یکی بودن خاستگاه فرهنگی ورزش پهلوانی و صنایع دستی

ایرنا/ براساس سخنان رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، یکی بودن خاستگاه فرهنگی ورزش پهلوانی و صنایع دستی مشاهده می شود.

داستان چیست؟

حسن بلخاری درباره نسبت میان دو مفهوم صنایع دستی و ورزش پهلوانی گفت: در فرهنگ ما این دو، یک نسبت جدی با هم دارند.

وی پیرامون یکی بودن خاستگاه فرهنگی ورزش پهلوانی و صنایع دستی ادامه داد: در بند اول اساسنامه انجمن آثار ملی که در سال 1301 شمسی تدوین شد، آمده که هدف از تشکیل این انجمن ازدیاد علاقه عامه به آثار قدیم تاریخی و علمی و صنعتی ایران است و به منظور نگهداری صنایع دستی و حفظ سبک و شیوه قدیم آنها این انجمن تأسیس می شود. پس، هدف اول این انجمن، احیای صنایع دستی و ملی ماست.
بلخاری با تشریح مفهوم صنعت در دنیای امروز اظهار داشت: در روزگار فعلی دو مفهوم متفاوت از صنعت داریم: یکی به معنای فناوری است که به امور فنی مربوط می شود اما، وقتی کلمه دستی کنار صنعت قرار می گیرد، معنای دومی می یابد که اشاره به بخش خاصی از آن دارد.

سه واژه در باب هنر داریم: یکی خود هنر که ریشه اوستایی دارد، صنعت و فن. این دو کلمه آخر، ترجمه عربی کلمه تخنه یونانی هستند. هنگامی که در فرهنگ سنتی، نه معاصر، در باب صناعت حرف می زنیم، می بینیم این مفهوم معنای فلسفی گسترده ای دارد. یونانی ها کلمه صنعت را در مقابل فوزیس به معنای طبیعت به کار می بردند. تخنه یا صناعت از نظر آن ها تمام مصنوعاتی بود که انسان تولید می کرد. بنابراین تخنه، مفهومی انسانی بود و درباره تمام تولیدات انسان به کار می رفت، چه از دیدگاه نظری، مثل شعر، چه از دیدگاه عملی مثل معماری.
بلخاری به دوره های تاریخی کلمه صناعت اشاره کرد و افزود: در یک دوره تاریخی، کلمه صناعت خیلی خاص شد و به دست سازهایی می گفتند که با ظرافت و زیبایی همراه بودند؛ مثلا انسان می توانست اثری را با دست خودش بیافریند اما وجوهات ظریفه یا زیبایی شناختی نداشته باشد که اصطلاح صناعت را برای آنها به کار نمی بردند.

وی صنایع مستظرفه را اینگونه شرح داد: صنایع مستظرفه، دو ویژگی داشتند: تمثالی از فرهنگ ما بودند و فرم و صورت هنری داشتند.

رئیس انجمن مفاخر ایران گفت: نکته جالب دیگر این که انسان، فارغ از این که خالق صنایع دستی است، خودش اکمل صنایع دستی عالم است. این را بر بنیاد یکی از آیات قرآن عرض می کنم، هنگامیکه خداوند به ابلیس می فرماید «چه چیزی تو را منع کرد که به آن کسی که من با دستان خودم خلقش کردم، سجده کنی؟» این آیه از لحاظ صوری با اصطلاحی که ما از صنایع دستی داریم، سازگار است.

وی افزود: نکته بعدی، بحث در باب ماهیت ورزش پهلوانی و فرهنگ آن است. وقتی وارد حوزه فرهنگ می شویم، به مفهوم فرهنگی صنایع دستی هم نزدیک می شویم. یک متن تاریخی هم وجود دارد که در آن از کشتی با عنوان فرهنگ نام برده است، در فرهنگ ما اخلاق پهلوانی نمی تواند منفک از فرهنگی باشد که عقبه نظری صنایع دستی ما را تشکیل می دهد. ما در جهان سنت با نوعی وحدت مواجهیم که در آن همه اجزا باهم ارتباط دارند. میان صنایع دستی و ورزش پهلوانی نسبت وجود دارد.

بلخاری با اشاره به فتوت نامه ها گفت: این آثار، منشور عینی، اخلاقی، عملی و هویتی صنوف مختلف در جامعه سنتی ایرانی هستند. مرحوم کاشفی در فصل سوم فتوت نامه خود، در شرح اهل زور حرف می زند و از هشت طایفه نام می برد که اولین آن ها، کشتی گیران هستند. در این متن در باب اخلاق و منش کشتی گیران و همچنین آداب استادان کشتی سخن به میان آمد. با یک نظام استاد شاگردی مواجه هستیم که جوانمردی را مبنا قرارمی دهد، بعد سراغ تکنیک و فن می رود. اگر بر این بنیاد به صنایع دستی و ورزش های پهلوانی نگاه کنیم؛ می بینیم هر دو مبتنی بر یک فرهنگ هستند.

پهلوانی رسم مردان خداست

استاد دانشگاه امیرکبیر و رئیس سابق سازمان ترتبیت بدنی کشور اظهار کرد: در فرهنگ ورزشی جهان واژه ای به نام champion یا قهرمان وجود دارد؛ به معنای کسی که در یک مسابقه ورزشی پیروز می شود یا در ورزش های گروهی، مثلا بیشتر گل می زند. اما در فرهنگ ورزشی ایران واژه ای به نام پهلوان وجود دارد. این واژه منحصر بفرد است و ضمن داشتن همه مشخصات قهرمان، از غنای بیشتری برخوردار بوده و جنبه قدسی دارد.

حسن غفوری فرد افزود: پهلوانی در زور بازو خلاصه نمی شود، بلکه جلوه اصلیش در خشوع و فتوت و کمک به دیگران و گره گشایی از مشکلات مردم و گرفتن بازوی ناتوانان است. واژه پهلوانی در ادبیات فارسی مثال های بی شماری دارد. بنابراین نمی توان این واژه مقدس را به هر کسی اطلاق کرد، پهلوانی رسم مردان خداست.

غفوری فرد ادامه داد: یکی از مصادیق پهلوانی حضرت علی (ع) است. پوریای ولی هم اسطوره تاریخی ایرانیان و از پهلوانان بوده که در اوج قدرت جسمانی، عارفی است که درس تواضع و فروتنی می دهد.

ورزش روحانی باستانی منسوخ شده است

کشتی گیر پیشکسوت و رئیس چند دوره فدراسیون کشتی، ادبیات را پایه پهلوانی دانست و گفت: وقتی در کشورمان امثال خیام و حافظ و فردوسی و سعدی داریم ولی آثارشان را نمی خوانیم، اما در دنیا رغبت بسیار به این آثار وجود دارد، غبطه می خورم. انسان های جواهرگونه زیادی داشتیم که قدرشان را ندانستیم.

محمدرضا طالقانی ادامه داد: مردم ما از قدیم عقلشان خیلی خوب کار می کرد و برای اینکه در جنگ آمادگی داشته باشند، چیزهایی درست می کردند که بتوانند خودشان را آماده نگه دارند. این میل و کباده ای که امروز داریم در گذشته به این شکل نبوده است. ورزش باستانی زورخانه ای هر قدر سنتی بماند، قشنگی اش بیشتر است؛ اما مدرنیته باعث شده مردم کمتر متوجه شوند این ورزش چقدر قشنگ است. امروز ورزش خوب و روحانی باستانی تا حدی منسوخ شده است و رو به قهقرا می رود.

مدیریت اشتباه، کارگاه های صنایع دستی را تعطیل کرد

رئیس دانشگاه استاد فرشچیان، صنایع دستی را هنری گرانمایه دانست و گفت: امروز انواع صنایع دستی را در اختیار داریم که سرمایه های کشورمان هستند ولی، به دلایل مختلف توسعه و تولید آنها با مشکلاتی روبروست و امیدوارم از این وضعیت نجات پیدا کنند. کارگاه های ما که در آنها صنایع دستی ایرانی انجام می شد، متأسفانه به دلیل مدیریت اشتباه و نوع ارتباط ما با دنیا در شرف تعطیلی هستند.

بهمن نامور مطلق افزود: متنوع ترین صنایع دستی دنیا، بیشترین تحصیلکرده در حوزه صنایع دستی را داریم و صنایع ما در مسابقات جهانی بیشترین امتیازات را دارند ولی، جایگاه شایسته خود را ندارند؛ زیرا نتوانستیم در عرصه تجارت، الگوهای مناسبی برای این صنایع طراحی کنیم. در تولید صنایع دستی سرآمد جهان هستیم و کشورهای هند و چین می توانند با ما رقابت کنند ولی در تجارت، در انتهای فهرست هستیم و کامبوج از ما بالاتر قرار است. هنرمندان ما در عرصه هنری چیزی کم نیاوردند و همواره درخشیدند.

این استاد دانشگاه شهید بهشتی، نبود گفتمان سازی را بزرگترین خلا در رشد صنایع دستی دانست و گفت: ضعف ما در حوزه گفتمان سازی و تجاری سازی صنایع دستی است که به دلایل مختلف، از جمله ضعف های تشکیلاتی و ساختاری رخ داده است.

پهلوانی، صفت حضرت علی (ع) است

استاد دانشگاه آزاد اسلامی نیز درباره پهلوانی گفت: حماسه ها در زمره گفتارهای توصیفی هستند که یکی از انواع آنها، حماسه پهلوانی است. ما داستان های پهلوانی زیادی داریم که جغرافیای آنها معمولا در سیستان است؛ از جمله حماسه های منسوب به فرزندان رستم، فرامرزنامه، جهانگیرنامه و غیره. ماجراهای اسطوره ای در غرب هم فراوانند، از جمله ایلیاد و ادیسه.
امیر اسماعیل آذر درباره جوانمردی توضیح داد: جوانمردی از صد سال پیش به این طرف، با صفاتی بیان شده که منتسب به حضرت علی (ع) است. محله های قدیم سردمدار داشتند و کسانی بودند که مواظب بودند کسی بی اخلاقی نکند. آنها سعی داشتند اخلاق میان جوانان حفظ شود. ماجرای جوانمردی به ورزشکاران هم کشیده و مرسوم شد و در طی تاریخ صفات امام علی (ع) را آویزه گوش جوانان کرده اند.

بعد از آنکه کشورهای پیشرفته پس از جنگ جهانی دوم به صنایع دستی با رویکرد هنری و فرهنگی توجه کردند، نخستین همایش جهانی در این زمینه در 10 ژوئن سال 1964 میلادی در نیویورک برگزار شد. در این همایش شماری از اساتید دانشگاه، هنرمندان و صنعتگران از 40 کشور جهان شرکت داشتند. در پایان این همایش، تاسیس شورای جهانی صنایع دستی، به عنوان نهاد وابسته به یونسکو تصویب شد و دبیرخانه آن را در شهر آمستردام هلند تعیین کردند.

تشویق، کمک و راهنمایی صنعتگران دستی و همچنین بالا بردن سطح اطلاعات تخصصی و حرفه ای آنها با توجه به زمینه های متفاوت فرهنگی موجود در هر یک از کشورهای عضو، حفظ و تقویت صنایع دستی و تجلی آن به صورت رکن عمده ای از حیات فرهنگی ملت ها و ایجاد همبستگی میان صنعتگران دستی سراسر جهان از جمله این اهداف است. ایران نیز در سال 1347 خورشیدی برابر با 1968 میلادی به عضویت این شورا درآمد و در مجمع آسیا و اقیانوسیه فعالیت خود را آغاز کرد.

ایران سومین کشور تولیدکننده صنایع دستی از لحاظ تنوع در دنیا بعد از هند و چین است. صنایع دستی ایران شامل 18 گروه، 155 رشته و 140 زیرمجموعه بوده و با وجود اینکه فرش از قدیمی ترین هنرهای ایرانی بشمار می رود اما، زیرمجموعه سازمان صنایع دستی این کشور نیست.
همینطور ایران با داشتن هشت شهر و دو روستای جهانی صنایع دستی، نخستین کشور دنیا از لحاظ ثبت شهرها و روستاهای جهانی است. تخمین زده می شود بیش از یک میلیون نفر در رشته های صنایع دستی مشغول به کارند که بسیاری از آنها در شهرهای دوردست و روستاها کار می کنند.