40٪ از برنامه نویسان ایرانی در جستجوی فرصت های مهاجرت

با وجود رشد چشمگیر صنعت فناوری اطلاعات در ایران و شکل گیری استارت آپ های موفقی مانند دیجی کالا، دیوار و تپسی، موج مهاجرت نیروهای متخصص در سال های اخیر، نگاه ها را به خود معطوف کرده است. نتایج نظرسنجی کوئرا در سال 1403، نشان می دهند که تنها 20٪ از برنامه نویسان ایرانی، تصمیم قطعی به ماندن در کشور دارند و حدود 40٪ فعالانه در جستجوی فرصت های مهاجرتی اند یا دست کم شرایط خروج را با جدیت ارزیابی می کنند. این واقعیت، برای اکوسیستم فناوری ایران زنگ خطری جدی به شمار می رود و در صورت تداوم، می تواند پیامدهای جبران ناپذیری در پی داشته باشد.

ریشه های گرایش به مهاجرت

بر اساس داده های به دست آمده از نظرسنجی جامع کوئرا، برنامه نویسان حرفه ای بیش از هر چیز به دنبال ارتقای کیفیت زندگی، دستیابی به موقعیت های شغلی بهتر و رهایی از محدودیت های داخلی هستند. در مقابل، برنامه نویسان کم تجربه یا تازه وارد بیشتر به ادامه تحصیل، کسب تجربه و همکاری با شرکت های بین المللی تمایل دارند. با این حال، در هر دو گروه، دغدغه هایی چون فاصله گرفتن از فضای سیاسی کشور و کسب تجربه برای بازگشت آگاهانه به ایران، به عنوان نقاط مشترک دیده می شود.

محدودیت های زیرساختی و اینترنت

بی شک، یکی از مهم ترین دغدغه های برنامه نویسان و نیروهای متخصص حوزهٔ فناوری در ایران، مسائل مربوط به زیرساخت های اینترنتی است. بر اساس گزارشی که روزنامهٔ «شرق» منتشر کرده، اختلال های پی درپی و فیلترینگ پلتفرم های کلیدی خارجی نه تنها روند اجرای پروژه های داخلی را کند کرده، بلکه ارتباط با بازارهای بین المللی را نیز دشوار ساخته است. یکی از مدیران ارشد صنعت آی تی در گفت وگو با این روزنامه اظهار داشته است:

«فیلترینگ و کیفیت پایین اینترنت بزرگ ترین مانع کاری برنامه نویسان است.»
این محدودیت ها، به ویژه در حوزه هایی مانند توسعهٔ وب و ارائهٔ خدمات SaaS (نرم افزار به عنوان سرویس)، آسیب زاست؛ چراکه دسترسی مستمر و پایدار به سرویس های بین المللی برای آزمایش، عیب یابی و میزبانی پروژه ها بسیار حیاتی محسوب می شود. در چنین شرایطی، بسیاری از توسعه دهندگان به این نتیجه می رسند که برای پیشرفت شغلی، دسترسی به اینترنت آزاد و منابع به روز، ضرورتی انکارناپذیر است که در حال حاضر در خارج از ایران دست یافتنی تر است.

فشارهای اقتصادی و نرخ ارز

یکی دیگر از عوامل مهمی که روند خروج متخصصان فناوری را تسریع می کند، فشارهای اقتصادی و نوسانات نرخ ارز است.
از یک سو، تورم فزاینده قدرت خرید را کاهش داده و شرکت های خصوصی با چالش های متعددی برای تأمین دستمزدهای رقابتی روبه رو شده اند. از سوی دیگر، پیشنهادهای کاری با درآمد دلاری یا ارزی، جذابیت مضاعفی برای افراد متخصص ایجاد می کند. این شکاف درآمدی، انگیزهٔ مهاجرت یا دست کم دورکاری برای شرکت های خارجی را بالا می برد و به خروج بخشی از سرمایهٔ انسانی کشور می انجامد.

احساس ناامنی حرفه ای و کمبود فرصت های رشد

یکی از گلایه های رایج میان برنامه نویسان ایرانی، نبود مسیرهای شفاف و ساختارمند برای ارتقای حرفه ای است. بسیاری از متخصصان جوان، آیندهٔ شغلی خود را در هاله ای از ابهام می بینند و مسیر رشد یا دستیابی به موقعیت های مدیریتی را دشوار ارزیابی می کنند. «علی کسروی»، مدیر یکی از شرکت های دانش بنیان حاضر درپنل کوئرا پلاس بیان کرد:

«زمانی که برنامه نویس ما می بیند طی دو یا سه سال آینده در بهترین حالت به یک سرپرست تیم تبدیل می شود، اما در خارج از کشور با همان مهارت ها، امکان مدیریت پروژه های جهانی یا حتی راه اندازی استارت آپ دارد، طبیعی است نگاه متفاوتی به آینده پیدا کند.

ابعاد و پیامدهای خروج نیروی متخصص

کاهش توان رقابتی اکوسیستم فناوری

گسترش صنعت آی تی در هر کشوری، تا حد زیادی به نیروی انسانی مجرب و ایده های نوآورانه متکی است. «شریفی زارچی»، یکی از چهره های شناخته شده در حوزهٔ فناوری و آموزش عالی، در گفت وگو با دیدارنیوز ابراز نگرانی کرد و گفت:

«آمار مهاجرت زنگ خطری برای جامعه ایران است.»

وقتی 40٪ برنامه نویسان کشور در فکر ترک سرزمین خود یا در حال تدارک مقدمات آن هستند، روند انتقال تجربه به نسل های بعدی با اختلال مواجه می شود و شرکت های داخلی به دشواری می توانند پروژه های پیشرفته را توسعه دهند. فاصله ای که از این طریق بین ایران و استانداردهای روز دنیا ایجاد می شود، راه را بر حضور فعال در زمینه هایی چون هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و بلاک چین تنگ تر می کند.

افت روحیهٔ نیروهای باقیمانده

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که اثر روانی مهاجرت همکاران و دوستان در حوزهٔ فناوری، بر کیفیت کار و روحیهٔ نیروهایی که همچنان در ایران مانده اند نیز تأثیر می گذارد. احساسی از سرخوردگی یا ازدست رفتن انگیزه ممکن است به وجود آید و جایگزین رقابت سالم و پویایی شود. بخشی از این احساس درونی از مقایسهٔ مستمر امکانات داخلی با آنچه در خارج از کشور فراهم است نشأت می گیرد: حقوق بالاتر، ثبات اقتصادی بیشتر، شبکه های کاری قدرتمندتر و آزادی عمل گسترده تر.

پیامدهای اجتماعی و اقتصادی بلندمدت

فرار مغزها در حوزهٔ برنامه نویسی، تنها یک مسألهٔ فنی یا شغلی نیست؛ بلکه در درازمدت پیامدهای اجتماعی و اقتصادی گسترده تری نیز در پی دارد. وقتی شرکت ها نتوانند در داخل کشور راهکاری برای جذب و حفظ نیروهای نخبه پیدا کنند، پروژه های بومی توسعه پیدا نمی کند و ایران به جایگاهی مصرف کننده در حوزهٔ تکنولوژی تبدیل می شود. این مسئله روی وضعیت اشتغال، چرخهٔ سرمایه گذاری و حتی وجههٔ بین المللی کشور نیز اثر سوء خواهد داشت.

هنوز فرصت هست!

با اینکه 40٪ از برنامه نویسان ایرانی در حال جستجو برای فرصت های مهاجرتی هستند، 32٪ از آن ها هنوز در حالت تردید قرار دارند و تصمیم نهایی خود را نگرفته اند. این دسته از متخصصان، اگر شرایط مناسب و فرصت های شغلی جذاب در داخل کشور فراهم شود، ممکن است تصمیم به ماندن بگیرند. بنابراین، هنوز فرصت برای تغییر این روند و حفظ نیروهای متخصص در داخل کشور وجود دارد. باید تلاش کنیم تا این افراد را با شرایط مناسب و فضای شغلی پویاتر در ایران نگه داریم و از مهاجرت آن ها جلوگیری کنیم.

چشم انداز صنعت فناوری و راهکارهای پیشنهادی

تسهیل دسترسی به اینترنت آزاد و باکیفیت

از دید اکثر کارشناسان، مهم ترین قدم برای حفظ و جذب مجدد متخصصان، بهبود کیفیت و پایداری اینترنت است رفع فیلترینگ های غیراساسی، بهبود پهنای باند و کاهش اختلالات سرورها، می تواند دست کم بخشی از نگرانی های توسعه دهندگان را برطرف کند و محیط کاری رقابتی تری بسازد.

ارائهٔ مشوق های مالی و بیمه ای

معافیت های مالیاتی، تسهیلات بیمه ای گسترده تر و تعریف طرح های کارآفرینی با مشارکت بخش خصوصی، همگی می توانند انگیزهٔ توسعه دهندگان را برای ادامهٔ کار در ایران افزایش دهند. بسیاری از مدیران حاضر در رویداد «کوئرا پلاس» تأکید داشتند که باوجود شرایط اقتصادی دشوار، اجرای طرح های تشویقی می تواند اختلاف میان حقوق ریالی و مزایای دلاریِ بازارهای خارجی را تا حدی جبران کند.

فراهم سازی زمینهٔ رشد حرفه ای و مدیریتی

فضای شغلی پویا، با امکان پیشرفت و ارتقاء جایگاه در یک ساختار منظم، نقشی حیاتی در ماندگاری برنامه نویسان ایفا می کند. در نشست «کوئرا پلاس»، برخی مدیران شرکت های فناوری مطرح کردند که برنامه ریزی درازمدت برای رشد کارکنان، برگزاری دوره های آموزش برنامه نویسی داخلی و خارجی، و مشارکت در رویدادهای بین المللی فناوری، می تواند اعتماد و انگیزهٔ نیروهای متخصص را بالاتر ببرد. آن ها همچنین به این نکته اشاره کردند که شفافیت و صراحت در ارائهٔ مسیر پیشرفت شغلی یکی از مهم ترین عوامل جذب و حفظ استعدادها محسوب می شود.

جمع بندی

برای پیشرفت صنعت فناوری در ایران، نخست باید زیرساخت های ارتباطی اصلاح و محیط کاری شفاف و پویا فراهم شود. با وجود پتانسیل بالای انسانی، نبود سیاست گذاری پایدار و حمایت کافی مانع بهره برداری کامل از این ظرفیت شده است. در صورت بی توجهی، صنعت فناوری با کمبود نیروی متخصص و عقب ماندن از روندهای جهانی مواجه خواهد شد. اما اقداماتی مانند تسهیل دسترسی به ابزارها، آزادی های منطقی در اینترنت، حمایت های مالی و تقویت ارتباط دانشگاه و صنعت، می تواند به حفظ و بازگشت نیروهای متخصص و آینده ای روشن تر کمک کند.