ربع رشیدی شهر تبریز؛ اولین دانشگاه بین المللی جهان در ایران

ربع رشیدی شهر تبریز بزرگترین و اولین دانشگاه بین المللی در سرتاسر دنیا بوده و نشان از قدمت تاریخ باشکوه ایران را دارد؛ بنایی که شبیه شهری کوچک بوده، تمام امکانات در آن جای گرفته و زیباییش در دنیا منحصر بفرد و تکرار نشدنی هست. مجموعه ربع رشیدی از زمان حکومت مغول ها در تبریز به یادگار مانده و اهمیت فراوانی در تاریخ علم بشر دارد. با ما در این مقاله خواندنی همراه گردید تا شما را از آدرس ربع رشیدی تبریز و همچنین نام رئیس دانشگاه ربع رشیدی آگاه کنیم. در ضمن، اگر دوست دارید که هر چه بیشتر با دیدنی های تبریز آشنا گردید، می توانید سری هم به راهنمای سفر به تبریز زده و حسابی کسب اطلاعات کنید.

ربع رشیدی در تبریز

ربع به معنی محله است و ربع رشیدی مجموعه ای علمی، آموزشی، دینی و وقفی بوده که توسط خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی در زمان غازان خان ایلخانی در شمال شرق باروی تبریز ساخته شد. پس از حمله مغول که چنگیزیان تمام ممالک ایران را از شرق تا غرب غارت کردند و بنیان مدنیت، علم، هنر و فرهنگ را در بلاد اسلامی از بین بردند، برخی از امرا برای نجات مردم به آنها باج دادند و بعضی از علما و دانشمندان به دربار ایشان پیوستند و در مدت 50 سال توانستند تا آنان را با تمدن خود آشنا سازند و از آنان حاکمانی مدنیت پرور و دانش دوست بسازند.

یکی از این دانشمندان، خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی بود که به عنوان پزشک به دربار آقاخان وارد شد و بعد از سال 697 ه.ق به وزارت غازان خان، اولجایتو و ابوسعید ایلخانی رسید. وی وزیری دانشمند، طبیبی حاذق و مورخی بی نظیر بود. از آثار خیریه ای که خواجه در زمان سلطنت غازان خان تا اواخر عمر خود بنا نهاد، محله ای به نام رشیدیه یا رشیدآباد بود که به ربع رشیدی معروف گشت. خواجه رشیدالدین با موقعیت ممتازش در دربار، املاک بسیاری در اقصی نقاط کشور داشته که همه آنها را وقف ربع رشیدی کرده و از درآمد حاصل از آنها ربع رشیدی را اداره می نمود.

تاریخچه ربع رشیدی

ربع رشیدی شهر تبریز در حقیقت دانشگاهی بود که ما بنای آن را از نامه ای که خواجه به پسرش نوشته اقتباس می کنیم. همچنان که از مفاد نامه ها نیز به خوبی معلوم می شود، ربع رشیدی به اصطلاح امروز یک شهر علمی و دانشگاهی بود و بزرگترین علمای عصر در آن گرد آمده بودند. شهر دانش و پژوهش رشیدی که از هر جهت بی نظیر بوده، بزرگترین بنیاد خیریه ای است که تاریخ ایران چه در زمان قبل از اسلام و چه بعد از اسلام به این شکوه و عظمت نشان نداده است.

چون اثری از این آثار با خاک یکسان شده به جای نمانده، شرح ابنیه آن از روی محتوای وقف نامه قابل تصور است. وی درباره مجموع بناهایی که در رشیدیه ایجاد نموده بود، سخن رانده و ویژگی هر یک را بیان کرده است. وقف نامه ربع رشیدی که یکی از بزرگترین وقف نامه های جهان بوده هم آن چنان دقیق و گویا نوشته شده که با استفاده از آن و سایر منابع معتبر میتوان اطلاعات مفید و باارزشی را در مورد املاک وقفی، تاسیسات مختلف و از همه مهمتر تشکیلات و چگونگی اداره این مجتمع علمی آموزشی بدست آورد. از تحلیلی محتوای وقف نامه مشخص می شود که شهرستان رشیدی همانند الگوی کلی شهرهای کهن ایران شامل چهار بخش اصلی بوده است. این چهار بخش عبارتند از: ربع، ربض، شهرستان و باغ ها.

بنای ربع رشیدی تبریز

ربع رشیدی شهر تبریز کانون و هسته اصلی شهرستان رشیدی با برج و بارو بوده که به وسیله دو دروازه تو در تو مجموعا یک ورودی را تشکیل می داده و دارای کارکرد دینی، آموزشی و فرهنگی است. تمامی ابواب البر رشیدی شامل مجموعه روضه: مسجد شتوی (زمستانی)، مسجد صیفی (تابستانی)، مدارس علوم اسلامی، دارالحفاظ (گنبد عالی یا مقبره رشیدالدین)، حجره های مدرسان و طلاب، کتابخانه، خانقاه، دارالضیافه، دارالشفا (دانشگاه علوم پزشکی) و دارالمساکین، ربض یا ناحیه مسکونی کارکنان ربع رشیدی شهرستان یا سکونتگاه عامه مردم، بازار، حمام ها، کاروانسراها و کارخانه ها و باغات که در نظام شهری شهرستان نقش مهمی دارند، هست.

شهرستان رشیدی

شهرستان رشیدی از محلات مختلفی تشکیل شده و عناصر مهم شهری در آن وجود داشت و تمام این مجموعه و باغ های آن در بارویی محصور بود که به چهار دروازه به اطراف راه می یافت. افسوس که ربع رشیدی بعد از قتل خواجه رشیدالدین در 718 ه.ق با تمام مبانی علمی و خیریه آن به تاراج رفت. پسر این وزیر دانشمند، خواجه غیاث الدین محمد نیز به حفظ این مبانی خیریه اهتمام داشت ولی او به سرنوشت پدر گرفتار شد و ربع رشیدی بار دیگر ویران گشت.

در حدود سنه 1019 ه.ق شاه عباس بزرگ صفوی که با شتاب می خواست در برابر عثمانیان در تبریز دژی را پدید آورد، بر روی بخشی از ویرانه های ربع رشیدی در دامنه کوه سرخاب مصالح و ضروریات از عمارات منهدم شده تبریز خصوصا شنب غازان که ویرانی به آن راه یافته بود و ربع رشیدی، حصن حصینی را ساختند و حاکم تبریز به آنجا نقل مکان کرد. این قلعه در اثر زلزله های متعدد ویران شده و آثار آن امروزه بر روی بخشی از ویرانه های ربع رشیدی نمایان است.

وقف نامه ربع رشیدی

وقف نامه ای که به وقف نامه ربع رشیدی معروف بود، خواجه رشیدالدین برای ساماندهی املاک وقفی تهیه کرد. اکنون اگر بازدید از این وقف نامه را دوست دارید، سری به کتابخانه مرکزی شهر تبریز بزنید که یک جلد از این وقف نامه بزرگ در این کتابخانه نگهداری می شود. این نسخه از وقف نامه توسط خانواده حاجی ذکاءالدوله سراجمیر نگهداری میشد که در سال 1348 توسط انجمن آثار ملی خریداری گشت. سال 1386 سازمان کتابخانه ملی ایران این وقف نامه ارزشمند را به یونسکو معرفی کرد و طبق نشستی که در یونسکو برگزار شد، وقف نامه ربع رشیدی و شاهنامه بایسنقری در فهرست میراث به ثبت رسید.