کاخ چهل ستون قزوین

کاخ چهل ستون مشهور به کاخ کلاه فرنگی بنایی است در شهر قزوین. این بنا که تنها کوشک باقیمانده از مجموعه کاخ های سلطنتی روزگار شاه طهماسب بوده، در مرکز شهر قزوین و در میدان آزادی (سبزه میدان) قرار دارد. شاه طهماسب صفوی در سال 951 هجری قمری به دلیل تهدیدات ترکان عثمانی تصمیم به انتقال پایتخت از تبریز به قزوین گرفت و در همین سال بود که اراضی موسوم به زنگی آباد را از میرزا شرف جهان یکی از بزرگان و معتمدان شهر برای احداث بنای شاهی خریداری کرد.

شاه طهماسب به معماران برگزیده کشور دستور داد تا باغی به شکل مربع را در آن بسازند و در میان آن عمارت های عالی، تالار، ایوان ها و حوض های زیبا را بنا کنند. شاه طهماسب صفوی بنای آن را از روی نقشه یک معمار عثمانی با شیوه شطرنجی خیلی کوچک ساخته که دارای پنجره های چوبی بسیار ظریف و زیبا هست. این بنا در دوره قاجار توسط محمدباقر سعدالسلطنه فرماندار وقت قزوین بازسازی شد و چهل ستون نام گرفت. عمارت چهل ستون ساختمانی هشت گوش و در دو طبقه به مساحت تقریبی 500 متر مربع هست. رواقی با ستون های آجری و قوس های نیم دایره بنا را در برگرفته و بر بالای آن ایوانی با ستون های چوبی استوار گردیده است.

نقشه بنا دارای طرحی با محورهای صلیبی و برون گرا بوده و سقف طبقه همکف پوشیده از مقرنس با طرح های بدیع و سقف طبقه فوقانی خنچه پوش است. نقاشی های دیواری طبقه اول نمونه ای از هنر نگارگری مکتب قزوین و دارای شهرت جهانی هست. این دیوارهای مزین به نقاشی و دیوارنگاره ها در نوع خود منحصر بفرد بوده و وجود سه لایه دیوارنگاره حاکی از گذشت ادوار مختلف تاریخی بر آن است. شمار نقاشی های دیواری این بنا مشخص نیست اما طبق گفته های عبدالملک شیرازی و قاضی احمد حقی، این نقاشی های دیواری از آب طلا بوده اند.

مکتب حاکم بر این نقاشی ها از تغییر و تحولات سیاسی نیز تأثیر گرفت به نحوی که ظهور نادر شاه و مکتب افشاریان در چهل ستون دیده می شود. همچنین، ظهور قاجار نیز در سومین لایه نقاشی های کاخ چهل ستون دیده میشد که به مرور زمان از میان رفته است. برخی معتقدند بنای هشت بهشت اصفهان با گرته برداری از این اثر ساخته شد. با اینکه عبدی بیگ شیرازی شاعر و تاریخدان دوره شاه طهماسب در اشعار خود عمارتهای شاهی را به دقت توصیف نمود ولی نامی از هنرمندان نقاش و معمار بنا نمی برد اما بیگ نقاشی های دیواری برون و درونی کاخ چهل ستون قزوین را اثر میرزا علی نقاش، مظفر علی نقاش، علی اصغر کاشی، عبدالجبار استرآبادی و رضا عباسی دانسته است.

عمارت چهل ستون در بهمن سال 1334 به شماره 389 در فهرست آثار تاریخی ایران ثبت شد. این کاخ در سال 1337 به عنوان گنجینه اشیای تاریخی و باستانی مورد استفاده قرار گرفت و هم اکنون به موزه خوشنویسی قزوین تبدیل شده است.