دلایل توسعه نیافتگی صنعت توریسم ایران

صنعت گردشگری با ویژگی های خاص خود، صنعتی پویا با آیندهای روشن تلقی می شود. سرمایه گذاری در این صنعت در تمام کشورهای دارای جاذبه های جهانگردی روبه افزایش است. امروزه جذب گردشگران خارجی به رقابتی فزآینده در بین نهادهای درگیر در صنعت گردشگری تبدیل شده، زیرا این صنعت نه تنها در پیشبرد اقتصاد ملی و درآمدهای ارزی نقش دارد، بلکه صنعتی است پاکیزه و عاری از آلودگی و در عین حال ایجاد کننده مشاغل جدید .

در سال 2018 سهم مستقیم گردشگری از تولید ناخالص داخلی در ایران 7/ 10 میلیارد دلار معادل5/ 2 درصد از تولید ناخالص داخلی کل کشور را تشکیل داده که در بین 23 کشور مورد بررسی سند چشم انداز، نوزدهمین کشور است. درعین حال، پیش بینی می شود که این سهم در سال های 2019 و 2025 بدون تغییر باقی بماند، شواهدی که حکایت از عقب ماندگی قابل ملاحظه ایران از توسعه گردشگری جهانی دارد.

5 دلیل ناکامی ایران در گردشگری

معاونت اقتصادی اتاق بازرگانی ایران اخیرا در گزارشی 5 دلیل اصلی این عقب ماندگی را برشمرده است. براساس این گزارش پیش از هر چیز «فقدان عزم جدی ملی برای توسعه گردشگری» مانع اصلی توسعه شده است. اهمیت صنعت سفر و گردشگری برای دولت ها نقش مهمی در توسعه این بخش بازی می کند. چنانچه دولت ها به ضرورت توسعه صنعت گردشگری در سیاست های کلان اعتقاد داشته باشند، این موضوع در اولویت های بودجه ای و تنظیم قوانین و مقررات خود را نشان می دهد. تعیین گردشگری به عنوان یک اولویت در بودجه، این امکان را به دولت می دهد که منابع مورد نیاز برای توسعه پروژه های گردشگری را تامین کند. از سوی دیگر ورود گردشگران خارجی به هر کشور و رونق گردشگری خارجی تا حد زیادی با قوانین و مقرراتی که از حقوق آن ها حمایت کند، مرتبط است. با این همه در ایران به نظر می رسد قوانین و مقررات در راستای توسعه گردشگری در کشور نیست. به عقیده اکثر کارشناسان این حوزه، نحوه عملکرد دولت در حوزه گردشگری نمایانگر عدم اولویت این بخش در سیاست گذاری کلان کشور و به تبع آن عدم تخصیص بودجه مناسب و مدیریت صحیح است.

در گزارش پارلمان بخش خصوصی، «مشکلات سیاسی و نحوه تعامل با دنیای خارج» از دیگر عوامل عقب ماندگی گردشگری کشور شناخته شده است. یکی از پایه های اصلی توسعه گردشگری، سیاست و روابط بین الملل است و گردشگری یکی از صنایع حساس به شمار می رود که در مقابل بی ثباتی سیاسی، نبود امنیت و سایر نااطمینانی ها آسیب پذیر است. وجود روابط حسنه با سایر کشورها در جذب گردشگران خارجی می تواند مفید باشد. با این همه به رغم آنکه کشورهای حاشیه خلیج فارس یکی از منابع مهم ورود گردشگر به کشور بودند، تحولات رخ داده طی چند سال اخیر و تیره شدن روابط، منجر به کاهش آمار گردشگران خارجی از این سمت شده است. این گزارش همچنین «فقدان یک نهاد واحد مسئول و پاسخگو» را علت دیگر ناکامی ایران در گردشگری عنوان می کند. مطالعه کشورهای موفق در صنعت گردشگری نشان می دهد در این کشورها مرجع اصلی برنامه های توسعه گردشگری یک نهاد مشخص است که همه مسئولیت ها و وظایف حول این نهاد تعریف می شود.

در ایران اگرچه به نظر می رسد که به صورت سنتی و براساس قوانین، مرجع اصلی توسعه گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است، اما وضعیت تصمیم گیری در این صنعت به گونه ای است که معمولا به دلیل تداخل مسئولیت ها و وظایف نوعی آشفتگی بر فضای گردشگری کشور حکمفرماست. «عدم پایبندی به اجرای برنامه های مصوب» نیز چالش دیگر در توسعه گردشگری عنوان می شود. تجربه های خارجی در این خصوص نیز نشان می دهد همه کشورهای خواهان توسعه گردشگری یک برنامه ریزی منظم و استراتژی دقیق برای توسعه صنعت گردشگری خود در دستور کار قرار داده و به آن پایبند بوده اند. در ایران اما گرچه با کمبود طرح، برنامه و استراتژی مواجه نیستیم، اما چالش اصلی عدم اجرای برنامه های مصوب است. به طور مثال می توان به برنامه ملی گردشگری ایران که با همکاری سازمان جهانی گردشگری و دفتر عمران سازمان ملل متحد تهیه شده، اشاره کرد که به گواه متخصصان امر از جمله اسناد توسعه گردشگری است که از دقت و جزئیات بی نظیری در رابطه با وضعیت گردشگری ایران برخوردار بوده، اما به دلیل اجرایی نشدن به محاق فراموشی سپرده شد.

پنجمین ترمز توسعه گردشگری ایران نیز در گزارش مذکور، «عدم توسعه زیرساخت های گردشگری کشور» عنوان شده است. آمارهای گزارش رقابت پذیری سفر و گردشگری در بخش زیر ساخت حمل و نقل به خوبی وضعیت نابسامان ایران را در این حوزه نشان می دهد. علاوه بر این، صنعت گردشگری به طور خاص نیازمند زیر ساخت هایی نظیر امکانات اقامتی، مؤسسات کرایه اتومبیل و دستگاه های ATM برای گردشگران است. رتبه ایران در این زمینه نیز یادآور این است که هنوز راه درازی برای بهبود وضعیت زیرساخت گردشگری در ایران وجود دارد.

منبع: دنیای اقتصاد