باغ شاه | عمارتی در غرب شهر دارالخلافه طهران

بنای میدان اسب دوانی که با نام باغ شاه نیز شناخته می شد، زمین وسیع و مرغوبی در غرب تهران و خارج از محدوده ی شهری بود. این ملک وسیع در زمان فتحعلی شاه قاجار موردتوجه قاجار قرار گرفت و به منظور اسب دوانی و چابک سواری احداث شد. فتحعلی شاه بعدها بناهای دیگری نیز بر آن افزود. باغ شاه تهران در دوران محمدشاه هم مورد توجه بود و او بنایی بر آن ملک افزود. این باغ اما در عصر سلطنت ناصرالدین شاه رونق گرفت و در حدود سال 1239 خورشیدی به دستور او کوشک های معتبر و بناهای عالی در آن جا ساختند. شرح ساخت یکی از این عمارت ها در روزنامه ی "دولت علیه ی ایران" به تاریخ پنج شنبه هشتم جمادی الاول 1277 قمری/ یکم آذر 1239، چنین آمده است: "عمارت دارای سه بخش و هر بخش دو طبقه بود. قسمت میانی که بزرگ تر از دو عمارت طرفین بود، به جلوس شاه اختصاص داشت، عمارت دست راست مخصوص وزیران، سران دولت و امیران کشوری و قشون بود و بنای سمت چپ به مهد علیا مادر ناصرالدین شاه و زنان حرم خانه اختصاص داشت." پس در ادامه ی بلاگ با ما در مجله گردشگری همگردی همراه باشید برای آشنایی بیشتر با میدان اسب دوانی باغ شاه تهران...

عمارتی در غرب شهر دارالخلافه طهران

ناصرالدین شاه در سال 1261 خورشیدی به آقامحمد ابراهیم ارباب، ملقب به امین السلطان، وزیر کابینه اش دستور داده بود عمارتی در نهایت امتیاز و موافق میل وی بسازد و امین السطان هم عمارت را برای شاه ساخت و موردپسند خاطر همایونی قرار گرفت. در سال 1246 خورشیدی شاه به امین السلطان دستور داد که دو ثلث باغ شاه را دریاچه بسازد و از آن به بعد شاه در عمارت سلطنتی باغ شاه با قایق تردد کند. این همان دریاچه ای بود که در وسط آن، مجسمه ی برنزی ناصرالدین شاه سوار بر اسب نصب بود.
در شماره چهل و یکم روزنامه ی "شرف" در رجب 1303 قمری / فروردین 1265 خورشیدی، در وصف باغ شاه و میدان اسب دوانی باغ شاه چنین نوشته است" "عمارت مبارکه ی اسب دوانی چنین نوشته است: "عمارت مبارکه ی اسب دوانی در جانب غربی شهر دارالخلافه طهران واقع ست، قصریست رفیع البنا و متین الاساس، بسیار باشکوه، مشتمل بر عمارات فوقانی و تحتانی که منظر به میدان اسب دوانی دارد" کوشکی نیز به شکل کالسکه برای استراحت اعلاحضرت همایونی در باغ شاه تهران ساخته بودند و باغ وحش کوچکی نیز در قسمت جنوبی باغ قرار داشت. قصر باغ شاه هم محل و موقع تشریفات ورود سفرا و ماموران دولت های خارجی به تهران بود.
باغشاه در زمان سلطنت مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه بسیار مورد اهمیت قرار گرفت و وقایع مهمی در آن حادث شد، از جمله فرامین محمدعلی شاه برای سرکوب مقابله و محاکمه ی مشروطه خواهان و نیز فرمان به توپ بستن مجلس شورای ملی. اما در زمان احمدشاه تبدیل به پادگان شد. بعدها به محل استقرار سربازان و لشکر گارد اختصاص یافت. عمده ی شهرت باغشاه به خاطر وجود مجسمه ی برنزی ناصرالدین شاه بود و مهمانی بزرگی در سال 1268 به افتخار این مجسمه در باغ شاه برپا کردند که موسوم به "عید مجسمه" گشت. اکثر میهمانی های زنانه ی ملکه جهان خانم، همسر عقدی محمدعلی شاه در باغ شاه تهران برگزار می شد، چون شاه ارگ سلطنتی را از کاخ گلستان به باغ شاه منتقل کرده بودند.
در همین زمان ساخت و سازهای بی شماری در باغشاه انجام شد؛ از جمله این که در سال 1287 عمله جات به دستور او سه دستگاه عمارت ساختند: یکی عمارت بیرونی که در وسط واقع بود، یکی اندرونی برای همسرش ملکه جهان و دیگری خوابگاهی برای معز السلطنه و دیگر عمله جات اندرونی. اکثر رجال نیز در باغشاه به حضور محمدعلی شاه شرفیاب می شدند.
بیشتر بناهای میدان اسب دوانی باغ شاه از جمله عمارت بزرگ اسب دوانی، عمارت برج باغشاه، کوشک کالسکه، دریاچه بزرگ باغ و مجسمه اش تخریب شده و فقط اسکلت ساختمان صد و شصت ساله ی قاجاری که در زمان سلطنت ناصرالدین شاه ساخته شده بود باقی مانده است. از این ساختمان که اکنون مقر دانشکده ی فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی (دافوس آجا) است، با نام "خانه عبدالحسین تیمورتاش" وزیر دربار رضاشاه پهلوی یاد می شود. درهای این باغ نیز سالی یک بار در ایام نوروز به روی مردم باز است.
این عکس تصویر برجی در باغ شاه است که با نام میدان اسب دوانی نیز شناخته می شد. ناصالدین شاه دستور ساخت این برج شش طبقه را که با نام "برج منظر" شناخته می شد، به آقامحمد ابراهیم امین السلطان، وزیر ابینه داده بود. بعدها با تخریب دو طبقه ی بالایی، چهار طبقه و به "برج باغ شاه" معروف شد.
از بلندای این برج محوطه ی مشجر با شاه و چهارصد فواره و دریاچه ی بزرگ آن دیده می شد. راهروی منتهی به برج، برای جلوگیری از جاری شدن آب باران سنگ فرش است. طاق های هر طبقه کاشی های مخصوص خود را دارد، کاشی هایی با طرح ها و نقوش هندسی. در طبقه ی دوم برج دیوارهای تراس با کاشی های هفت رنگ نقش برجسته زینت یافته اند و در طبقه ی سوم، ناودانی برای باران کار گذاشته اند.
طبقه ی چهارم با ستون های زیبای گچ بری شده، جلوه نمایی می کند و تراس این طبقه مشرف بر محوطه ی باغ است. ناصرالدین شاه هرگاه به باغ شاه می رفت از تراس این طبقه مجسمه ی برنزی خودش را که سوار براسب بوده، و فواره های اطراف حوض و مجسمه را که چون یک گروه موسیقی یکدست می جهیدند، می دید.
این عکس در اواخر زمستان برداشته شده. به همین خاطر درختان باغ لخت و عورند. هر سال در اواخر زمستان، خدمه برج ها و عمارت های سلطنتی و آب دریاچه را تمیز می کردند، و در نظافت مجسمه ی شاه می کوشیدند، زیرا باغ در ابتدای سال نو میزبان شاهزادگان قاجاری، رجال دولتی و سفرای معظمه دولت خارجی می شد. آن ها در میان اسب دوانی جمع می شدند و به اجرای مسابقه ای در نهایت شور و هیجان می پرداختند. بیرق هایی که افراشته می شد بر جبوه و زیبایی باغ می افزود. باغبان ها به باغ شاه رفته اند و گل های نسرین و یاسمن کاشته اند تا این باغ در بهار پر از بوی خوش گل ها شود. خدمه دیوارهای بلند برج و شیشه های پنجره را شسته و به تعمیر و مرمت آن کوشیده اند.
در چوبی وردی برج با شیشه های رنگین سبز، زرد و قرمز، زیر نور کم رمق آفتاب زمستانی می درخشد. "آنتوان خان سوروگین" سه پایه ی عکاسی اش را بر سنگلاخ زمین می نهد. با اشاره ی او، خدمه دو گلدان گل جلوی در برج می گذارند و کنار می روند. آنتوان عکس برج را که در میان درختان باغ چون نگینی می درخشد ثبت می کند. و حالا از آن برج که می توانست مظهر هنر و فخامت معماری باشد، با آن زیبایی دلفریب و آن طاق ها، ستون ها، پنجره های مشبک و معرق کاری شده و کاشی های هفت رنگ نقش برجسته اش، چیزی جز این تصویر به یادگار نمانده است.