قلعه ایرج

قلعه ایرج دژی باستانی مربوط به دوره ساسانی است و در شهرستان ورامین، دهستان بهنام و و در نزدیکی روستای عسگرآباد عباسی جای گرفت. این اثر در تاریخ 11 شهریور 1382 با شماره 9835 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. قلعه ایرج به عنوان بزرگترین قلعه خشت خام در جهان شناخته می شود. ابعاد این قلعه بزرگ خشتی در حدود 1440 در 1280 متر است. در چهار سوی این دژ هم دروازه هایی برای فراهم ساختن امکان درون نشد و برون نرفت از آن ساخته شد.

امروزه از چهار دروازه آن تنها دروازه اصلی باقی مانده است. تنها دیوار دارای پهنایی نزدیک به 17 تا 22 متر و بیشترین بلندای آن 16 متر هست. نمای بیرونی دیوار در چهارسو 146 برج و نیم دایره ای دارد که میان بازه هر دو برج با چهار طاق نما تزئین شده که این طاق نما در برخی بخش ها به گونه دو سطحی است. جمعیتی بین 2000 تا 6000 نفر هم میتوانست در دیوارها جای بگیرد. با وجود این تمرکز قوی معماری بر روی دیوارها، هیچ فضای دائمی در محوطه داخلی وجود نداشته است.

مصالح بکار رفته در آن خشت و گل است. درون دیوارهای کلفت دژ ایرج راهروهایی پیش بینی شده که برجک های دیدبانی را به هم پیوند می داده است. در پهنه بیرونی دژ نیز سنگرهایی قرار دارد. طرح کلی قلعه ایرج یعنی استحکامات عظیم و فضای داخلی خالی گسترده آن شبیه به پایگاه های نظامی ساسانی هست. قلعه ایرج احتمالا در مقابله با مهاجمان عشایر شمالی ساخته شده که برخی مواقع به اعماق قلمرو ساسانی نفوذ می کردند. احتمالا این قلعه عمدتا به عنوان پایگاه مرکزی برای عملیات نظامی در جاهای دیگر به ویژه در مرزهای شمالی عمل میکرد. بنا ممکن هم است برای آموزش های نظامی یا مجامع نظامی نیز مورد استفاده قرار می گرفت.