بارش های امسال می تواند باعث حل مشکل آب زیرزمینی شود؟

با اینکه در سال جاری بارش باران در حد مطلوب بوده، اما باید به این نکته توجه کنیم که این بارش قادر بوده است که مشکل آب های زیر زمینی کشور را رفع کند؟!

در سال آبی جاری میانگین بارش های کل کشور تاکنون بیش از 300 میلی متر بوده و نسبت به میانگین 50 ساله افزایش 45 درصدی را نشان می دهد.

سوال اصلی این است که این بارش ها چقدر می تواند در بهبود وضعیت منابع آب زیرزمینی مفید باشد و آیا می توان گفت که با وقوع این بارش ها سهم قابل توجهی از مشکلات آب زیرزمینی برطرف شده است؟

برای پاسخ به این پرسش ابتدا باید دانست که چه میزان از بارش به آب زیرزمینی نفوذ پیدا می کند. بطور کلی بخشی از نزولات جوی به وسیله تبخیر و تعرق از دسترس خارج می شود و بخشی دیگر تبدیل به رواناب سطحی شده و یا موجب تغذیه سفره های آب زیرزمینی می شود. واقعیت آن است که در ایران با اقلیم خشک و نیمه خشک، درصد کمی از بارش های سالانه به آب زیرزمینی نفوذ پیدا می کند و مقدار قابل توجهی از آن از طریق تبخیر و تعرق از دسترس خارج می شود.

یونسکو سهم تغذیه آب زیرزمینی از کل بارش سالانه را در اقلیم خشک 1 درصد و در اقلیم نیمه خشک 20 درصد عنوان کرده است. مطالعات داخلی صورت گرفته در برقراری بیلان حوضه های آبریز کشور نشان می دهد که به طور میانگین سهم نفوذ به آب زیرزمینی بین 10 تا 15 درصد از بارش است.

حجم کل بارش ها تا تاریخ 12/02/98 حدود 520 میلیارد مترمکعب برآورد می شود. اگر فرض کنیم که در بهترین حالت 15 درصد از کل بارش های امسال به سفره های آب زیرزمینی نفوذ کرده باشد، میزان تغذیه آب زیرزمینی حدود 80 میلیارد مترمکعب خواهد بود. البته این تخمین بسیار خوشبینانه است، چرا که درصد قابل توجهی از بارش های امسال به صورت سیلابی و در حوضه های آبریز منتهی به دریا رخ داده است. در اینگونه بارش ها، درصد زیادی از آب به سرعت از حوضه آبریز خارج شده و فرصت نفوذ به آب زیرزمینی پیدا نمی کند. حال فرض کنیم که 80 میلیارد مترمکعب از بارش های امسال به منابع آب زیر زمینی نفوذ کرده باشد. در این صورت سوال اصلی این است که این مقدار تغذیه، چه تاثیری بر وضعیت منابع آب زیرزمینی دارد؟

طبق آمار شرکت مدیریت منابع آب ایران، مصرف آب زیرزمینی در سال آبی 96-95 حدود 55 میلیاردمترمکعب بوده است.

باتوجه به اینکه بارش امسال 40 درصد بیشتر از سال آبی 96-95 در تاریخ مشابه بوده است، این احتمال وجود دارد که امسال به دلیل بارش های مناسب و همچنین ذخیره قابل توجه سدهای کشور، از فشار وارد بر منابع آب زیرزمینی کاسته شده و درنتیجه مصرف آب زیرزمینی نسبت به سال آبی 96-95 مقداری کاهش یابد.

اگر فرض کنیم 10 درصد مصرف آب زیرزمینی به همین علت کاهش یابد، برآورد مصرف آب زیرزمینی امسال حدود 50 میلیاردمترمکعب خواهد بود. البته این فرض هم بسیار خوشبینانه است چراکه به قطعیت نمی توان گفت مصرف آب زیرزمینی کاهش خواهد یافت. روند مصرف آب زیرزمینی در سال های اخیر وابستگی قابل توجهی را با میزان بارش نشان نمی دهد. به هرحال اگر خوشبین باشیم می توان گفت که از 80 میلیارد مترمکعب ذخیره آب زیرزمینی، 50 میلیاردمترمکعب آن مصرف خواهد شد. در نتیجه می توان امید داشت که در خوش بینانه ترین حالت 30 میلیاردمترمکعب از کسری مخازن آب زیرزمینی جبران شود.

کسری مخازن آب زیرزمینی چقدر است؟

براساس اطلاعات شرکت مدیریت منابع آب ایران میزان کسری مخازن آب زیرزمینی کشور تا پایان سال آبی 96-95، 130 میلیارد مترمکعب است. به عبارت دیگر، در طی 5 دهه گذشته، 130 میلیارد مترمکعب بیشتر از تغذیه آب زیرزمینی برداشت شده است. اگر فرض کنیم امسال به دلیل بارش های بی سابقه، 30 میلیارد مترمکعب در منابع آب زیرزمینی ذخیره شود، تنها 23 درصد از کسری مخازن آب زیرزمینی جبران خواهد شد و همچنان مخازن آب زیرزمینی کشور 100 میلیاردمترمکعب کسری خواهد داشت.

چنانکه مشاهده می شود، اگرچه بارش های سال آبی 98-97 کم نظیر بوده و امکان ذخیره حجم قابل توجهی آب در سفره های آب زیرزمینی فراهم شده، اما به دلیل خشکسالی های طولانی مدت و برداشت های بی رویه از منابع آب زیرزمینی، حجم کسری مخازن آب زیرزمینی بسیار زیاد است و نمی توان انتظار داشت که با یک سال پربارش وضعیت این منابع به حالت عادی برگردد. ذکر این نکته نیز ضروری است که ممکن است دهه ها طول بکشد تا دوباره بارش هایی با این حجم در طی یک سال آبی رخ دهد، همچنان که 26 سال طول کشید تا سالی مشابه سال آبی 72-71 تکرار شود.

در واقع بارش های امسال مانند یک مسکن موقتی برای منابع آب زیرزمینی است و نمی تواند علاج بخش آن باشد. لذا ضروری است که سیاست کاهش مصرف از منابع آب زیرزمینی ادامه داشته باشد و همه بهره برداران، در مدیریت و مصرف بهینه این منبع استراتژیک کوشا باشند.

منبع: خبرگزاری فارس