وضعیت موسسه گیتاشناسی بحرانی است

موسسه گیتاشناسی با قدمتی حدود نیم قرن و با تولید و انتشار بیش از هزار و 700 محصول جغرافیایی و نقشه نگاری یکی از موسساتی است که در حوزه گردشگری با تولید نقشه ها و اطلس های گوناگون کمک فراوانی به گردشگران کرده است. این موسسه این روزها همچون بسیاری از بنگاه های نشر و همچون بسیاری از حوزه های مرتبط با گردشگری حال و روز خوبی ندارد. عصر یک روز بهاری مهمان موسسه گیتاشناسی بودیم و پای صحبت های سعید بختیاری، بنیان گذار این موسسه نشستیم و از وضعیت گذشته و اکنون موسسه شنیدیم.

علاقه به کار تولید نقشه ها و کتب گیتاشناسی از کجا در شما ایجاد شد؟

تابستان 1340 زمانی که بنده 10 ساله بودم و برای کار به موسسه سحاب رفتم. این موسسه متعلق به دایی من عباس سحاب بود. موسسه سحاب قدیمی ترین مؤسسه جغرافیایی و نقشه نگاری در ایران به شمار می رود و کار کردن در این مجموعه، عشق و علاقه به کار نقشه نگاری را در من ایجاد کرد.

چه زمانی موسسه گیتاشناسی را راه اندازی کردید؟

بعد از 10 سال کار در موسسه سحاب و آموزش و تجربه اندوزی نزد استاد عباس سحاب و دیگر بزرگانی که در آن موسسه کار می کردند، آموخته های خودم را سرمایه اولیه کرده و موسسه گیتاشناسی را در سال 1350 راه اندازی کردم و فعالیت ما با تمام فراز و فرودها تا امروز که نزدیک به نیم قرن از آن تاریخ می گذرد، ادامه داشته است.

موسسه گیتاشناسی طی این مدت چه تعداد محصول مرتبط با حوزه جغرافیا و نقشه نگاری تولید کرده است؟

موسسه گیتاشناسی از بدو تاسیس تاکنون بیش از هزار و هفتصد محصول شامل انواع اطلس، نقشه، کتاب و کره جغرافیایی تولید و در اختیار دانش آموزان، دانشجویان، معلمان، اساتید دانشگاه، مهندسان، رجال سیاسی، گردشگران و دیگر گروه های متقاضی قرار داده است.

در حوزه گردشگری چه محصولاتی توسط موسسه گیتاشناسی تولید شده است؟

اولین اطلس راه های گردشگری ایران در سال 1360 توسط موسسه گیتاشناسی به چاپ رسید که در زمان خود یک مرجع بسیار کارآمد برای گردشگران بود. در انتهای این اطلس هم نقاط گردشگری فهرست شده و با ایندکس مشخص شده بود. به این صورت گردشگران می توانستند بدون نیاز به گشتن در تمام اطلس به این فهرست مراجعه کنند و صفحه ای را که نقطه توریستی مورد نظر را در آن قرار داشت، به راحتی پیدا کنند. این اطلس در سال های بعد هم تجدید چاپ شد و در هر چاپ اصلاحاتی در نقشه های آن انجام شد که نقشه ها را کامل تر و دقیق تر کرد. ضمن اینکه عکس های فراوانی هم در چاپ های بعدی به این کتاب اضافه شد و در مجموع این اطلس با اطلاعات و نقشه ها و تصاویری که داشت، برای گردشگران بسیار مفید بود.

محصول ویژه دیگری دارید که به خصوص در حوزه گردشگری مفید باشد؟

بله، ما کتابی تحت عنوان چهره ایران منتشر کردیم که بسیار مورد علاقه مردم بود. این کتاب جاده ها و هتل ها و محیط زیست و جاذبه های گردشگری استان های کل کشور را به تفکیک برای گردشگران معرفی می کرد. در ابتدای این کتاب، تاریخ ایران - از ایران باستان تا امروز - به صورت خلاصه درج شده بود. در این کتاب یک بخش هم به تشریح انواع گردشری پرداخته بود. بعد اطلس شروع می شد و محیط زیست ایران را معرفی می کرد. بعد استان ها به ترتیب معرفی می شوند که در هر استان محدوده جغرافیایی و کشورها و استان های همسایه، آثار باستانی در سطح استان، آب و هوا و تاریخ و راه ها و صنایع استان نیز معرفی می شود. بعد مرکز استان و جاذبه های آن معرفی می شود. بعد جاذبه های شهرستان های آن استان معرفی می شود. 2250 تصویر و 5500 نقطه توریستی در این کتاب وجود دارد. لیست هتل ها و اقامتگاه های استان نیز در کتاب گنجانده شده است. توضیح این کتاب را بیش از این تفصیل نمی دهم، ولی یکی از کارهای بسیار ارزشمند موسسه گیتاشناسی در حوزه گردشگری بود.

اطلاعاتی که برای اصلاح و دقیق تر شدن نقشه ها از آن استفاده می کردید، از چه طریقی به شما می رسید؟

نقشه های اصلی که ماخذ ما قرار می گرفت، نقشه های یک میلیونیم آمریکایی بود. این نقشه ها را ما ترجمه و منتشر کردیم و بعد با اطلاعاتی که به ما داده می شد، آن ها را تکمیل تر کردیم. این اطلاعات عمدتا توسط مردم به ما داده می شود. مردم، مسافران و افراد بومی هر منطقه بهترین منبع کسب، تکمیل و اصلاح اطلاعات نقشه نگاری هستند. آن ها با حضور در محل در حالی که از نقشه چاپ شده ما کمک می گرفتند به مواردی برخورد می کردند که به ما اطلاع می دادند. مثلا تماس می گرفتند و یا مکاتبه می کردند و اطلاع می دادند که فلان جاده که در نقشه شما جاده خاکی معرفی شده ما رفتیم و آسفالت شده یا فلان جا در فلان جاده یک پمپ بنزین یل یک هتل جدیدا تاسیس شده است و از این دست موارد. در مواردی هم ارگان ها و ماموران و پرسنل دولتی در اصلاح و تکمیل نقشه ها به ما کمک می کنند. به عنوان مثال یک نفر از پرسنل جهاد کشاورزی مشهد که هنوز من ایشان را ملاقات نکرده ام، ولی از کمک های ایشان سپاسگزار هستم. تاکنون 58 نامه برای موسسه گیتاشناسی فرستاده و با کروکی ماموریت هایی که رفته، به تصحیح نقشه ها و اطلس های ما را کمک کرده است.

نقشه ها و اطلس هایی که موسسه گیتاشناسی تولید کرده تا چه حد دقت دارد؟

می توانم بگویم این نقشه ها از دقت قابل قبولی برخوردار است. البته به این نکته توجه کنید که نقشه های ما با بضاعت اندک یک موسسه بخش خصوصی تولید شده اند. قطعا وقتی یک موسسه بخش خصوصی با بضاعت اندک دست به کار بزرگ و خطیری همچون تولید نقشه از سرزمین پهناوری مثل ایران می زند اشکالات هم وجود خواهد داشت، چرا که دیکته نانوشته غلط ندارد. این دیکته ای است که ما نوشته ایم و خودمان معترفیم که غلط دارد، اما سال به سال نواقص و معایب آن را برطرف کرده ایم و اشکالات را به حداقل رسانده ایم و روند اصلاح معایب کماکان ادامه خواهد داشت.

استقبال از اطلس ها و نقشه ها طی سال های اخیر چه روندی طی کرده است؟

استقبال از اطلس ها و نقشه ها در سال های اخیر سیر نزولی داشته به نحوی که حتی اطلس جاده ها و گردشگری ایران که از محصولات پرمخاطب ما محسوب می شد و استقبال از آن به صورتی بود که نوروز هر سال تجدید چاپ می شد، از سال 96 تجدید چاپ نشده است. ما در این چاپ به این اطلس اطلاعات محیط زیست و اماکن تاریخی را اضافه کردیم. برای مثال کویرها و تالاب های ایران در این اطلس به طور کامل معرفی شده یا قلعه ها و کاروانسراها و دیگر آثار تاریخی را در این اطلس معرفی کردیم. کار دیگری که در این اطلس انجام شد این بود که آثار تاریخی و طبیعی که به ثبت مراجع بین المللی مثل یونسکو رسیده بود را در این اطلس به صورت جداگانه معرفی کردیم. این اطلس با ضمایمی که به آن افزودیم، محصول بسیار مفیدتری نسبت به چاپ های قبلی بود، اما متاسفانه مورد استقبال قرار نگرفت. این وضعیت در مورد سایر محصولات ما هم کم و بیش حاکم است و روند نزولی استقبال از آن ها را می توان به وضوح مشاهده کرد.

موسسه گیتاشناسی غیر از نقشه ها و اطلس هایی که تولید کرده ، چه امکانات و ظرفیت های دیگری برای ارائه به علاقه مندان نقشه نگاری و جغرافیا دارد؟

طی مدت حدود 50 سال فعالیت موسسه گیتاشناسی منابع، نقشه ها، کره های جغرافیایی، اسناد و مستندات جغرافیایی فراوانی در این موسسه گردآوری شده که می تواند برای طیف گسترده ای از مخاطبان مفید باشد. برای مثال این موسسه همان طور که ذکر شد در زمینه تولید کره های جغرافیایی نیز فعالیت های شایان توجهی داشته و ما بزرگترین کره جغرافیایی کشور را در اختیار داریم. این کره جغرافیایی سال ها پیش به مبلغ 12 هزار مارک از شهر اشتوتگارت آلمان خریداری شده و در ایران منحصر به فرد است. کره های جغرافیایی دیگری هم در موسسه گیتاشناسی وجود دارد که هر یک به نوعی اثری منحصر به فرد و نفیس به شمار می روند. نشریات، نقشه های قدیمی، اسناد و کره های جغرافیایی که در این موسسه گردآوری شده این ظرفیت را دارد که ما با آن یک موزه نقشه نگاری راه اندازی کنیم.

راه اندازی چنین موزه ای را پیگیری کرده اید؟

ما علاقمند به راه اندازی این موزه هستیم و بارها تقاضای خود را در این باره با مسئولان مختلف از مسئولان سازمان میراث گرفته تا شهرداری و شورای شهر و دیگر مسئولان، مطرح کردیم ولی جز وعده و وعید، چیزی نشنیدیم! کمک خاصی هم نمی خواستیم و فقط مجوز تاسیس موزه را می خواستیم که مسئولان محترم با وجود مکاتبات و مذاکرات و بازدیدهایی که از موسسه گیتاشناسی و ظرفیت های ما داشتند، در صدور مجوز کمکی نکردند.

ابزارها و نقشه های الکترونیکی و مبتنی بر اینترنت، چه تاثیری بر بازار و محصولات جغرافیایی داشته و شما به عنوان یک موسسه سنتی چه برخوردی با این پدیده ها دارید؟

قابل انکار نیست که ابزارهای نوین نقشه یابی الکترونیک و اینترنتی بازار محصولات جغرافیایی و نقشه نگاری را به تسخیر خود درآورده اند. ما یک موسسه باسابقه در این حوزه هستیم و کار را زمانی آغاز کردیم که ابزارهای نوین وجود نداشت. آن زمان کامپیوتری وجود نداشت و نقشه ها را با نقاله و گونیا رسم می کردیم. چاپ های مدرن وجود نداشت و بیشتر عمر حرفه ای ما در تاریکخانه ها سپری می شد. تقریبا از دو دهه پیش این ابزارها نوین وارد عرصه نقشه نگاری شد. ما تاکنون خط مشی خود را تغییر نداده و به سمت این ابزارهای نوین گرایش پیدا نکرده ایم، اما واقعیت این است که آن ها روز به روز عرصه را در بازار بر ما تنگ تر می کنند. شاید بعد از من که بنیانگذار این موسسه هستم و به نقشه های چاپی و روش های سنتی نقشه نگاری و نقشه یابی، عشق و علاقه و حتی تعصب دارم نسل بعد از من، موسسه گیتاشناسی را به گونه ای دیگر مدیریت کند.

در حوزه تولید نقشه های گردشگری تهران چه محصولاتی تولید کرده اید؟

اولین اطلس شهر تهران را موسسه گیتاشناسی با بضاعت اندک بخش خصوصی منتشر کرد. این اطلس هم تاریخ توسعه تهران را نشان می داد و نقشه تهران را محله به محله نشان می داد و خیابان ها با اسامی قدیمی و جدید، معابر، مدارس، بیمارستان ها، دانشگاه ها، هتل ها، نقاط توریستی نشان می داد. نقشه بازار تهران را هم به این اطلس ضمیمه کردیم. این اطلس هم بسیار کار ارزشمندی بود. بگذریم از اینکه چقدر سر چاپ این اطلس از کسانی که معتقد بودند اسم بعضی خیابان ها را اشتباه نوشته ایم، ناسزا شنیدیم! یک اطلس اتوبوسرانی هم منتشر کردیم که در نوع خود کار جالبی بود، ولی جز کارهایی بود که مورد استقبال قرار نگرفت.

سخن آخر

موسسه گیتاشناسی در توسعه دانش جغرافیایی مردم این سرزمین و توسعه فرهنگ گردشگری گام های بلندی برداشته است. امروز هم با وجودی که ابزارها و روش های نوین به عرصه جغرافیا و نقشه نگاری و مکان یابی ورود کرده و این حوزه را کاملا متحول کرده اند ما می توانیم همچنان در این حوزه مفید باشیم. مستندات و تجارب ما می تواند به این حوزه کمک کند. ابزارهای نوین دچار نواقص و نارسایی هایی هستند و اگر سخت افزارها و سیستم هایی که این ابزارها در آن کار می کنند دچار مشکل شوند، مردم و مسافران سرگردان می شود. نقشه های ما همیشه می توانند به عموم متقاضیان و خصوصا گردشگران کمک کنند. سخن پایانی من این است که وضعیت موسسه ما امروز بحرانی است و نباید اجازه بدهیم موسساتی مثل گیتاشناسی که جز تاریخ نقشه نگاری ایران هستند با هجوم تکنولوژی و گرانی کاغذ و مشکلات اقتصادی از پا دربیایند. اگر از موسسه گیتاشناسی حمایت شود، میراث این موسسه برای نسل های آینده حفظ می شود. این حمایت می تواند به شکل اعطای مجوز تاسیس موزه نقشه باشد یا با سفارش نقشه های گردشگری از سوی سازمان ها و شرکت هایی که توان این کار را دارند که برای مثال این نقشه ها می تواند به زائران اربعین هدیه شود. دست و پنجه نرم کردن با مشکلاتی که اکنون موسسه گیتاشناسی با آن مواجه شده، حقیقتا از توان یک فعال بخش خصوصی مثل من با همه عشقی که به این کار دارم خارج است و امیدوارم سازمان ها و نهادهایی که به حوزه نقشه نگاری ارتباطی دارند، در این ایام سخت در کنار ما قرار بگیرند.