محوطه باستانی شادیاخ

شادیاخ یا شادی کاخ یا شادی یاخ یکی از محله های شهر کهن نیشابور بوده است که از اوایل سدهٔ سوم هجری مسکونی شده و تا سال 669 هجری قمری که زمین لرزه آن را در هم درنوردیده، اهمیت ویژه ای داشته است. این محله به سبب کاخی که عبدالله بن طاهر به نام شادیاخ در آن بنا نهاد به این نام شهرت یافت. این محله یکی از محله های اشراف نشین نیشابور در گذشته و محل سکونت و زندگی امیران پادشاهان هنرمندان و نویسندگان درباری بوده. به طوری که امیران سلسله های طاهریان و سلجوقیان مرکزشان در نیشابور این کاخ معروف بوده است. ویرانی این کاخ با هم زمان حمله مغول به نیشابور بود و با زلزله 1281 دیگر کاملاً متروک و مدفون شد. شادیاخ نام کاخ محله باغ اطراف این منطقه در نیشابور نیز بوده است. این مکان اکنون یکی از مراکز باستان شناسی در نیشابور است که بخشی از بقایای شهر کهن نیشابور در این محل نهفته است. این محوطه، در شمار آثار تاریخی ملی ایران به شمار می رود و شماره ثبت آن 10910 می باشد. شادیاخ از دو واژه «شادی» و «اخ» تشکیل شده است که به معنای شادی آفرین می باشد. این محل همچنین به صورت های «شادکاخ»، «شادجهان» و «شادمهر» نیز نامیده شده است.[نیازمند منبع] نگاره ای ز کتاب جامع التواریخ مربوط به داستان بنیان نهادن کاخ شادیاخ در نیشابور در بیش تر آثار برجای مانده پس از قرن سوم هجری، هر جا سخن از نیشابور است، نام شادیاخ نیز به میان می آید. الحاکم نیشابوری در تاریخ نیشابور (الحاکم) می نویسد: شادیاخ از مشهورترین محله های نشابور و جایگاه عبدالله بن طاهر آن جا بود. دلیل سبب بنای شادیاخ توسط داستان معروفی شرح داده می شود. این کاخ توسط عبدالله بن طاهر بنیان نهاده شده و به اشتباه به غازان خان نسبت داده می شود. چون عبدالله بن طاهر افراد رسمی و نیروهای نظامی را مجبور کرده بود، که در خانه های افراد عادی زندگی کنند، مرد پیری داستانی در مورد سلطانی برای غازان خان تعریف می کند: در نزدیکی نیشابور، این سلطان زن تازه ازدواج کرده ای را می بیند که اسب را به سوی جایی برای خوردن آب می برد. این کار به همسر این زن توسط یک سرباز ترک داده شده بود، که می خواست شوهر این زن از خانه خارج شود. به همین دلیل سلطان یک سربازخانهٔ جدا برای افرادش به وجود آورد و این کار را غازان نیز کرد. سربازخانه ای که عبدالله بن طاهر ایجاد کرد مرکزش کاخی بود که برای خویش بنیان نهاده بود. این کاخ به سبب ویژگی اش که شادی کاخ بود به شادکاخ و بعدها به شادی یاخ مشهور شد. کاخ شادیاخ، مدت ها مرکز و مقر حکمرانان خراسان بود و تا 618 که شادیاخ مانند دیگر محله های نیشابور در حملهٔ مغول با خاک یکسان شد، محله ای آباد و زیبا بود. یعقوب لیث که در سال 295 هـ. ق وارد نیشابور شد، دستور داد تا باغ های بزرگی در شادیاخ احداث کنند که به مرور همهٔ آن ها جای خود را به خانه های مسکونی دادند. در دورهٔ سامانیان و غزنویان، نیشابور مرکز و مقر سپهسالار خراسان بود و کاخ شادیاخ، محل رسیدگی به امور بود و در اختیار سپهسالار قرار داشت. طغرل اول سلجوقی – پس از پیروزی بر سلطان مسعود- وارد نیشابور شد (429 هـ. ق) و در کاخ شادیاخ تاجگذاری کرد. الب ارسلان – دومین سلطان سلجوقی و بردارزادهٔ طغرل- نیز دستور داد تا کاخ شادیاخ را تعمیر کنند. وی جشن عروسی پسرش –سلطان محمد (ملکشاه)- با دختر خاقان را در همین کاخ برپا نمود. در حملهٔ مغول، شادیاخ –مانند دیگر مناطق و محله های نیشابور- ویران گردید و از آن امروزه خرابه هایی بر جای مانده است. کاوش های باستان شناسی در کاوش های باستان شناسی که در سال 1379 در این محل انجام گرفت و شماری از بناهای معماری آن زمان مانند تالار عام، اندرونی و خانه های ویژه شراب سازی، آهنگری، سفالگری و شیشه گری و همچنین در آن منطقه پیدا شد. افزون بر بناها از مکشوفات آن کاوش می توان شماری اسکلت که زیر آوار زلزله مانده بوده اند و همچنین ظرف ها و لوازم فرهنگی مانند سازه های سفالی و شیشه ای و گچبری ها، نام برد. بخشی از بقایای باستانی آن منطقه و همچنین عکس هایی از اکتشافات به دست آمده در آن جا در موزه شادیاخ، که در نزدیکی همان مکان است، نمایش داده می شود.