معروف ترین بناهای تاریخی تهران | گردشی تاریخی در پایتخت

معمولا تهرانی های عزیز در آخر هفته های خود یا از خانه بیرون نمی آیند و یا اگر بخواهند به نقطه ای سفر کنند، راهی مسیرهای دوری همچون جاده های منتهی به شهرهای شمالی کشورمان می شوند که در هر دو صورت تنها زمان خود را از دست داده و موفق به کسب تجربه های جدیدی از دل تعطیلات آخر هفته ای خود نشده اند! به همین دلیل ما در این مطلب از مجله گردشگری همگردی قصد معرفی زیباترین بناهای تاریخی تهران را برایتان کرده تا شاید به عنوان ساکنان شلوغ ترین شهر ایران بتوانید آخر هفته های خوبی را در کنار افراد خانواده و سایر دوستانتان در یک تهران گردی جمع و جور سپری نمایید. توجه داشته باشید در داخل و خارج از شهر تهران ابنیه تاریخی و دیدنی متعددی قرار گرفته که ما در مطلب معروف ترین بناهای تاریخی تهران تنها به معرفی تعدادی از حمام های قدیمی، قلعه های باستانی و همچنین آسیاب های تاریخی خواهیم پرداخت.

حمام های قدیمی تهران

با احتساب آخرین حمام های ساخته شده در یکی دو دهه اخیر شهر تهران، تعداد حمام های پایتخت ایران به 77 عدد رسیده است. بد نیست بدانید ساخت حمام های عمومی یا همان حمام نمره هنوز هم در بسیاری از روستاهای کویری و کوهستانی کشورمان که شرایط ایجاد حمام برای تک تک خانوارهای ساکن در این نقاط وجود ندارد نیز در حال اجرا و بهره برداری می باشد و ما در این قسمت از مطلب زیباترین بناهای تاریخی تهران، تنها مجال مختصری برای پرداختن به تعدادی از حمام های استان تهران را خواهیم داشت.

حمام مهدی خانی

این حمام یکی از بناهای قدیمی برجای مانده از دوران حکومت قاجاریان بر ایران می باشد. عمده مصالح به کار رفته در ساخت حمام مهدی خانی از آجر و ملات گِل و آهک بوده و مساحت آن نیز تقریبا 900 مترمربع برآورد شده است. لازم به ذکر است حمام مهدی خانی در بین زیباترین بناهای تاریخی تهران در کنار بازار بزرگ تهران واقع شده است.

حمام روستای درده

روستای درده یکی از روستاهای وابسته به شهرستان فیروزکوه واقع در کلانشهر تهران می باشد. حمام این روستا دارای پیشینه ای نزدیک به 200 سال می باشد و بنای کلی ٱن که شامل یک گرمخانه مستطیل شکلی، طاق جناغی، سقف گنبدی به همراه نورگیر می باشد، از سیمان و ملات ساروج ساخته شده است. حمام روستای درده دارای دو بخش گرمخانه و رختکن با یک حوضچه کوچک در وسط آن و همچنین تعدادی سکو جهت نشستن می باشد. این حمام درست در بخش مرکزی روستای درده قرار گرفته است.

حمام حاج قاسم

حاج قاسم نام یکی دیگر از حمام های ساخته شده در حوالی بازار بزرگ تهران است که دارای بخش های مختلفی از قبیل بینه، سربینه، رختکن، خزینه و سایر بخش های دیگر اینچنینی می باشد. این حمام یکی از معروف ترین بناهای تاریخی تهران است که پیشنهاد می کنیم اگر ساکن شهر تهران هستید، حتما در اولین فرصت خود سری به این مکان نه چندان قدمتی بزنید و از حضور در یکی از بهترین حمام های سنتی کشورمان، نهایت لذت را بدست آورید. ناگفته نماند که حمام حاج قاسم هنوز هم دایر بوده و هر جمعه میزبان مشتریان پر و پا قرص خودش می باشد.

حمام انصاری

حمام انصاری یکی از معروف ترین بناهای تاریخی تهران است که در آخرین سال های سلطنت قاجار در شهر تهران ساخته شده و به استناد سنگ نوشته های تاریخی موجود در ساختمان بنا، زمان ساخت و احداث آن مربوط می شود به سال 1334 هجری شمسی! این حمام که دارای بخش هایی نظیر آتشدان، رختکن، کفشکن و گرمخانه می باشد با هنر سنتی ایران نظیر آجرکاری، کاشی کاری، عرقچینی، گچبری و آجر چینی به بهترین شکل ممکنه تزئین شده و به دلایل مهمی از جمله تاریخی بودن بنا و موقعیت مکانی ویژه آن در فهرست آثار ملی کشورمان به شماره 4569 ثبت شده است. حمام انصاری اکنون در ضلع جنوبی میدان منیریه یا بهتر است بگوییم در خیابن ولیعصر، خیابان فرهنگ و درست کنار کوچه قدس واقع شده است.

حمام هلجرد

از دیگر حمام های قدیمی ساخته شده توسط حکومت قاجار در حوالی شهر تهران و از زیباترین بناهای تاریخی تهران، حمام هلجرد است که واقع در روستایی به همین نام و در شهر کرج می باشد. این حمام از سقفی با معماری چشم نواز و طراحی شده با طاق عرقچینی به شکل و شمایل کاملا ساده ای برخوردار است و دارای بخش های اصلی نظیر گرمخانه، خزینه، مخزن آب و نظافت خانه می باشد.

حمام دوتویه علیا

این حمام یکی از بناهای قدیمی باقی مانده از دوران پهلوی اول است که در منطقه کهریزک و با استفاده از مصالحی همچون آجر و ملات ایجاد شده است. حمام دوتویه علیا دارای قسمت های متعددی می باشد که که از مهمترین آنان می توان به گرمخانه، رختکن، خزینه و سربینه اشاره کرد.

حمام قبله

از معروف ترین بناهای تاریخی تهران که اکنون در خیابان پانزده خرداد یا همان بازار نایب السلطنته قرار گرفته، حمام قبله می باشد. این حمام توسط خواهر شاه طهماسب از شاهان سلسله صفویان ساخته شده و در دل آن یک مدرسه در کنار یک تکیه نیز به چشم می خورد. این بنای به یادگار مانده از حکومت صفویان در پایتخت ایران دارای بخش های مختلفی از جمله بینه، ورودی، رختکن، آتشدان، گرمخانه می باشد و در بعضی از قسمت های خود نیز همانند گرمخانه، سردر ورودی و همچنین بینه با تزئیناتی مزین شده است.

قلعه های تاریخی تهران

برای آن دسته از کسانی که به دنبال تعداد قلعه های تاریخی و همچنین دژهای متسحکم دفاعی موجود در شهر تهران هستند باید بگوییم که نزدیک به 160 قلعه یا همان دژ تاریخی در داخل یا نزدیک به این کلانشهر کشورمان قرار گرفته که بنابر اقتضای شرایط در این قسمت ما تنها به تعدادی از این قلعه های تاریخی اشاره خواهیم نمود.

قلعه گبری

از زیباترین بناهای تاریخی تهران، قلعه گبری است که از قدمتی بالغ بر 2250 سال برخوردار بوده و اکنون در فاصله میانی جنوب شرقی تا میدان معلم شهر ری قرار گرفته است. این قلعه نیز در روزگاران قدیم ایران (در دوران حکومت اشکانیان) به عنوان یک دژ مستحکم دفاعی جهت محافظت از مردم شهر ری ساخته شده و در حال حاضر از تمام قسمت های کلی آن تنها تعدادی دیوار و چند عدد برج مخصوص دیده بانی برجای مانده است.

قلعه فیروزکوه

یکی از معروف ترین بناهای تاریخی تهران، قلعه فیروزکوه می باشد که در زمان حکومت ساسانیان ساخته شده و بطور کلی دارای سه بخش گسترده می باشد: بخش اول مربوط به این قلعه باستانی در برگیرنده نواحی قدیمی تر شهرستان فیروزکوه می باشد و بخش دوم آن نیز با ساخته شدن خانه های متعددی مسکونی با دیواره هایی خشتی، آب انبارهای مختلف، چاه های آب فراوان و همچنین برج های کوچک دیده بانی جلوه می کند و در نهایت، بخش سوم این قلعه اختصاص پیدا می کند به ناحیه ای که از پشت دروازه قلعه آغاز و تا رسیدن کوه ها امتداد پیدا کرده است و در آن، ارگ حکومتی ساخته شده است. لازم به ذکر است قلعه فیروزکوه در ناحیه مرکزی شهرستان فیروزکوه قرار گرفته و مصالح به کار رفته برای ساخت استحکامات آن عمدتا از سنگ لاشه و ملات ساروج می باشد.

قلعه کامین

در سال های بسیار دور قلعه ای به نام کامین تبدیل شده بود به اصلی ترین پناهگاه مردم شهر ری و از جان و ناموس آنان در برابر هجوم دشمنان و بیگانگان محافظت می کرد. این قلعه تاریخی در بین زیباترین بناهای تاریخی تهران در اثر فرسایش ناشی از گذر زمان و همچنین وقوع حوادث طبیعی نظیر زلزله در منطقه و البته جنگ های طولانی مدتی که کشور ما در طول تاریخ پر فراز و نشیب خود با آنان مواجه بوده است، امروزه تنها به یک خرابه باشکوهِ تاریخی تبدیل شده که تنها می توان با حضور در موقعیت مکانی آن، جلال و اهمیت چنین سازه باستانی و ارزشمندی در کشورمان را درک نماییم! طبق نوشته های موجود در کتب تاریخی مربوط به این مکان، قدمت قلعه کامین برمی گردد به سال های نخست ورود اسلام به میهن عزیزمان و آنطور که مشخص شده است این قلعه تاریخی قرار گرفته در نزدیکی تهران، در گذشته های بسیار دور خود از چهار برج خشتی نیز برخوردار بوده است.

قلعه ایرج

اگر روزی قصد تهران گردی پیدا کردید، پیشنهاد می کنیم حتما از قلعه ای تاریخی به نام ایرج که دارای مساحتی نزدیک به 240 هکتار می باشد و از جمله بزرگترین دژهای باستانی کشورمان بحساب می آید نیز بازدید نمایید. قلعه ایرج در حوالی روستای عسکرآباد که از سری بخش های تابع شهرستان ورامین می باشد، قرار گرفته است. دور تا دور دیوارهای بیرونی این قلعه پر شده است از سنگرهایی که در حدفاصل 100 متری از آن واقع شده اند. دیوارهای قلعه ایرج از ارتفاع 15 متری برخوردار هستند و نقشه کلی این سازه قدیمی نیز به شکل مستطیلی طراحی و اجرا شده است. به گواهی تاریخ، قدمت این قلعه چشم نواز ایرانی در بین زیباترین بناهای تاریخی تهران باز می گردد به سه هزار سال پیش و مصالح به کار رفته در آن نیز عمدتا از خشت و گِل می باشد.

قلعه طبرک

قلعه طبرک یا همان برج نقاره خانه نام یکی دیگر از قلعه های تاریخی قرار گرفته در نزدیکی شهر تهران است که البته در حال حاضر چیز خاصی از آن برای دیدن باقی نمانده است! این قلعه در بین معروف ترین بناهای تاریخی تهران از پیشینه تاریخی بسیار طولانی برخوردار است و آنطور که در خصوص آن نقل می شود به دستور یکی از خلفای عباسی در همان سده های نخست دوران خلافت عباسیان در ایران ساخته شده است.

قلعه پشت تندیر

پشت تندیر نام قلعه ای است در منطقه توریستی و گردشگری تنگه واشی که در نزدیکی شهران قرار گرفته و می توان تنها با انجام سفری یک روزه از آن بازدید بعمل آورد. این قلعه باستانی که قدمت آن از اوایل هزاره چهارم پیش از میلاد آغاز و تا پایان دوران حکومت ایلخانیان نیز به طول انجامیده است، درست در نواحی مرتفع جنوب غربی تنگه واشی واقع شده و آنطور که از بخش های اندک باقی مانده از چنین سازه عظیم و تاریخی کشورمان یعنی تنها یک برج و بارو مشخص است، در گذشته های بسیار دور برای ساختن این قلعه از سنگ لاشه های فراوان در کنار بهره وری از ملات های گچ و ساروج استفاده شده است.

قلعه رشکان

اما آخرین قلعه تاریخی که در این مطلب به آن اشاره خواهیم کرد، قلعه ای است به نام رشکان که نام آن از کلمه ارشک؛ بنیان گذار سلسله اشکانیان گرفته شده است. این قلعه تاریخی برجای مانده از دوره حکومت اشکانیان، زمانی همچون یک دژ مستحکم دفاعی از نقطه نقطه شهر ری محافظت می کرده و از جمله نخستین قلعه های دفاعی ایجاد شده در شهر ری قدیم نیز تلقی می شده است. قلعه رشکان که عمدتا با مصالحی نظیر ساروج و لاشه سنگ ساخته شده تا سال های پایانی حکومت قاجاریان تقریبا بخش های بسیاری از آن جهت بازدید عموم باقی مانده بود که متاسفانه از این بخش ها امروزه دیگر چیزی به یادگار نمانده و حدودا بیشتر قسمت های اعظم این قلعه تاریخی شهر تهران از بین رفته است! ناراحت کننده است اگر بدانید بیشترین آسیب وارد شده به چنین جاذبه تاریخی به سبب انجام مراحل خاکبرداری در موقعیت مکانی آن جهت تولید سیمان برای کشور بوده و در هیچ کدام از زمان های انجام چنین فرآنیدهای عمرانی حتی پیامی به عنوان هشدار از سوی مسئولان سازمان میراث فرهنگی ایران نیز صادر نشد و گویی که آنان یا از این اقدامات صورت گرفته که تنها سبب از بین رفتن قلعه باستانی رشکان شده است، بی اطلاع بوده یا خاکبرداری از چنین مناطق ارزشمندی را جزئی از دلایل تخریب یک اثر ملی و تاریخی بحساب نمی آورند!

آسیاب های باستانی تهران

آسیاب محمدیه

آسیاب محمدیه از بناهای جذاب و دیدنی موجود در روستایی به همین نام یعنی روستای محمدیه می باشد که از توابع شهرستان ورامین بحساب می آید. این آسیاب که آب مورد نیاز آن همیشه از قنات فعال روستا تامین می شده، دارای بخش های مختلفی از جمله انبار گندم و آرد، اتاقک نگهبانی، دوکل، تنوره ها و همچنین مسیر منتقل کننده آب به آسیاب می باشد که البته مصالح جورواجوری نیز برای ساخت بخش های گوناگون این آسیاب مورد استفاده قرار گرفته است. برای مثال بخش انبار گندم و آرد و اتاقک نگهبانی که برای استراحت و اقامت آسیابان در نظر گرفته شده است، از خشت و گل ساخته شده و سایر بخش های آسیاب محمدیه همچون دوکل، تنوره و سنگ آسیابی که همیشه با حرکت سنگین جریان آب رو به رو بوده، از آجر و ساروج بوجود آمده است.

آسیاب کهک

کهک نام آسیابی است قدیمی در شهر تهران که موقعیت کنونی محل استقرار آن تقاطع بلوار مرزداران و اتوبان یادگار امام، خیابان لادن، حدفاصل مجتمع مسکونی المهدی و بوستان انارستان می باشد. این آسیاب باستانی با توجه به تاریخ درج شده در وقف نامه آن یعنی سال 1260 هجری قمری از پیشینه تاریخی بسیار طویلی برخوردار است و می توانید اوصاف آن را سازه ای متعلق به عصر حکومت سلسله زندیان یا صفویان بدانید. آسیاب باستانی کهک دارای قسمت هایی مانند ورودی، بارانداز و چشمه طاق می باشد.

آسیاب حاج رحیم

حاج رحیم نام آسیابی است در روستایی به نام هیو که از توابع بخش مرکزی شهرستان ساوجبلاغ بحساب می آید. این آسیاب نیز از جمله بناهای تاریخی شهر تهران است که در عصر حکومت قاجاریان ساخته شده و تا همین چند وقت پیش نیز مورد استفاده و کاربری قرار داده می شد! آسیاب حاج رحیم همچون سایر آسیاب های کشورمان دارای بخش های مختلفی می باشد و در مجموع یک آسیاب کلی بحساب می آید. این آسیاب از مصالحی همچون سنگ و ملات ساخته شده است.

آسیاب خور

آسیاب خور نام آسیابی است در روستای خور که در حدفاصل 17 کیلومتری از شهر کرج قرار گرفته است. این آسیاب به دلیل قرار گرفتن در نزدیکی مسیر ورودی به روستا که منطقه سرآسیاب نامیده می شود، از بقیه آسیاب های موجود در منطقه سالم تر به نظر می آید. ناگفته نماند که در حوالی مسیر رودخانه ای که از کوه های خور جاری می شود، می توان چهار آسیاب را رویت نمود که دوتا از آنان در منطقه ای به اسم سرآسیاب واقع شده است.

آسیاب رباط کریم

این آسیاب در قسمت جنوبی بخش تاریخی شهرستان رباط کریم واقع شده و آنطور که در خصوص پیشینه تاریخی آن عنوان شده است، قدمت آن مربوط می شود به عصر حکومت قاجار در ایران! سردر ورودی این آسیاب دارای یک ایوان کوچک و طاقی با قوس پنج و هفت کار می باشد و سنگ آسیاب نسبتا بزرگی نیز در قسمت زیرین آن جای گرفته است.

آسیاب محمدآباد

آخرین آسیابی که در این مطلب از همگردی به آن اشاره خواهیم نمود، آسیاب محمدآباد است که در زمین های آراد شهر ری قرار گرفته و در حال حاضر تنها آسیاب قدیمی موجود در این شهر می باشد که به نسبت سایر آسیاب های قرار گفته در نزدیکی پایتخت، از سلامت سازه ای بیشتری برخوردار می باشد. این آسیاب از جنس خشت و گل بوده و بنابر اظهارات اهالی قدیمی شهر ری از این آسیاب در حدود 30 سال پیش استفاده می شده است.

آسیاب والی

آسیاب والی توسط شخصی به نام قاسم خان والی در سال 1250 هجری قمری (دوان قاجار) در بخش شمال شرقی حصار صفوی ساخته شده است. آب مورد نیاز این آسیاب از قنات آب سردار تامین می شود و نوع معماری به کار رفته در ساخت و احداث چنین آسیاب بزرگی نیز هماهنگ با دیگر بناهای ساخته شده در عصر قاجاریان بوده و دارای 12 طاق چشمه گنبدی و سه طاق آهنی می باشد. آسیاب والی که اکنون در خیابان مازندران شهر تهران قرار گرفته، از سه بخش آسیاب، بارانداز و مسکونی برخوردار است و دارای مساحت کلی 850 مترمربعی نیز می باشد.

کلام آخر

در پایان بخش معرفی تعدادی از آسیاب های باستانی باید به نام و مکان چند آسیاب معروف دیگری که می توانند مقاصد مناسبی برای تهران گردی های شما عزیزان باشند نیز اشاره نماییم که عبارتند از:

آسیاب برجی شهرک شهید فهمیده - قرار گرفته در کرج، حوالی بزرگراه تهران-قزوین، خیابان شهید بخاری

آسیاب مستوفی - واقع در یوسف آبادِ شهر تهران

آسیاب هلجرد - قرار گرفته در روستای هلجرد

آسیاب تاریخی حضرت عباس - واقع در روستای هیو از شهرستان ساوجبلاغ

آسیاب ری - قرار گرفته در شهر ری

همچنین لازم است بدانید در تمامی قسمت های مختلف این مطلب از مجله گردشگری همگردی هر جا که سخن از شهر بناهای تاریخی موجود در شهر کرج به میان آمده، مربوط می شود به زمانی که این شهر جزئی از استان تهران به حساب می آمده و این در حالی است که امروزه شهر کرج با نام جدید البرز به یکی از استان های ایران بدل گشته است.