سرنوشت غسالخانه تاریخی قبرستان عمو زین الدین

ایسنا/ بدنبال خبرهای بدست رسیده، این سوال پیش می آید که سرنوشت غسالخانه تاریخی قبرستان عمو زین الدین چه خواهد بود؟

قضیه چیست؟

این را بنر نصب شده در محله عموزین الدین می گوید، بنری که بر روی آن نوشته شده است این گورستان در آینده ای نه چندان دور به خیریه سالمندان تبدیل خواهد شد و کسانی که تمایل به انتقال امواتشان دارند، نسبت به این کار اقدام کنند، تا این جای کار همه چیز درست و منطقی به نظر می رسد.

گورستان عمو زین الدین هم مانند دیگر گورستان های تاریخی دستخوش تغییر کاربری و بخش تاریخی آن به مدرسه تبدیل شد، اما غسالخانه تاریخی واقع در آن توانست تا حدودی در امان مانده و زبان گویای تاریخ این گورستان و محله عمو زین الدین باشد، غسالخانه ای که در سال 1384 به ثبت ملی رسید.

حال باید دید اداره کل اوقاف و امور خیریه آذربایجان شرقی و شهرداری تبریز چه برنامه ای برای این غسالخانه دارند و واکنش اداره کل میراث فرهنگی استان در قبال این اقدام چه خواهد بود؟

در ماده 560 قانون مجازات اسلامی و فصل نهم آن که مربوط به تخریب اموال تاریخی و فرهنگی بوده، صراحتا ذکر شده که هرکسی بدون اجازه از سازمان میراث فرهنگی یا با تخلف از ضوابط مصوب و اعلام شده از سوی سازمان میراث فرهنگی در حریم آثار تاریخی فرهنگی مبادرت به عملیات عمرانی کند و سبب تزلزل بنیان آنها شود یا تخریبی در آن ایجاد کند، علاوه بر رفع آثار تخلف و جبران خسارت، باید به یک تا سه سال زندان محکوم شود.

با وجود چنین قانونی، استعلام از اداره کل میراث فرهنگی جدی گرفته نمی شود، با توجه به سر پا بودن غسالخانه، انتظار می رود اداره کل میراث فرهنگی این بار قبل از تخریب دست به اقدام جدی بزند.

بررسی های میدانی نشان می دهند که ثبت ملی این غسالخانه هم نتوانسته به حفظ آن کمک کند و بخش زیادی از این بنا در طی سال های گذشته تخریب شد. دورنمای قبرستان عموزین الدین شباهتی به گورستان ندارد و بیشتر شبیه به قطعه زمین خالی و بزرگی است که دور تا دور آن را نرده کشیده اند و تنها نمادی که در این قطعه در خیابان استاد جعفری توجه رهگذران را جلب می کند، غسالخانه ای است که حال و روزش خوش تر از مرده های اطرافش نیست.

این قبرستان توسط دو مدرسه و خانه های اطرافش محصور شده و بخش تاریخی آن در گذشته به مدرسه تبدیل شده است، برخلاف دیگر گورستان های متروکه، اینجا ظاهر موجه تری دارد، اما از همان ورودی تا رسیدن به پیکر بی جان غسالخانه با معضلاتی که در دیگر قبرستانها هم دیده ایم، مواجه می شویم.

در هر چند قدمی و به فاصله های اندک با کاغذهایی روبه رو می شویم که نسخه دعانویسان بوده و در گورستان دفن شده و به مرور زمان رو شده اند، تعداد کوزه های سفالی هم در قبرستان عمو زین الدین کم نیست، اما اشتباه نکنید؛ این کوزه ها هیچ ارزش تاریخی نداشته و به اعتقادات خرافی و جادو و جنبل بی ربط نیستند.

نکته دیگری که پررنگ تر از دیگر مشکلات بوده و تصمیم شهرداری و اداره کل اوقاف و امور خیریه را منطقی جلوه می دهد، وجود شیشه های شربت و قرص در بسیاری از نقاط این قبرستان است، محلی ها از رفت و آمد معتادان به این مکان خبر داده و فراوانی این شیشه ها را به آنها نسبت می دهند.

آنها از بلاتکلیفی چندین ساله این قبرستان گله مند و خواستار حفظ غسالخانه تاریخی قبرستان عمو زین الدین به عنوان شناسنامه تاریخی این محله قدیمی هستند.

محلی ها می گویند کتیبه ای در غسالخانه بوده که به یکباره ناپدید شده است، کتیبه ای که در تصویر ارسالی "مجید رضازاد عموزین الدینی" که حدود 20 سال قبل گرفته شده، دیده می شود. همچنین ستون های دیده شده در این تصویر نیز به مرور زمان تخریب شده و از بین رفته اند.

به گفته آنها راه ورود به غسالخانه توسط میراث فرهنگی بسته شده و تا به حال کسی برای ساماندهی و مرمت این مجموعه مراجعه نکرده و خبری از کتیبه بالای درب ورودی غسالخانه هم نیست.

به علت بستن راه ورود به غسالخانه با سیمان، تلاشها برای ورود به داخل غسالخانه بی نتیجه است. به گفته محلی ها این غسالخانه در گذشته دو طبقه و دارای قسمت زنانه و مردانه بوده که طبقه بالای آن به مرور زمان تخریب شده است.

محلی ها می گویند: قسمت داخلی غسالخانه ظاهر موجه تری داشته و با معماری جالب و زیبایی دارد که با سنگ های زیبایی ساخته شده است.

محمد فروغی، یکی از معتمدان محله عمو زین الدین و عضو هیات امنای مسجد حاج آخوند که در این بازدید میدانی ما را همراهی می کند، می گوید: بخشی از قبرستان را اهالی محل حصارکشی کرده اند، انتظار داریم تا بنای غسالخانه که به ثبت ملی هم رسیده و مزار تعدادی از شخصیت ها در این محل حفظ شود.

به گفته او، مزار "حاج آخوند" که مسجد محله هم به نام او است و مزار بسیاری از افراد مورد احترام و قدیمی های محله عمو زین الدین در این گورستان قرار دارد و بستگان اموات گاهی برای قرائت فاتحه به قبرستان و سر خاک عزیزانشان می آیند.

وی می افزاید: بسیاری از اهالی محل برای روشن شدن تکلیف خانه هایشان و باز شدن راه دسترسی شان راضی به ساماندهی گورستان هستند، بیشتر تمایل داریم تا در این قطعه زمین، ورزشگاهی برای سپری کردن اوقات فراغت جوانان ساخته شود.

فروغی می گوید: پبشنهاد کرده ایم تا در صورت تبدیل شدن این محل به خیریه، آن را به نام قهرمان این محله، "زینب پاشا" نامگذاری کرده و بنای تاریخی غسالخانه را حفظ و مرمت کنند، محله عموزین الدین تاریخ غنی داشته و محل تولد شخصیت های بزرگی است.

حفظ و مرمت غسالخانه مهم است

مجید رضازاد عموزین الدینی، مورخ تبریزی که از اصالتا اهل محله عموزین الدین هم هست، در خصوص تصمیم شهرداری و اداره کل اوقاف و امور خیریه آذربایجان شرقی برای تبدیل گورستان عموزین الدین به خیریه به ایسنا می گوید: ساماندهی قبرها به علت تاریخی نبودن این قسمت شاید عیبی نداشته باشد، اما، حفظ و مرمت غسالخانه مهم است.

وی خاطرنشان می کند: این گورستان در محله عموزین الدین، زادگاه "زینب پاشا" قرار گرفته است. ای کاش این خیریه را به یاد آن شیر زن آذربایجان، به نام زینب پاشا نامگذاری کنند.

وی ادامه می دهد: با وجود قرار داشتن قبر زینب پاشا در کربلا، قبر پدر و مادر و نوادگانش در گوشه ای از این گورستان بوده است.

این تاریخ پژوه می گوید: قبرهای باقی مانده گورستان فعلی مربوط به دوره پهلوی دوم هستند و از این جهت اهمیت تاریخی ندارند.

وی می افزاید: قسمت قدیمی گورستان در سال 1330 تخریب و مدارس فعلی در آنجا ساخته شده اند، این مدارس در سالهای گذشته دوباره بازسازی شده اند، اما غسالخانه گورستان عموزین الدین ثبت ملی بوده و باید مرمت و نگهداری شود.

وی خاطرنشان می کند: غسالخانه در گذشته، به شکل زیباتری بوده و متاسفانه، برخی قسمتهای آن به علل مختلفی مانند گذشت زمان، بارش نزولات آسمانی و سایر عوامل از جمله عوامل انسانی تخریب شده است.

عموزین الدینی تاکید می کند: امیداریم اداره کل اوقاف و امور خیریه و شهرداری تبریز نیز به این مهم دقت کرده و آسیبی به غسالخانه نزنند، وظیفه داریم که این مسئله را پیگیری کنیم تا غسالخانه مرمت و تحت حفاظت باشد.

لزوم اخذ نظر میراث فرهنگی در زمینه اقدامات در این گورستان

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان تبریز در این خصوص با اشاره به ثبتی بودن غسالخانه گورستان عموزین الدین از لزوم اخذ نظر میراث فرهنگی در زمینه اقدامات در این گورستان خبر داده است.

به گفته رامین اسبقی، غسالخانه این گورستان در سال 1384 به شماره 11979 در فهرست آثار ملی ثبت شده و اطلاع رسانی در این خصوص توسط اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان تبریز بدون هماهنگی و اخذ نظر اداره کل میراث فرهنگی استان انجام شده است، اما حال ناخوش غسالخانه نشان می دهد که حتی قبل از اتخاذ چنین تصمیم نیز اهتمام خاصی برای حفظ و مرمت غسالخانه وجود نداشت.

سرای سالمندان، کودکان بی سرپرست و معلولان با حفظ غسالخانه و قبور شهدا ساخته خواهد شد

مدیر کل اوقاف و امور خیریه آذربایجان شرقی نیز در جواب اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی می گوید: میراث فرهنگی هنگام ثبت ملی غسالخانه از اوقاف استعلام نکرده است.

حجت الاسلام شهاب الدین حسینی پیرامون سرنوشت غسالخانه تاریخی قبرستان عمو زین الدین ادامه داد: سرای سالمندان، کودکان بی سرپرست و معلولان با حفظ غسالخانه و قبور شهدا در اطراف آن به عنوان یادمان با طی مراحل قانونی و کسب مجوزهای شرعی و قانونی ساخته خواهد شد.

وی پیرامون سرنوشت غسالخانه تاریخی قبرستان عمو زین الدین خاطرنشان می کند: مجموعه مورد نظر ما در کنار این غسالخانه ساخته می شود و میراث فرهنگی می تواند آن را مرمت کرده و یا به همان شکل نگه دارد.

حسینی با بیان اینکه هنوز تصمیمی در خصوص نامگذاری این مجموعه گرفته نشده، می افزاید: بانی این مجموعه قصد دارد بیش از 100 میلیارد تومان برای ساخت سرای سالمندان سرمایه گذاری کند، عرصه این مجموعه به نام عمو زین الدین، واقف قبرستان نامگذاری شده و نامگذاری اعیان مجموعه نیز به تصمیم بانی بستگی دارد و ما نیز پیشنهاد داده ایم تا اعیان مجموعه به نام خیر و بانی که قصد سرمایه گذاری در آن را دارد، نامگذاری شود.