحل نشینانی که با انواع لنج ها و شناورهای خود مثل بوم، ناکو، تشاله و ماشوئه از آبهای کم عمق ساحلی تا شرق آفریفا، اقیانوس هند و حتی شرق آسیا را در می نوردیده اند.

راهنمای محلی گردشگری بخش دلوار گفت: «اقلام مذکور با نوعی از کشتی به نام لنج سفاری جابه جا می شده اند. در کنار سفاری ها، لنج های صیادی نیز در این منطقه مشغول به فعالیت بوده اند. البته این دو گونه لنج، به دلیل کاربری های مختلف، از نظر ظاهری هم با هم متفاوتند. مثلا لنج های صیادی داری سطحه (عرشه) بلند تر و درّاوه (دیواره) کوتاه تری هستند تا کار کشیدن تور به بالا راحت تر انجام شود. برعکس آن، لنج های سفاری دارای درّاوه بلندتری بوده اند و تا اجناس در مقابل موجهای بلند اقیانوس هند و دریای عمیق شرق آفریقا، ایمن تر بمانند.»

وی با اشاره به مهاجرت کشتی ها از خورخیر به خور محمدعامری بیان کرد: «یکی دیگر از این خورها، خور محمدعامری است که گمرک قدیمی دلوار نیز پیش از سال 1915 میلادی در نزدیکی آن بنا می شود و تجارت و مراوده زیادی با کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله کویت و قطر داشته است. یعنی در سالها بعد، لنج ها بعد از خورخیر، به خور محمدعامری که محل فعلی گورستان لنج هاست مهاجرت می کنند.»

تلاش دریانوردان بومی برای حفظ دریا

قرنها زیستن در کنار دریا و امرار معاش از خلیج فارس باعث آن شده تا مردمان این دیار، دانش عمیقی از حفظ محیط زیست و اکوسیستم دریایی داشته باشند، اما شوربختانه امروز هجوم صنعت به حاشیه خلیج فارس باعث شده تا هرچه بندرنشینان رشته بودند، پنبه شود!

محمد نعمتی با اشاره به روایت هایی از آن زمان و رفتار مردم وجوامع محلی اظهار کرد: «در آن دوران، شیلاتی وجود نداشته که در امر صیادی دخالت کند و خود جوامع محلی به تجربه دریافته بودند که در فصلهایی باید زیستگاه های دریایی اجازه استراحت و بازیابی بدهند. در این بازه های زمانی، لنجداران لنج های خود را "گپال" می کرده اند یعنی لنج را به خشکی می آورده اند تا کارهای تعمیراتی آن را انجام دهند.»

وی ادامه داد: «این کارهای تعمیراتی شامل اسکراب (پاکسازی) بدنه لنج از خزه ها و موجودات دریایی، زدن پیه گوسفند و جگر کوسه برای آب بندی و... بوده است. با ورود لنج های فایبر گلاس به عرصه دریانوردی و هزینه های تعمیر و نگهداری کمتر آن، اقبال به لنج های چوبی کمتر شده است.»

تشکیل تدریجی گورستان لنج ها

با صنعتی شدن دریانوردی و ساخت لنج های فایبرگلاس، ساخت و تعمیر لنج های چوبی سنتی سخت تر به نظر رسید. تا جایی که تعداد گلافان (سازندگان لنج سنتی) به حدی کم شد که لنجداران برای حفظ سرمایه کار خود دچار مشکل شدند. این مشکل در کنار وارداتی بودن مصالح اصلی ساخت لنج باعث شد تا لنجداری سنتی به شغلی پر دردسر تبدیل شود.

نعمتی با برشمردن دلایل ایجاد منطقه ای به نام گورستان لنج ها گفت: «با توجه به قرارگرفتن خور محمدعامری در پایین دست آبراهه "کلات بوجیر"، در هنگام بارندگی حجم زیادی از آبرفت و گل و لای به این خور وارد می شده است که در زمان جذر کامل و ایجاد جریان های سطحی، لنج درون گل و لای فرو می رفته و به نوعی دفن می شده است. آمارهای محلی به مدفون شدن بیش از 80 لنج در زیر گل و لای این خور اشاره می کند و همین موضوع باعث انتخاب نام گورستان لنج ها برای این منطقه شده است.»

این فعال گردشگری افزود: «البته برخی دیگر از لنج ها نیز به دلیل از رده خارج شدن یا عدم صرفه اقتصادی تعمیرات آنها در این محل رها شده اند. حتی برخی لنج های سالم نیز به دلیل هجوم ناگهانی تند بادهای محلی از جمله لیمر، در این لنگرگاه طبیعی به گل می نشسته اند و به دلیل هزینه های بالای خروج آنها، در همین محل رها می شده اند.»

گورستانی که آب می رود

برای دوستداران واقعی گردشگری، معرفی آثار و جاذبه ها این حوزه قدری ترسناک است! اگرچه ورود گردشگر و توریست موجب رونق اقتصادی منطقه می شود اما نمونه های زیادی از آسیب های فراوان به این آثار و محیط پیرامون آن نیز وجود دارد. از تاراج رفتن خاک سرخ جزیره هرمز تا جنگل های پر از زباله مازندران، از تخریب حوضچه های باداب سورت تا پاکوب شدن مراتع سرسبز سوباتان بخشی از اثرات منفی گردشگری بوده است که این نگرانی در مورد گورستان لنج ها نیز وجود دارد.

راهنمای محلی گردشگری بخش دلوار با ابراز نگرانی از آسیب های زیادی که به این اثر وارد می شود، گفت: «به دلیل گرانی چوب ساج، عده ای افراد سودجو به وسیله اره برقی در حال بریدن و بردن چوب های این لنج ها هستند. در بازدیدی که هفته گذشته از این منطقه داشتیم مشاهده کردیم که عرشه یکی از لنج ها را به صورت کامل برده اند. با ادامه دار شدن این رویه، تا 5 سال آینده اثری به نام گورستان لنج ها روی زمین باقی نخواهد ماند!»

وی افزود: «تا هفت سال پیش، آثار 27 لنج در این منطقه روی سطح زمین موجود بوده که امروز این تعداد به کمتر از انگشتان دو دست رسیده که علت اصلی آن بردن تکه های چوب این لنج ها توسط افراد سودجو بوده است و برخی از آنها نیز برای ایجاد زیستگاه درون دریا، به فروش رفته است.»

تهدید خرچنگ های بومی

نعمتی خاطرنشان کرد: «علاوه بر لنج ها، نوعی از خرچنگ بومی به نام "خرچنگ ویالون زن" در این ناحیه جغرافیایی وجود دارد که زیستگاه آن در خاک ساحلی همین منطقه است و متاسفانه به دلیل بی توجهی برخی از مسافرین و حتی تور لیدرها، دچار تهدید شده اند. برای رفع این موضوع نیز مسیر برای گذر گردشگران تعیین شده است، اما متاسفانه به این موضوع نیز بی توجهی می شود و امیدواریم سازمان میراث فرهنگی نسبت به آموزش راهنمایان گردشگری توجه بیشتری کند.»

وی توجه به گردشگری مسئولانه را ضروری دانست و اضافه کرد: «عدم توجه به گردشگری مسئولانه، باعث شده تا حجم زیادی از زباله و پسماند به منطقه وارد شود. جمع آوری این زباله ها با هزینه شخصی و با همکاری داوطلبان محلی انجام می شود، اما بدلیل ورود گردشگران و تولید زیاد زباله، حفظ پاکیزگی ساحل کاری طاقت فرسا است.»

چه باید کرد؟

اگرچه وظیفه ذاتی دستگاه های اجرایی، حفاظت و حراست در حوزه اختیارات خود است اما این امر بدون همکاری جامعه محلی میسر نخواهد شد. اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، سازمان بنادر و دریانوردی و دریابانی استان بوشهر می توانند با ایجاد کارگروهی مشترک و به اشتراک گذاری تجارب خود در عرصه های مختلف، ضمن حفاظت فیزیکی از منطقه، به رونق هرچه بیشتر آن کمک نمایند.

این فعال حوزه گردشگری راهکارهای خود جهت حفظ این اثر را این گونه ارائه می دهد: «یک میراث ناملموس ثبت شده در سازمان یونسکو، دانش لنج سازی و دریانوردی خلیج فارس است. در کنار آن سفرنامه های دریایی زیادی در این حوزه وجود دارد و آواها و نِیمه های دریایی از دیگر جاذبه های موجود این منطقه محسوب می شوند.»

او اظهار کرد: «با توجه به تبدیل گورستان لنج ها به منطقه ای گردشگری، عده ای از مالکین شخصی لنج ها نیز موافقت خود با باقی گذاشتن لنج ها در منطقه موافت کرده اند تا جامعه محلی از جنبه گردشگری آن منتفع شوند. همچنین به بخشداری دلوار پیشنهاد داده ایم تا با هزینه ی شخصی، کانکسی جهت حفاظت و نگهبانی از این لنج ها قرار دهیم و از نیروهای داوطلب بومی برای مراقبت از آن استفاده کنیم.»

محمد نعمتی معتقد است «این آیین ها و سنت ها، باعث جذب گردشگران و رونق اقتصادی منطقه می شود. با توجه به تحقیقات انجام شده و سفرهایی که داشته ام، در هیچ نقطه ای از ایران چنین جاذبه ی گردشگری با این وسعت دیده نشده و به نوعی این یک اثر منحصر بفرد در سطح ملی و حتی جهانی است. تشویق جامعه محلی به حراست از این منطقه، بهترین راهکار حفظ این منطقه است. اگر جامعه محلی به درآمدی پایدار از طریق گردشگری برسد، بهترین نگهبان برای آثار گردشگری خواهد بود. حتی می توان به بازسازی منطقه و ایجاد جاذبه های دیگر برای جذب گردشگر پرداخت.»

وی خاطرنشان کرد: پیشنهاد دیگر، ثبت ملی این اثر در آثار ملی توسط سازمان میراث فرهنگی است. ثبت این اثر در کنار معرفی دانش دریانوردی و لنج سازی خلیج فارس که به نام سه استان جنوبی کشور ثبت جهانی شده می تواند موجب زنده نگه داشتن آیین های بومی شود.