مسجد و مدرسه سپهسالار تهران | یادگاری از دوران سلطنت قاجار

شهر تهران پایتخت کشورمان ایران، از گذشته تا به امروز شاهد فراز و نشیب های بسیاری بوده و در هر دوره ای از تاریخ تغییرات بسیاری در این شهر رخ داده اند. در مرکز شهر تهران، جاذبه های تاریخی بسیاری دیده می شوند که گذشته و تاریخ این شهر و کشور را نشان می دهند. یکی از این جاذبه های تاریخی و باارزش مسجد و مدرسه سپهسالار تهران یا مدرسه عالی شهید مطهری است. در ادامه به معرفی بیشتر این بنا می پردازیم تا شما در زمان بازدید از مسجد و مدرسه سپهسالار تهران دچار سردرگمی نشوید. همچنین بهتر دانستیم در ابتدای متن که هنوز تازه نفس هستید، آدرس مسجد و مدرسه سپهسالار تهران را نیز عنوان کنیم تا کمکی هرچند کوچک به شما همراهان عزیز کرده باشیم.

آدرس: ضلع جنوب شرقی میدان بهارستان، خیابان بهارستان، جنب ساختمان قدیمی مجلس شورای ملی ایران

معرفی

میدان بهارستان یکی از میادین قدیمی تهران است که در آن بناهای قدیمی بسیاری دیده می شوند. در کنار ساختمان مجلس، یکی از بزرگترین مساجد تهران به نام مسجد سپهسالار قرار دارد. بعد از انقلاب نام این مسجد را به آیت الله مطهری تغییر دادند، اما همچنان به نام سپهسالار شناخته می شود و معروف است. در کنار این مسجد که به عنوان اولین مساجد این شهر نیز به حساب می آید، مدرسه ای به همین نام نیز وجود دارد. طراحی بنا به دست مهندس مهدی خان ممتحن الدوله شقاقی صورت گرفته و معماران این دو بنا نیز استاد حسن معماری قمی، استاد جعفر خان معمار باشی کاشانی و حاج البوالحسن معمار بوده اند. این مجموعه دیدنی در رده دوم باشکوه ترین و بزرگترین بناهای مذهبی ایران قرار دارد. ساخت این مسجد و مدرسه در سال 1258 هجری شمسی توسط صدراعظم ناصرالدین شاه، میرزا حسین خان سپهسالار قزوینی شروع شد. دو سال بعد از شروع ساخت این بناها، میرزا حسین خان فوت کرد و به همین دلیل یحیی خان مشیرالدوله، برادر او ساخت این بنا را که بعدها به نام مدرسه عالی شهید مطهری شناخته شد، ادامه داد.

معماری مسجد

این مسجد از الگوی چهار ایوانی پیروی کرد. به این صورت که این مسجد دارای حیاط مرکزی چهار گوش با ابعاد 61 در 62 متر و 4 ایوان به طول 18 متر است. در قسمت جنوبی این مسجد بزرگترین و اصلی ترین ایوان قرار دارد. در مسجد سپهسالار 60 حجره در دو طبقه برای اقامت طلاب در نظر گرفته شده و در طبقه بالایی این مسجد بهارخواب ها و مهتابی های بزرگی وجود دارند که جز ابداعات زمان قاجار به حساب می آیند. در این مسجد از 8 مناره استفاده شده که در معماری مساجد ایرانی چنین تعدادی غیرمعمول است. این مناره ها از آجر ساخته شده اند و نمای آن ها با کاشی تزئین شد. ارتفاع این مناره ها بین 25 تا 37 متر است. در این مسجد نشانه هایی از معماری مساجد ترکیه نیز دیده می شود. این مسجد در ابتدا 6 ورودی داشته و ورودی اصلی مسجد و مدرسه در قسمت غربی قرار دارد. این ورودی دارای در آهنی و سردر بسیار بزرگی بوده که در خیابان بهارستان واقع شده است. از دیگر ورودی های این بنا، ورودی در قسمت جنوبی است که به یک کوچه 6 متری باز می شود. در ابتدا عمارت بهارستان و مسجد سپهسالار با یکدیگر در ارتباط بودند و بین این دو در وجود داشت، اما با ساخت یک کتابخانه این ارتباط از بین رفت. مصالح اصلی بکار رفته در این مسجد، آجر است که روی آن ها تزئیناتی مانند کاشی کاری، یزدی بندی، کاسه بندی و مقرنس انجام شد. بزرگترین قسمت مسجد سپهسالار، گنبدخانه یا شبستان تابستانی است. این فضا 1600 متر مربع مساحت دارد و قطر گنبد آن 15 متر و ارتفاع آن 34 متر است. گنبد شبستان یکی از 4 گنبدی بوده که در کنار گنبد اصلی قرار گرفته اند. شکل قرارگیری این گنبدهای کوچکتر به صورت سلسله مراتبی است تا به گنبد اصلی که 25 متر ارتفاع دارد، برسند. پشت ایوان شرقی مسجد، شبستان زمستانی قرار دارد. در این شبستان 44 ستون وجود داشته که بین هر 4 ستون یک سقف گنبدی با تزئینات گچ بری دیده می شود. در شبستان زمستانی محرابی ساخته شده از سنگ مرمر با عرض بسیار زیاد قرار دارد. در سقف این شبستان مقرنس و گچ بری دیده می شود که در سال 1350 هجری شمسی توسط استاد محمدحسین شکل آبادی و استاد حسن لرزاده به زیبایی تمام شکل گرفته اند. ساعت فرانسوی با سه ناقوس در بین دو گلدسته ای که بالای ایوان شمالی قرار دارند، دیده می شود. این ساعت در سال 1880 میلادی ساخته شده و در اتاقکی به ابعاد 2.5 در 1.5 متر و 5 متر ارتفاع که بدنه آن کاملا کاشی کاری شده، قرار دارد. در سال ها و دوره های مختلف این مسجد تکمیل شد و برخی قسمت های جدید به آن اضافه شدند، به طور مثال دارالقرآن امروزی تالاری بود که در سال 1320 به جای گلخانه ساخته شد. در سال 1375 مهندس سعیدی، گنبد اصلی را مورد بازسازی قرار دارد. به طور کلی معماری زیبای یاد شده که در زمان بازدید از مسجد و مدرسه سپهسالار تهران می توانید غرق آن شوید، الهام گرفته از مسجد ایاصوفیه استانبول، مسجد جامع اصفهان و مدرسه چهار باغ اصفهان است.

مدرسه عالی شهید مطهری

در کنار مسجد سپهسالار، مسجدی به نام ناصری یا سپهسالار توسط میرزا حسین خان سپه سالار ساخته شد. تا قبل از تاسیس دانشگاه تهران، این مدرسه مکانی برای تدریس علوم اسلامی بود. بعد از تاسیس دانشگاه تهران این مدرسه به عنوان دانشکده معقول و منقول شناخته و مدیریت دانشکده از سوی امام خمینی به محمد امامی کاشانی داده شد. درب اصلی مدرسه ای که در آدرس مسجد و مدرسه سپهسالار تهران قرار دارد، از سمت خیابان بهارستان است. در این مدرسه یک کتابخانه و یک مکتب خانه وجود دارد و در سال 1358 شمسی نام این مدرسه از سپهسالار به مدرسه عالی شهید مطهری تغییر پیدا کرد.

کتابخانه

اعتضادالسلطنه در سال 1259 هجری شمسی با خرید 4000 نسخه کتاب با ارزش، کتابخانه ای را در این مسجد تاسیس کرد. در حال حاضر در این کتابخانه 10 هزار کتاب چاپ سنگی و 4200 کتاب خطی وجود دارند. در این کتابخانه که به جای فرهنگستان ایران ساخته شده، خاطراتی از آن به نمایش گذاشته شده اند.