تهران 7000 ساله شد

این روزها با انتشار خبر کشف سه قطعه سفال در بازار صندوق سازان می توان با قطعیت درباره قدمت 7000 ساله تهران صحبت کرد. با این وجود باستان شناسان معتقد هستند مدیریت شهری هنوز به تهران 7000 ساله حساس نشده است.

به گزارش ایلنا، ماجرای قدمت 7000 ساله تهران از آنجا آغاز شد که یک باستان شناس که به صورت کاملا اتفاقی متوجه حفاری های شرکت فاضلاب در خیابان مولوی تهران شده بود، تعدادی سفال از محل عملیات عمرانی شرکت آب و فاضلاب کشف کرد. این کشف او منجر به همکاری با پژوهشکده باستان شناسی و انجام مطالعات روی این بخش از خیابان مولوی و در نهایت کشف اسکلت یک زن شد. این درحالی است که تا قبل از آن، باستان شناسان طی کاوش های خود آثاری تا دوره صفویه پیدا می کردند و سال هاست تهران را شهری 400 ساله می دانستند.

با این وجود، از آنجا که شی دیگری که تهران 7000 ساله را معرفی کند، پیدا نشد و قدمت هزاران ساله تهران همچنان در هاله ای از ابهام بود و از زن 7 هزارساله تهران به عنوان مسافر چشمه علی یاد شد، روایت جدیدی برای تهران رقم خورد.

روایت تهران 7000 ساله نیز از فروردین 1393 با یک استعلام شهرداری منطقه 12 تهران از میراث فرهنگی برای تخریب و نوسازی یک مغازه در بازار صندوق سازان تهران آغاز شد. باستان شناسان به دیواری با جرزهای تاریخی برخورد کردند و در هر چند سانتی متری که به عمق زمین می رفتند، با یافته هایی تاریخی مواجه می شدند. درنهایت قدیر افروند (سرپرست هیات کاوش در بازار صندوق سازان تهران در سال 1393) سه تکه سفال در عمق های متفاوت پیدا کرد. از کشف سه تکه سفال امر خبری نشد تا آنکه طی هفته گذشته، سفال ها رونمایی شدند.

افروند در خصوص کشف سفال هایی که می تواند تاییدی بر قدمت 7000 ساله تهران باشد، گفت: این سفال ها اوایل سال 1393 و قبل از هر نوع اقدامی برای کشف زن 7 هزار ساله در خیابان مولوی، به دست آمدند. در آن زمان دستم خالی بود و نمی توانستم هیچ اظهار نظری نسبت به تاریخ نگاری مطلق یافته های به دست آمده و تهران 7000 ساله، داشته باشم

افروند ادامه داد: در آن سال یک مالک در محدوده بازار تهران با تامین اعتبار 3 تا 4 میلیون تومانی اجازه کاوش به باستان شناسان داد و این امر سبب شد تا در کنار کشف سایر یافته ها بتوانیم امروز با قطعیت درباره قدمت 7000 ساله تهران صحبت کنیم. البته نباید فراموش کرد که طی سال های گذشته یک اصل باستان شناسی را نادیده گرفتیم چراکه براساس یکی از قوانین باستان شناسی، زمانی که به سطح خاک بکر می رسیم، دیگر نیاز به کاوش نیست این درحالی است که باستان شناس باید کار خود را انجام دهد.

وی با اشاره به آنچه که طی سال های گذشته در ارگ اتفاق افتاده، گفت: مرحوم کامبخش فرد طی کاوش های خود در تپه قیطریه به یافته هایی دست یافت اما هیچکس نتوانست عمق ماجرا را تبیین و از آن کار دفاع کند، چون این کار انجام نشد، آثار باستان شناسی از بین رفت. در ارگ نیز چنین اتفاقی افتاد و کل سایت باستانی از بین رفت چراکه مسئولان حوزه شهری تهران به این نتیجه نرسیدند که در آن نقطه کار بیشتری انجام شود. این نشان می دهد باستان شناسی کار خود را انجام نداده است. باستان شناسی هنوز نتوانسته مدیریت شهری را حساس کند.

این باستان شناس افزود: اگر مدیریت شهری نسبت به این اتفاقات و ماجرای تهران 7000 ساله اطلاع داشت، شهر تهران را با تونل های عریض و طویل سوراخ نمی کرد. در سطح تهران رشته قنات های زیادی است که کسی هنوز قدمت آن ها را نمی داند، با آن هم با توجه به این که دانش و تکنولوژی حفر قنات به دوره هخامنشی می رسد.

تدفین و سنت های آن

افروند با اشاره به اظهارنظرهای مطرح شده در مورد اسکلت 7000 ساله در خیابان مولوی، گفت: نخست اعلام شد که تهران 7000 ساله شده است اما بعد از آن عقب نشینی کردند و گفتند آن اسکلت «مسافر چشمه علی» است. با این وجود، معتقدم باید تحلیل جامع تری در این زمینه رخ می داد، آنجا اگر یک مجموعه سفال پیدا می شد، می توانستیم بگوییم آن اتفاقی است اما وقتی سنت تدفین رخ می دهد، آن هم بر این اساس که در گذشته در محل استقرار افراد آن ها را تدفین می کرده، با تحلیل این دیدگاه به این نتیجه می رسیدند.

وی با اشاره به این که اگر باستان شناسی با متدولوژی علمی جلوی می رفت، نتیجه بخش بود، افزود: قطعاً در هدف گذاری ها به عمق فکر نکردیم و گفتیم آثار متعلق به دوره صفویه و نهایتا تیموری است. حتی باستان شناسان در جلسه کمیته فنی به این فکر می کردند که گمانه تا سطح خاک بکر، هدف غایی در مطالعات باستان شناسی است.

به گفته این باستان شناس؛ در حال حاضر، پیشینه شهری تهران در دوره تیموری متوقف شده است. این دوره تا آستانه آغاز دوره شهری جلو رفت و این جامعه در بحث شهرنشینی تهران یک موقعیت محکم دارد. شواهد و قراین اگر دست کم متعلق به روستای هزاره پنجم و ششم باشند می توانیم شعاع فعالیت های معمول آن جامعه را پیدا کنیم.

افروند محدوده تهران آن دوره را تا حدود دو کیلومتر یعنی 2000 مترمربع به عنوان کانون منطقه مولوی پیشنهاد داد و گفت: این نقطه آن جایی است که در آن تدفین پیدا شده است، بنابراین باید جانب احتیاط را رعایت کنند. احتمالا مولوی می تواند محدوده جامع دوره مس و سنگ در تهران باشد، دکتر اسماعیلی در سایت مولوی به آثار هزاره هفتم رسیده بنابراین با قاطعیت می گویم آستانه هزاره هفتم متعلق به دوره سفال است، از سوی دیگر ما از عصر مفرغ چیزی نمی دانیم.

تقسیم بندی تهران

وی با تقسیم بندی بخش های مختلف تاریخی تهران به «بازار»، «ارگ» و سپس «بافت تاریخی عولادجان» بیان کرد: این نقاط تاریخی با یک شناخت به دست آمده و از آن ها حفاظت می شود. فکر می کردیم پیشینه تهران حداقل به دوره تیموری برسد، «کلاویخو» در سفرنامه خود به شهر بودن تهران اشاره می کند، در متون صفوی نیز داریم که شهر تهران را طهماسب صفوی پایه ریزی می کند اما یافته های ما در این کاوش و چند کاوش دیگر نشان داد یک زیرزمین دو تا سه متری وجود دارد که آثار تیموری و صفویه در آن ها آسیب دیده اند.