قنات زارچ

باغ زارچ قناتی است که در یزد قرار دارد. طول این قنات حدود 80 کیلومتر بوده و از آن به عنوان بزرگترین قنات جهان یاد می شود. تعدادی از میله های آن در محل مسجد جامع یزد قرار دارند و احتمالا نشان می دهد که این قنات قبل از اسلام وجود داشته و پس از آن مسجد جامع یزد را در حریم قنات بنا نموده اند تا از طریق پایاب از آب قنات جهت وضو گرفتن استفاده شود. مظهر قنات در شهر زارچ قرار دارد. این قنات سه شاخه کوره جدا از هم به نام های شیرین، شور و ابراهیم خویدکی داشته و در مجموع طول کوره قنات بیش از 71 کیلومتر هست.

مدیریت، حفظ، نگهداری، تقسیم و توزیع آب به عهده شورای قنات زارچ بوده که پنج نفر عضو داشته و از سوی کلیه مالکین و شاربین قنات انتخاب می شوند. دو نفر از محل سرچشمه زارچ و سه نفر از محل توده زارچ انتخاب می گردند. شورای قنات یک نفر را به عنوان نماینده تام الاختیار به مدت یک سال معرفی می نماید تا از کلیه مالکین و شاربین قنات خودیاری جمع کرده و همچنین رابط بین کشاورزان و ادارات مربوطه باشد. نماینده مذکور جهت حفاظت و نگهداری و حفر پیشکار قنات مقنی و کارگر قنات را بکار می گیرد تا به نحو احسن هر گونه عملیات مورد نیاز را به خوبی انجام دهد و دستمزد کارگران را پرداخت نماید.

از سوی شورای قنات دو نفر به عنوان میرآب جهت توزیع و تقسیم آب قنات یکی در محل سرچشمه و دیگری در محل توده زارچ به مدت یک سال انتخاب می شوند. میرآب با مراجعه به دفاتر آب برنامه و حقابه میزان مالکیت هر فرد و بر حسب نوبت آب را به کشاورزان تحویل می دهند. همچنین، دستمزد میرآب که به نام «سد» معروف است که از روی سهم آب کشاورزی در هر مدار 15 روز یک بار به میزان یک جرعه آب تحویل می شود. طول این قنات 30 متر بوده و تعداد 5 میله چاه دارد. عمق مادر چاه این قنات 3 متر و فاصله مظهر تا محل آن 50 متر هست.

دبی این قنات 10 لیتر بر ثانیه است. از ویژگی های دیگر قنات زارچ میتوان به مربعی بودن مقطع چاه های آن در مقایسه با همتایان دیگر که مقطعی بیضوی یا دایره وار دارند، اشاره کرد و پیشینه حفر چنین چاه هایی به زمان زرتشتیان بر می گردد. قنات زارچ در تاریخ 16 تیر 1384 با شماره 14830 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.