معرفی کوتاه شماری از دیدنی ترین خانه های تاریخی تبریز

خانه های تاریخی در همه دنیا دارای ارزش زیادی هستند. تبریز نیز در حال حاضر صدها خانه تاریخی را در بطن خویش قرار داده است. با اینکه میراث فرهنگی تعداد متعددی از خانه های تاریخی را خریداری کرده و به بازسازی آنها پرداخت اما متاسفانه خانه های زیادی در حال نابودی هستند یا اصالت خود را از دست داده و در حال تبدیل شدن به مراکز تجاری یا آپارتمان های مدرن هستند. با ما در مقاله دیدنی ترین خانه های تاریخی تبریز همراه شده تا شما را با شماری از مشهورترین خانه های تاریخی تبریز آشنا کنیم. قطعا، آشنایی با زیباترین خانه های تاریخی تبریز برایتان جالب خواهد بود. در ضمن، اگر دوست دارید که هر چه بیشتر با جاهای دیدنی تبریز آشنا گردید، می توانید سری به راهنمای سفر به تبریز زده و حسابی کسب اطلاعات نمایید.

خانه علی مسیو

در میان کوچه صدر شهر تبریز خانه ای قرار دارد که قدمت آن به دوران قاجار می رسد. ارزش این بنا علاوه بر معماری که به آن خواهیم پرداخت، بیشتر به صاحب آن باز می گردد. صاحب این بنا تک فرزند حاج محمد باقر تبریزی بوده که با نام علی مسیو مشهور است. این شخص که از پیشگامان شکل گیری سازمان های اجتماعیون عامیون بوده، از اولین بنیانگذاران جنبش کارگری ایران هم به حساب می آید. علی مسیو در خانه پدری واقع در محله نوبر تبریز متولد شد و پیشه پدرش یعنی بازرگانی را ادامه داد و همانند حاج محمد باقر فردی مورد اعتماد و محترم بود.

خانه علی مسیو همانند بیشتر خانه های قجری دارای اندورنی و بیرونی است اما برخلاف دیگر خانه های قجری که این دو بخش توسط ساختمانی جدا میشد، تنها با یک دیوار از هم فاصله گرفته اند و کافی است از دو پله بالا بروید تا به حیاط اندرونی برسید. علاوه بر تزئینات گل و چهره گچی که بسیار هنرمندانه انجام گرفته، نمای آجر و گچی ساختمان زیبایی آن را دوچندان کرده است. زیرزمین این بنا در حقیقت ورودی خانه همسایه بوده است.

علی مسیو به سبب شغلش سفرهای فراوانی را به اروپا و عثمانی داشته و از او یک تاجر منورالفکر و فرهیخته ساخته بود. این سفرها از او یک مبارز ساخت و تسلطش به زبان فرانسه باعث شد تا مطالعات کاملی از وضعیت جهان داشته باشد. این مورد از دیدنی ترین خانه های تاریخی تبریز با شماره 9411 و در مورخه 14 مرداد سال 1482 هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردید و در حال حاضر موزه ای هست دیدنی که ورود به آن برای عموم آزاد خواهد بود.

خانه نیکدل

خانه نیکدل مربوط به دوره قاجار است و در تبریز، خیابان امام خمینی، خیابان مقصودیه، پلاک 7 واقع شد. این اثر در تاریخ 14 مرداد 1382 با شماره 9470 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. سازنده این بنا سید ابراهیم نیکدل، سرمایه دار و وارد کننده لوازم خانگی بود. شاخص ترین این لوازم هم چرخ خیاطی هایی بوده که از ژاپن وارد میشد. فرزندانش پیشه پدری را ادامه دادند و فروشگاه های لوازم خانگی نیکدل همچنان در تبریز دائر هستند. این مجموعه به عنوان ستاد مرکزی تبریز 2018 مورد استفاده قرار گرفت.

شیشه های رنگی و پنجره های ارسی ضلع جنوبی در کنار ستون های گچکاری شده ایوان چنان تصویر بدیع و روح نوازی را ساخته که میتوان حضور زنده خاندان قجری را در میان دیوارهایش حس کرد. حوضخانه های قجری با طاق های قوسی شکل در زیرزمین این بنای دو طبقه و در کنار حیاط پر درخت و زیبایش حسی بی نظیر را نصیب چشمان هر بیننده ای می کند که فراموش نشدنی است. در بخش شرقی این خانه هم تالاری مستطیل شکل قرار دارد که با دو راهرو به اتاق های گوشواره می رسد. بخش جنوبی این خانه تاریخی حیاط اندرونی را در بر می گیرد و بخش بیرونی در شمال خانه جای گرفته است.

خانه بلورچیان

نمایی تماما آجری با سردری بی نهایت زیبا و هنری دقیق و حساب شده در متقارن بودن این سازه، خانه بلورچیان را به یکی از دیدنی ترین خانه های تاریخی تبریز تبدیل کرد. این بنای قجری که در 25 اسفند سال 1379 هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و شماره 3113 به آن تعلق گرفت، توسط سازمان میراث فرهنگی ترمیم شد اما صاحب و مالک آن شخص است. معماری قجری در این خانه تاریخی عیان و واضح هست. پنجره های شرقی و غربی و شمالی رو به حیاط باز می شوند و در بخش شمالی ارسی ها همگی نمایی از ستون های کار شده دارند.

زیرزمین و حوضخانه میانش هم از دیگر زیبایی های این مورد از دیدنی ترین خانه های تاریخی تبریز بوده و میتوان در گرمای تابستان از خنکای نسیم فرح بخش آن لذت برد. باقی اتاق های زیرزمین نقش انباری و مطبخ را دارند و اتاق های گوشواره در کناره های ساختمان خودنمایی می کنند. برای رسیدن به هشتی زیبای خانه بلورچیان کافی است تنها یک پله از در چوبی پایین بیایید و بعد از گذر از هشتی، به حیاط بیرونی آن برسید.

خانه معبودی

خانه معبودی (خانه حاج رضا صادری) خانه ای است که در تبریز، میدان منجم، خیابان شهید سلمانپور، پلاک 9 واقع شده و قدمتش به دوره قاجار می رسد. این اثر در تاریخ 14 مرداد 1382 با شماره 9471 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. از زمان ساخت خانه اطلاع دقیقی نیست. این عمارت قبل از آنکه در سال 1366 هجری شمسی توسط مهدی معبودی خریداری شود، به یکی از تجار فرش مشهور تبریز به نام رضا صادری تعلق داشت که او نیز در سال 1320 هجری شمسی آن را از حسین قونسول خریده بود.

طبق اسناد موجود، این خانه قبل از آن به احمد جوان اختصاص داشته و همه این ساکنین در این خانه 950 متری زندگی می کرده اند. البته رضا صادری چند سال قبل از فوت خود از این بنا به عنوان حسینیه استفاده میکرد. همه این افراد در حفظ و نگهداری معماری و بافت سنتی بنا تلاش وافری داشته اند و در محافظت از آن کوشا بوده اند. نکته جالب توجه در مورد این بنا هم وجود زیرزمین و دالانی تنگ است که دو خانه اطراف را به این خانه متصل میکرد، هر کدام از آنها 200 متر مساحت داشته و به عنوان حیاط خلوت مورد استفاده قرار می گرفته اند.

خانه ثقه الاسلام تبریزی

یکی از بی نظیرترین معماری ها دوره پهلوی در شهر تبریز اختصاص دارد به خانه تاریخی میرزا علی آقا تبریزی که در عاشورای سال 1330 هجری قمری و در دوران مبارزات مشروطه توسط روس ها اعدام شد. این عالم مشهور که به نام ثقه الاسلام تبریزی در تاریخ ایران زمین شناخته می شود، در طی مبارزات مشروطه به همراه دو فرزند ذکور علی مسیو دار زده شد. فرزندان این تاجر حسن و قدیر نام داشتند که یکی 18 ساله و دیگری 16 ساله بود.

جدا از ارزش تاریخی صاحب بنا، این خانه دارای مشخصات خاصی بوده که یکی از آنها نمای بیرونی و قاب بندی آجری و دیگری 3 طبقه بودن آن است. کف طبقات چوبی، ورودی زیرزمین، ستون ها و پنجره های زیر ایوان طبقه اول واقع شده اند و در حال حاضر به عنوان آموزشگاهی برای یاد دادن هنرهای سنتی از آن استفاده می شود. در سال 1381 هجری شمسی و در روز 7 مهر خانه ثقه الاسلام تبریزی با شماره 6147 در زمره آثار ملی ایران قرار گرفت.

خانه ختایی

خانه ای 150 ساله که در یکی از روزهای اول محرم شاهد یکی از خون بارترین قتل عام ایرانیان توسط روس ها بود. خانه ختایی که به خاندان ثروتمند و بازرگان ختایی ها تعلق داشت، در طول سالیان دراز سکونت آنان خانه ای آرام بوده که اهالیش درگیر انقلاب و شورش ها نبوده اند و همواره سعی داشتند که میان شلوغی های اجتماعی و سیاسی بیطرف باشند. اما در سال 1330 و زمانی که آتش بس اعلام شد، نیروهای روس به این خانه هجوم آوردند و همه کسانی که در زیرزمین قرآن به سر گرفته و مخفی شده بودند را به طرز وحشیانه ای قتل عام کردند و وسایل را به غارت بردند.

این بنای تاریخ ساز دارای 800 متر زیربنا، 700 متر زمین و ستون های سرستون داری به ارتفاع 8/7 متر است. این ستون های سرستون دار در کنار پنجره های ارسی قجری و حوض زیبای وسط حیاط قابی از بهشت را به تصویر کشیده اند. در چوبی ورودی، اتاق نشیمن و اجاق هیزمی در کنار حیاط 50 متری اندرونی و آب انبار و تنورخانه نمونه کاملی از یک معماری قجری را بنا نهاده اند. این خانه تاریخی مدت درازی بدون سکنه باقی ماند و داشت به خرابه ای فراموش شده تبدیل میشد که توسط یکی از هنر دوستان تبریزی شناسایی و خریداری گشت و با کمک اداره میراث فرهنگی بازسازی آغاز گردید.

نکته جالب در بازسازی ها این بود که در تالار خانه طاقچه ای از زیر گچکاری های ناشیانه پیدا شد و با توجه به اصول قرینه سازی دوره قجری، کارشناسان به دنبال قرینه این طاقچه گشتند که از میان سفید کاری های بعدی پیدا شد. این بنای قجری و زیبا که در 11 آبان سال 1389 هجری شمسی و بعد از خریداری شدن توسط شهرداری به خانه هنرمندان تبدیل گشت، در 14 مرداد سال 1380 هجری شمسی و با شماره 9410 در زمره آثار ملی ایران قرار گرفت.

خانه ستارخان

قدمت خانه ای که امروزه به نام خانه ستارخان شناخته می شود و دفتر فعالیت کمیسیون حقوق بشر اسلامی در آن مستقر است، به دوران پهلوی می رسد و دارای سقفی تخت و نمای آجری است که در دو طبقه بنا شد. این خانه به عنوان یکی از آثار ملی ایران در 14 مهر سال 1386 هجری شمسی و با شماره 1943 در این فهرست ثبت گردید و بازدید عموم از آن آزاد است؛ خانه ای که از اوایل پادشاهی ناصراالدین شاه قاجار محل ایجاد جلسات جنبش مشروطه خواهی بود و تا حکومت محمدعلی شاه به همین امر اختصاص داشت. این خانه توسط روس ها به توپ بسته شد و اثری از آن باقی نماند.

خانه سلماسی

خانه ای با سردر و نمای آجری و زیربنایی معادل 875 متر در تبریز خودنمایی می کند که توسط خاندان مشهور حیدرزاده ساخته شد و تاجر سرشناسی به نام آقای سلماسی با خرید این بنا به تکمیل آن پرداخت. خانه سلماسی که ساخت آن به اوایل دوران قاجار بازگشت، دارای پنجره های ارسی با شیشه های رنگارنگ خاص دوران قجر بوده که همگی مسلط به حیاط بیرونی هستند و ساکنان می توانستند از منظره حوض زیبا و باغچه های کوچک آن لذتی وافر ببرند. سرستون های گچکاری شده قسمت غربی در دو ایوان و سقف طاقی شکل نشیمنگاه تابستانی هم از دیگر دیدنی های این عمارت تاریخی هستند.

ساختمان این بنا در سه ضلع حیاطی است که برای ورود به آن باید از یک هشتی عبور کنید. دیوارهای طبقه بالا از خشت با روکش آجری است، دیوارهای زیرزمین از جنس سنگ و آجر بوده و باقی بنا با ساروج پی ریزی شد. تذهیب های هنرمندانه ایرانی بر روی شومینه ها، سقف، دور طاقچه ها و کمر اتاق از دیدنی هایی بوده که چشم هر بازدیدکننده ای را مبهوت خود می کند. خانه سلماسی که با شماره 1862 و در 15 اردیبهشت سال 1376 به فهرست آثار ملی ایران افزوده شد، در سال 1380 هجری شمسی مرمت گردید و تبدیل به اولین موزه سنجش ایران شد.

استانداری با خرید این خانه از خانواده سلماسی و بازسازی آن مجموعه ای از ابزار سنجش همانند قپان های مختلف میدان های بار، پیمانه های نفتی، سنگ وزنه، ترازو های زرگری، قطب نماهای گوناگون، ساعت های سال های مختلف، اسطرلاب های تاریخی، ابزار هواشناسی متنوع و بسیاری دیگر از وسایل سنجش را نمایش داد و آن را تبدیل به یکی از موزه های ایران نمود.

خانه امیرکبیر

مساحتی بالغ بر 300 متر با مجسمه ای به ارتفاع 2 متر و 20 سانتیمتر از جنس برنز بخشی از خانه تاریخی مردی است که تاریخ ایران زمین خدمات بسیار زیادی را از او به یاد دارد. امیرکبیر که زحمات فراوانی را برای اصلاح حکومت و سرزمین ایران انجام داد و عاقبت جان بر سر میثاق و پیمان خود نهاد، در مدت اقامت خود در شهر تبریز در این خانه به کار و زندگی مشغول بود. هر چند خانه امیرکبیر تبریز رو به ویرانی بوده و بخش زیادی از آن نابود شد اما به همت سازمان میراث فرهنگی در حال بازسازی و ترمیم است. مجسمه محوطه بیرونی امیرکبیر نیز کار هنرمند ایرانی، جعفر نجیبی بوده که اثری ماندگار از خود به جای گذاشت.