آرامگاه خیام نیشابوری

آرامگاه خیام در دوران پهلوی و توسط مهندس هوشنگ سیحون در محله شادیاخ شهر نیشابور ساخته شد. غیاث الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری در 28 اردیبهشت سال 427 در نیشابور به دنیا آمد و در 12 آذر سال 510 هم در نیشابور درگذشت. او فیلسوف، ریاضیدان، حکیم، شاعر و اختر شناس بزرگ ایران بود. گفته می شود که فلسفه را خیام مستقیما از زبان یونانی آموخته است. زندگی هفتاد ساله عمر خیام زندگی ساده توام با علم و دانش بود. او زندگی اشرافی نداشت و همواره ساده زیستی و گوشه نشینی را برای خود برگزیده بود.

عمر خیام اگرچه اعتقادی به ستاره شناسی نداشت اما در دربار حاکم وقت به عنوان ستاره شناس خدمت میکرد. رساله فی البراهین علی مسائل در سال 449 توسط حکیم عمر خیام و با حمایت قاضی القضات سمرقند ابوطاهر که در زمینه معادله های درجه سوم مهارت داشته، به زبان عربی نوشته شد. سلطان جلال الدین سلجوقی و نظام الملک، وزیر سلطان جلال الدین عمر خیام را برای سرپرستی رصدخانه اصفهان به این شهر دعوت می کند. خیام در طول 18 سالی که سرپرست رصدخانه اصفهان بود، توانست زیج ملکشاهی را تهیه و تنظیم نماید و طرحی را در سال 458 ارئه داد که در آن به اصلاح تقویم می پرداخت و تقویم جلالی را هم بوجود آورد.

به محض اینکه ملک شاه درگذشت و نظام الملک کشته شد، خیام نیز مورد بی مهری واقع گشت و کمک های مالی از سمت حکومت به رصدخانه قطع شد. بنابراین، خیام مجبور گشت به مرو برود. او در مرو رساله مشکلات الحساب و میزان الحکم و قسطاس المستقیم را نوشت. آرامگاه حکیم عمر خیام در کنار امامزاده محروق در باغی در شهر نیشابور واقع شده و در فهرست آثار ملی ایران هم در سال 1342 ثبت گشته است. ساختمان آرامگاه عمر خیام از نظر معماری و ساخت و خلاقیت در بین ساختمان های عصر خود از مهمترین ها هست.

مهندس هوشنگ سیحون به عنوان مهندس ناظر ساخت و سازهای انجمن آثار ملی ایران مشغول به کار بود و توانست با همکاری حسین جودت، آرامگاه خیام را که به امامزاده محروق چسبیده بود، به این مکانی که الان در آن قرار دارد، منتقل کند. در اطراف مقبره حکیم عمر خیام اجزای مثلثی شکلی ساخته شده که به شکل خیمه می ماند و در واقع، طراحی این اجزا به سبب آن است که نام خیام را تداعی کند. یکی از نمونه های برجسته خط تعلیق که به عنوان کتیبه نگاری بناهای تاریخی به کار برده شده، در کتیبه کاشی کاری شده و لوزی شکل مقبره خیام دیده می شود و هنرمند برجسته، مرتضی عبدالرسولی زیر نظر مهندس سیحون در سال 1339 شمسی رباعیاتی را با خط تعلیق از حکیم عمر خیام بر روی این کتیبه نوشت.

عناصر سنتی و مدرن در ساختمان مقبره عمر خیام به خوبی با هم تلفیق و ترکیب شده اند و مواردی از این دست سبب گشته که بنای مقبره خیام جزو ساختمان های شاخص از نظر طراحی در دوران خود باشد. در عصری که خیام می زیست، خط تعلیق بین کاتبان رواج بسیاری داشت و از نخستین خط های ایرانی به شمار می رود که امروزه متاسفانه به دست فراموشی سپرده شده است.