مردمانی که با مرده های خود زندگی می کردند

محوطه تاریخی ازبکی، یک مجموعه ارزشمند باستانی است که در شهرستان نظرآباد استان البرز واقع شده است. قدمت این محوطه به 9 هزار سال می رسد و رد پای نخستین فرمانروایان ماد در آن کشف شده است. اگر دوست دارید جزئیات بیشتری از محوطه تاریخی ازبکی البرز بدانید ادامه این گزارش را بخوانید و در صورتی که نظر شما برای دیدن بقایای این تاریخ 9 هزار ساله جلب شد به استان البرز سفر کنید. می گویند نخستین خشت دست ساز بشر هم از محوطه تاریخی ازبکی به دست آمده و به همین دلیل یک خشت از محوطه تاریخی ازبکی توسط رئیس جمهور وقت به کوفی عنان هدیه داده شد و اکنون در موزه سازمان ملل نگهداری می شود. ازبکی، محوطه ای گسترده شامل یک تپه بلند به ارتفاع 26 متر از سطح زمین های اطراف به نام «تپه ازبکی» و تعدادی تپه کوتاه تر به نام های «گوموش تپه» «جیران تپه» «یان تپه» «ماران تپه» «دوشان تپه» و «تپه تختگاه» است. با توجه به عمق لایه های باستانی تا خاک بکر که در جبهه شمالی تپه ازبکی اثبات شده، مجموع ارتفاع آن از خاک بکر بیشتر از 30 متر است و می توان گفت وسعت محوطه تاریخی ازبکی البرز به 100 هکتار می رسد.

یان تپه، مردمی که با مردگان خود زندگی می کردند

کهن ترین آثار شناخته شده در محوطه تاریخی ازبکی البرز در جیران تپه کشف شده است، در این تپه کم ارتفاع و بالشی شکل، بقایای پنج دوره معماری خشتی متعلق به دوره فرهنگی هزاره های هفتم و ششم پیش از میلاد شناسایی شده است. خشت ها در هر دوره، دست ساز بوده و قدیمی ترین آن ها کهن ترین خشت های به دست آمده از حفاری های منطقه به شمار می روند. کوچک بودن فضاهای معماری به دست آمده در این محوطه، نشان دهنده پوشیده بودن آن ها با مواد ابتدایی مانند شاخ و برگ درختان و احتمالاً اندود گل یا کاهگل روی آن هاست. ساکنان محوطه تاریخی ازبکی البرز، مردگان خود را در کف اتاق های مسکونی خود دفن و سپس روی آن ها را با خشت فرش می کردند. مهمترین آثار معماری یان تپه در دوره چهارم معماری بدست آمده است. بخشی از این بنای بسیار زیبا اتاق بزرگی است که بخش شمالی آن حدود 60 سانتی متر مرتفع تر از قسمت های دیگر ساخته شده و از طریق راه پله شمال شرقی و شمال غربی بنا به آن دسترسی داشته اند. رنگ اخرایی دیوارها و کف تمامی مجموعه و وسعت چشمگیر آن نسبت به معماری در لایه های بالاتر، براهمیت این ساخت و ساز به عنوان جایگاهی مقدس مانند عبادتگاه ها اشاره دارد. در میانه فضای این اتاق یا معبد، سکوی راست گوشه کوتاهی است که شاید بتوان با استناد به وجود انواع گوناگون سکوهای خشتی کمابیش مشابه در معابد بین النهرین که به سکوی نذورات شهرت دارند، آن را نیز سکوی نذورات دانست.

«جیران تپه»، زندگی پس از مرگ برای اهالی اینجا تفاوتی با زندگی عادی نداشته است

ساکنان یان تپه به دلایل نامعلومی روستای خود را ترک کرده و احتمالاً در نزدیکی محلی که امروز آن را به نام جیران تپه می شناسیم، ساکن شده اند. مهمترین بقایای معماری به دست آمده از حفاری های جیران تپه به دوره سیلک II مربوط است. در این تپه نیز مردگان را در کف اتاق های نشیمن دفن می کردند و از دوره های دوم و سوم معماری سه تدفین به دست آمده که هر سه حاوی اشیای تدفینی بوده است. جیران تپه از اواسط هزاره ششم تا اواسط هزاره دوم قبل از میلاد متروک مانده تا هنگامی که احتمالاً آریایی ها از آنجا به عنوان گورستان استفاده کردند. تدفین هایی مربوط به عصرآهن در این محوطه بدست آمده که تمام آن ها حاوی اشیای تدفینی و بیشتر ظرف های سفالی است. غنای برخی از تدفین ها نشان دهنده وجود نوعی طبقات اجتماعی و سلسله مراتب اجتماعی و اقتصادی در میان جوامع ساکن در فلات مرکزی در این مقطع از زمان است. در برخی از تدفین ها آثار مواد غذایی به شکل استخوان پرندگان به دست آمده که نشان می دهد به اعتقاد مردم آن دوران، زندگی در دنیای پس از مرگ با جریان عادی زندگی در این دنیا تفاوت زیادی نداشته است.

مارال تپه، رد پایی از زندگی مردمان هزاره ششم پیش از میلاد

این تپه در حدود 50 متری از دامنه غربی تپه ازبکی و بر سر راه دوشان تپه قرار دارد. در این تپه علاوه بر شناسایی تعدادی گور، خمره مادی و سکوی بزرگی از نیمه دوم هزاره چهارم پیش از میلاد، بخشی از یک روستای پیش از تاریخی فلات میانی A متعلق به اواخر هزاره ششم و اوایل هزاره پنجم پیش از میلاد خاکبرداری شده است. با توجه به سفال های به دست آمده، این روستا به مردمان دارنده فرهنگ سفال آلویی تعلق داشته است که به احتمال زیاد ورود آن ها به فلات مرکزی سبب از میان رفتن فرهنگ های متعلق به دوران فلات قدیم B در سرتاسر فلات مرکزی ایران شده است.

دوشان تپه، آغاز عصر آهن در محوطه ازبکی

این منطقه درحدود 250 متری غرب محوطه تاریخی ازبکی قرار دارد. نتیجه حفاری ها در این تپه به به شناسایی سه دوره معماری از عصرآهن منجر شده که به مهاجران تازه وارد سفال خاکستری تعلق دارد. متاخرترین بقایای برجای مانده از این سه دوره مربوط به دوران مادها است و دو دوره کهن تر به اوایل و اواسط استقرار این مردمان یعنی از نیمه دوم هزاره دوم تا پادشاهی مادها تعلق دارد. دو بخش از آثار معماری به دست آمده در این تپه، اتاق های بزرگ ستون داری هستند که دو ستون راست گوشه بزرگ برپا شده و احتمالاً سقف بر آن ها قرار می گرفته است.

تپه ازبکی، کشف بی سابقه دژ مادی در کنار تهران

در اواسط هزاره دوم پیش از میلاد و با ورود مهاجران جدید سفال خاکستری به ایران، محوطه تاریخی ازبکی البرز به شهر بزرگی تبدیل شد که بقایای سفالی آن در محوطه ای به وسعت حدود 1×1 کیلومترمربع پراکنده است و در مرکز آن روی بقایای باستانی در تپه ای مرتفع، قلعه ای به وسعت تقریباً دو هزار و 200 متر مربع با حصار عظیمی به عرض هفت متر ساخته شد که هنوز در حدود سه متر از ارتفاع آن باقی مانده است. از این تاریخ تا پایان پادشاهی مادها سه قلعه ی دیگر، یکی بر بالای دیگری روی ویرانه های نخستین قلعه برپا شده که آخرین آن ها، دژی مادی با وسعتی نزدیک به 900 مترمربع است که تاکنون بیش از سه چهارم بناهای درون آن حفاری شده است. همچنین باستان شناسان در مورد اهمیت دژ مادی در شهرستان نظرآباد اعتقاد دارند که کشف چنین آثاری از دوران مادها تا این فاصله نه چندان دور از شهر تهران به سمت شرق تاکنون بی سابقه بوده است.

منبع: ایسنا