مروری بر دستاوردهای میراث فرهنگی در سال 1402

ایرنا/ این خبر پیرامون مروری بر دستاوردهای میراث فرهنگی در سال 1402 برای شما نگارش شده است.

استرداد اشیا تاریخی و میراثی از آن نوع اتفاقاتی است که حس غرور ملی و شادی عمومی در جامعه ایجاد می کند، اتفاقا سال 1402 را میتوان سال استردادهای بزرگ اشیا تاریخی و آثار میراثی دانست، سالی که با خبر استرداد یک نقش برجسته ساسانی آغاز و کاروانسراهای تاریخی ثبت جهانی شد و در میانه اش رئیس جمهور در بازگشت از سفر نیویورک، الواح هخامنشی را با خود به ایران بازگرداند و همان زمان نوید داده شد همه کارهای حقوقی انجام شده و محموله بزرگتری (17 هزار قطعه) از گل نوشته های هخامنشی در راه ایران است و شاید همین روزها این الواح به ایران برسند، سالی که رتبه ایران در ثبت جهانی آثار ناملموس به پنجم جهان رسید.

براساس مقاله مروری بر دستاوردهای میراث فرهنگی در سال 1402 باید بدانید که نوروز 1402 که خبر کشف نقش برجسته ساسانی در انگلیس منتشر شد، کمتر کارشناس خوش بینی تصور میکرد در ماههای پیش رو هم اتفاقات خوب دیگری در حوزه میراث فرهنگی در راه باشد، نقش برجسته ساسانی تیر 1402 در میان بررسی های کارشناسی باستان شناسان بر اصالت و هویت آن به کشور بازگشت.

حدود دو ماه بعد در اواخر شهریور بود که 54 کاروانسرای ایرانی در اجلاس یونسکو در ریاض عربستان ثبت شد و تحسین نمایندگان سایر کشورهای عضو را از معماری ایرانی برانگیخت، حالا دیگر تردیدی نبود که سال خوبی برای میراث فرهنگی است، تا اینکه در همان روزهای اول مهر رئیس جمهور که از آمریکا باز می گشت سوغاتی از دل تاریخ را به همراه آورد، 3506 گل نوشته هخامنشی؛ خبر خوشتر هم این بود که بیش از 17 هزار قطعه دیگر هم در راه است.

حالا دیگر 6 ماه اول، سال 1402 را سالی پربار برای میراث فرهنگی رقم زده بود، میراث فرهنگی که مهمترین منبع فرهنگی برای همه ملتها و غنی ترین ظرفیت در اختیار جوامع برای گفت و گو و برقراری پیوند و احترام کامل به ارزش های فرهنگی است، میراثی که در جهان امروز راه برون رفت از چالش ها، توسل به بنیان های فرهنگی و بهره گیری از این ظرفیت ها در ایجاد و تقویت پیوند بین مردم و جوامع محلی و یکی از راههای موثر برای تقویت وفاق ملی و تقویت جایگاه و توسعه فرهنگی کشور، برقراری ارتباط موثر با مردم به زبان فرهنگ و بر پایه منابع میراث فرهنگی است.

بی تردید، میتوان دستاوردهای دولت سیزدهم در حوزه میراث فرهنگی در سطح ملی و بین المللی را ناشی از تحول در رویکردهای کلان به این حوزه دانست، اینکه میراث فرهنگی به عنوان مولفه هویت ملی عاملی انسجام بخش و وحدت آفرین است و همبستگی ایجاد می کند و هر اقدامی که به حفظ و توسعه میراث فرهنگی و آثار تاریخی منجر می شود در صدر و اولویت وزارت میراث فرهنگی است.

از سوی دیگر دولت سیزدهم در طول 30 ماه گذشته در عرصه بین المللی با دیپلماسی فعال برای استیفای کامل حقوق ملت ایران و استرداد همه اموال ملی در هر جای جهان تلاش مجدانه ای داشته است، پیگیری چندین پرونده باز در فاصله کمتر از دو سال به نتیجه مطلوبی رسیده است و سایر پرونده ها در دستور کار وزارت امور خارجه، وزارت میراث فرهنگی و معاونت حقوقی ریاست جمهوری قرار دارد.

براساس مقاله مروری بر دستاوردهای میراث فرهنگی در سال 1402 باید بدانید که در سه سال گذشته اعتبارات حفاظت و صیانت ار میراث فرهنگی کشور بیش از 50 درصد افزایش یافته است که بلافاصله برنامه ریزی راهبردی بیش از 2هزار طرح حفاظتی و مرمتی کشور در دستور کار دولت قرار گرفت و بیش ار 600 طرح حفاظت و مرمت بناهای تاریخی اجرایی شد.

میراث فرهنگی و الگوی حفاظت بناها و بافتهای تاریخی در روند توسعه همواره با برخی از برنامه های توسعه تعارض داشت، متخصصان و منتقدان این حوزه همواره گله داشتند که میراث فرهنگی در تقابل با حوزه های عمرانی پا پس کشیده و تسلیم طرح های توسعه می شود، در دو سال گذشته حل مسائل و نجات بخشی حداقل بافت تاریخی شیراز (به وسعت 360 هکتار) و مطالعات بافت تاریخی ارومیه (به وسعت 307 هکتار) جزو اقدامات درخشان دولت سیزدهم است.

در دو سال گذشته همکاری های بین بخشی وزارت فرهنگی با دستگاه های دیگر برای حفاظت از آثار تاریخی توسعه یافت، بسته اقدام برای احیا و حفاظت از 100 روستای تاریخی با همکاری بنیاد مسکن، و مرمت حداقل 50 بنای تاریخی وقفی (بقاع متبرکه و بناهای عام المنفعه) از نمونه های روشن این رویکرد است.

تمرکز بر برنامه های ثبت های ملی و جهانی در دولت سیزدهم به ویژه در سال 1402 شتاب بیشتری گرفت، در گام اول وزارت میراث فرهنگی سند چشم انداز 10 سالانه ثبت جهانی میراث ناملموس را تدوین کرد، در گام دوم شورای سیاست گذاری ثبت جهانی با حضور خبرگان، پیشکسوتان میراث فرهنگی برای نخستین بار تشکیل شد، نتایج این دو اقدام، بررسی، اولویت بندی و تشکیل 200 پرونده میراث فرهنگی برای ثبت جهانی است.

سال 1402 سه پرونده هنر تذهیب، افطار و سنت های فرهنگی اجتماعی آن و جشن سده در اجلاس جمهوری بوتسوانا در آفریقا، به صورت بین المللی و مشترک تصویب و در فهرست جهانی قرار گرفت.

با ثبت این سه پرونده، مجموع آثار میراث فرهنگی ایران که در فهرست جهانی کمیته بین دولتی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ثبت شده است به 24 عنصر رسید و جایگاه ایران را در میان 182 کشور عضو این کنوانسیون، با یک رتبه ارتقا از ششم در سال 2022 به پنجم جهان در 2023 رساند، سال گذشته ایران در رتبه هفتم جهان قرار داشت که با ثبت جهانی 4 پرونده (شب یلدای ایرانیان، هنر سوزن دوزی ترکمن، هنر ساختن و نواختن عود، مهارت پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی) رتبه ایران به ششم جهان ارتقا یافته بود.

ثبت کاروانسراهای ایرانی در فهرست میراث فرهنگی ملموس ایران از اتفاقات کم نظیر در عرصه فرهنگی بود، ثبت مجموعه ای زنجیره شکل از آثار بشری از اعماق تاریخ؛ پیش از این ایران با ثبت مجموعه باغ های ایرانی (9 باغ) و قنات ها و کاریزهای ایرانی (11 قنات) در فهرست جهانی نشان داده بود که هنر تمدن سازی ایرانیان در طول تاریخ در پهنه ایران زمین گسترده است، اما اکنون ثبت 54 کاروانسرای ایرانی به بیست و هفتمین اثر میراث فرهنگی ملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو بار دیگر به جهانیان نشان ایران سرزمینی از سرشار از تاریخ و تمدن با مردمانی هنرمند و خردمند است.

پرونده کاروانسراهای ایران شامل 54 کاروانسرای تاریخی در 24 استان کشور است که البته از بین صدها کاروانسرا انتخاب شده اند و در توضیح ویژگی های آن در پرونده آن چنین آمده است «کاروانسراها یکی از مهمترین اَشکال معماری ایرانی هستند که باعث توسعه مسیرها و نیازهای مرتبط با خواسته ها و مقتضیات سفر شده است. این کاروانسراها با مقایسه نقشه 200 کاروانسرا انتخاب شده اند و هیچ یک از آنها نقشه تکراری ندارند. بنابراین مشهود است که کاروانسراها نتیجه و محصول خلاقیت و نبوغ معماران ایرانی در طول تاریخ است.»

«همچنین کاروانسراهای ایرانی مستقیماً درگیر تحولات اجتماعی، فرهنگی بودند، به گونه ای که تأثیر آن را در ادبیات، شعر، نقاشی، مینیاتور، موسیقی و همچنین معماری میتوان دید. از نظر مقایسه، تفاوت کاروانسراهای ایرانی با چند نوع دیگر از کاروانسراهای موجود در خارج از ایران در شکل و نقشه است، زیرا به نظر می رسد نوع دیگر کاروانسراها از نمونه های اولیه ایرانی آمده است.»

البته ایران برای نخستین بار 5 اثر منظر فرهنگی ماسوله، منظر فرهنگی الموت، گنبد علویان، مجموعه بسطام، مجموعه تربت جام را در فهرست میراث جهان اسلام ایسسکو ثبت کرد، همچنین پرونده 5 اثر حرم حضرت معصومه (س)، پردیس مرکزی دانشگاه تهران، مسجد جامع بروجرد، شهر تاریخی اردکان و شهر تاریخی حریره هرمزگان تدوین شده است که امسال به ایسسکو (سازمان جهانی اسلامی برای آموزش و پرورش، علوم و فرهنگ) ارسال خواهد شد.

طبق آمار از ابتدای دولت سیزدهم تا تیر 1402 ماهانه تعداد بازدید کنندگان از موزه ها به بیش از 3 هزار نفر رسیده که میانگین 40 هزار بازدید کننده در طول سال گذشته را نشان می دهد این رقم از همه سالهای قبل بالاتر است.

همچنین تا پایان سال گذشته 53 موزه به مجموعه موزه های کشور افزوده شده است، که 10 موزه وابسته به وزارت میراث فرهنگی، 26 موزه خصوصی و 17 موزه غیروابسته مربوط به سایر دستگاه ها هستند و تعداد کل موزه های کشور به 829 موزه است، یعنی در حال حاضر 262 موزه وابسته به وزارت میراث فرهنگی، 323 موزه غیروابسته مربوط به سایر دستگاه ها، 209 موزه خصوصی و 37 موزه مشارکتی در کشور فعالیت می کنند.

طبق گزارش های آماری در دو سال گذشته، 427 اثر منقول، 595 اثر غیرمنقول، 302 اثر طبیعی و 476 اثر ناملموس و در مجموع 1800 اثر در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

در سال اول دولت سیزدهم 29 اثر تاریخی از فرانسه، در 6 ماه اول سال 1402 یک اثر تاریخی (نقش برجسته ساسانی) از انگلیس و در مهر 3 هزار و 506 لوح هخامنشی از موسسه مطالعاتی شیکاگو آمریکا به ایران بازگردانده شد، روندی که موجی شادی و غرور را در جامعه فرهنگی ایران ایجاد کرد. اینکه دولت مردمی مدافع حقوق مردم در مجامع بین المللی است.

دولت سیزدهم در دو سال اخیر بارها در مجامع بین المللی مانند دادگاه لاهه استرداد این الواح را با اهتمام ویژه پیگیری کرده و خواستار آن شده تا میراث تاریخی ملت را به کشور برگرداند و نهایتا پنجمین محموله الواح در قالب 3506 لوح بسته بندی شده، پس از بیش از 85 سال از سوی هیات ایرانی به کشور مسترد شد. این الواح به نسبت لوح هایی که در مراحل قبل وارد کشور شده اند سالم تر بوده و قابل خواندن هستند.

رونق در موزه ها، افزایش سواد میراثی، نهضت ملی برای حفظ و احیاء بافت ها و بناهای تاریخی و استرداد اشیای تاریخی از اروپا و آمریکا، نتایج همین رویکردهای بنیادین است، روندی که با افزایش تعداد موزه ها در سراسر کشور و بازدیدهای میلیونی از اماکن فرهنگی تاریخی در 2 نوروز پیاپی آغاز شده که با استرداد بیش از 17هزار قطعه دیگر از الواح هخامنشی از آمریکا در سال پیش رو، دوران پرثمر دیپلماسی پویا در عرصه فرهنگی در دولت سیزدهم را نوید می دهد.

وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در دو سال گذشته توجه ویژه ای نیروهای انسانی متخصص از جمله پیشکسوتان، صاحب نظران، اساتید و کارشناسان و پژوهشگران در حوزه های مختلف میراث فرهنگی داشت، برگزاری دو دوره چهره های ماندگار میراث فرهنگی و تجلیل از 22 چهره شاخص و برجسته، اعطای درجه هنری به استادکاران و مرمتکاران با عنوان میراث داران تمدن، ساماندهی و ایجاد امنیت شغلی برای حدود هزار نیروی متخصص شاغل در پایگاه های ملی و جهانی از نتایج همین رویکرد است.

در دو سال اول دولت سیزدهم با احصا مسائل اصلی حوزه میراث فرهنگی و توجه به سرمایه اجتماعی، ضرورت افزایش سواد میراثی، اقدامات موثری را آغاز و محقق کرد؛ در همین چارچوب به منظور دستیابی به اهداف برنامه های کلان کشور با رویکردی تحولی اقدام به برنامه ریزی و تحقق برنامه های عملیاتی با محوریت افزایش سواد میراثی جامعه، مرجعیت بخشی به میراث فرهنگی، نهضت معرفی خوانش و روایت گری، اتکا و بهره مندی از تجربه و دانش پیشکسوتان و متخصصان، ارتقاء جایگاه کشور در مناسبات فرهنگی جهانی و منطقه ای، توسعه و مردمی کردن حفاظت از میراث فرهنگی، حمایت از مردم و پیگیری حقوق عامه، بازدید از موزه ها و اماکن تاریخی به عنوان کالای فرهنگی اولویت دار نزد مردم، دیپلماسی فرهنگی و استرداد اشیا تاریخی کرده است.