باغ و کوشک امیرآباد

باغ و کوشک امیرآباد (باغ امیریه) یکی از باشکوه ترین باغ های ایرانی در شرق کشور بوده و مربوط به دوره قاجار است. باغ امیریه با مساحت 146269 متر مربع در 5 کیلومتری غرب بیرجند و در روستایی به همین نام (امیرآباد) واقع شده و در تاریخ 2 اسفند 1376 با شماره 1969 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

معماری ابنیه باغ از نوع معماری اسلامی بوده و از نمادهای سنتی ایران نیز استفاده شده است. این باغ شامل سه بخش باغ (کوشک، عمارت کلاه فرنگی و ده هکتار اشجار)، عمارت چهار کاج (محل اسکان خدمه) و حیاط ورودی هست. بنای اصلی و منحصر بفرد باغ امیریه کوشک بوده که این بنا دارای پلان هشت ضلعی هست و از دو طبقه تشکیل شد. پس از ورود، پلکانی جهت رفتن به طبقه بالا قرار دارد. در طبقه اول یک دالان و در طبقه دوم یک شاه نشین با پلان چلیپایی دیده می شود. به دلیل بکار نرفتن تجملات در طراحی آن هم این بنا از سادگی خاصی برخوردار بوده و نمایی با تزئینات آجری به شکل هندسی دارد.

عمارت کلاه فرنگی محل اسکان صاحب باغ هست. محل اسکان خدمه هم به نام چهار کاج مشهور بوده که وجه نامگذاری آن به دلیل وجود چهار درخت کاج بسیار کهن در محوطه این بخش است به شکلی که در فصل تابستان حیاط آن آفتاب نمی گیرد. در ضمن، دو قنات آب شیرین خالق آباد و قنات آب شور از بخشهای ویژه باغ امیریه است. وجود درختان انار، چنار، کاج، گل های زینتی، میوه های گوناگون هم طراوت و خرمی خاصی را به این باغ بخشید.

مالک باغ قبل از انقلاب اسلامی امیر معصوم خان شیبانی بوده که بعد از انقلاب توسط بنیاد مستضعفان مصادره گشت و در سال 1360 هم توسط دانشگاه بیرجند در زمان ریاست دکتر غلامحسین رونقی خریداری و به عنوان باغ آموزشی استفاده شده است. مرمت و احیا این باغ به عنوان مرکزی آموزشی، فرهنگی و گردشگری از سال 1397 و در زمان ریاست دکتر احمد خامسان شروع شد. در طرح مرمت و احیای باغ که توسط مشاور مورد تایید میراث فرهنگی تهیه شده، این بخشها وجود دارند: اقامت بومگردی و رستوران سنتی چهار کاج، استخر پرورش ماهی و رستوران غذاهای دریایی، تفرجگاه و رستوران کلاه فرنگی، تفرجگاه اکوتوریسم، نگارخانه و اقامتگاه تشریفات اختصاصی کوشک و غرفه های صنایع دستی در حیاط ورودی.