قنات قصبه گناباد؛ قدیمی ترین کاریز جهان

در شهرستان گناباد، قناتی به اسم قنات قصبه گناباد قرار گرفت که در مقایسه با دیگر قنات های ایران، از عمق و عظمت بیشتری برخوردار است و از این رو، آن را عمیق ترین قنات ایران و قدیمی ترین کاریز جهان می نامند. با ما در این مقاله جالب و خواندنی همراه باشید تا بدانید قنات قصبه کجاست و از ویژگی هایش آگاهی یابید.

قناتی دیدنی و شگفت انگیز

قنات از جمله نخستین روشهای دستیابی به آب در گذشته بود. بسیاری از مورخان و کارشناسان با توجه به قدمت چند هزار ساله برخی از قنات های موجود در ایران، حفاری و بهره برداری از قنات به وسیله سیستم های آبرسانی سفالی را اصلی ترین نماد تمدن در گذر زمان قلمداد می کنند. امروزه، با توجه به سطح مطالعاتی دقیق بر روی قنات های کشور، میتوان با اطمینان گفت که در گوشه و کنار ایران با توجه به شرایط، تعداد بیشماری قنات در طول تاریخ بوجود آمدند که بسیاری از آنها در حال حاضر خشک و بی آب شده و بسیاری دیگر هنوز قابل بهره برداری هستند.

قنات های گناباد را باید به دو بخش قنات های کوهستانی و دشتی تقسیم نماییم؛ قنات های کوهستانی عموما در دل دره های شیبدار منطقه قرار گرفته و آب خود را از طریق ریزش های جوی بدست می آورند و کمتر به شکل مستقیم از چشمه های آب زیرزمینی استفاده می کنند. طول قنات کوهستانی گناباد بین 50 تا 500 متر و عمق اصلی منابع تامین آب نیز اغلب بین 3 تا 20 متر است. این قنات ها قادر هستند از 1 تا 25 لیتر آب را در ثانیه برای مصرف مردم تامین نمایند. قنات های دشتی کمتر از ریزش های جوی بهره مند می شوند و به همین خاطر، اغلب این نوع قنات ها بدلیل منتهی شدن به سفره های آب زیرزمینی از درازا و عظمت بسیاری برخوردار هستند.

قنات قصبه گناباد که از نوع دشتی بوده، پدیده ای است که سمبل احترام و دوستی انسان با طبیعت تلقی می شود. این کاریز که از طول 33 کیلومتری برخودار بوده، درست در بخش مرکزی شهرستان گناباد و در ضلع جنوب غربی این شهر قرار گرفت. به گواهی اسناد و مدارک موجود تاریخی و براساس مقاله قنات قصبه کجاست، تاریخچه قنات قصبه بر می گردد به 2500 الی 2700 سال پیش که با همین قدمت تخمینی به عنوان تنها پدیده طبیعی از سوی استان خراسان رضوی برای ثبت شدن در سازمان جهانی یونسکو پیشنهاد شد. لازم به ذکر است که این کاریز طویل در سال 1379 هجری شمسی و به شماره 2963 در فهرست آثار ملی ایران از سوی سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسید.

قدیمی ترین کاریز جهان یا قنات قصبه گناباد متشکل است از دو شاخه به نام های قصبه و دولاب که اگر بخواهیم تک تک چاه های حفر شده را جمع بزنیم، به عددی معادل با 427 میله چاه خواهیم رسید! این قنات قادر است تقریبا چیزی در حدود 150 لیتر بر ثانیه آبدهی داشته باشد و این میزان آبدهی را در تمام طول سال و فصول مختلف برای مناطق پیرامون خود به ارمغان بیاورد. در گذشته، شدت و میزان آب این قنات بگونه ای بود که می توانستیم از آن برای آبدهی زمین های کشاورزی که در فاصله 30 تا 35 کیلومتری از شمال قنات واقع شده بودند نیز استفاده کنیم. اما، متاسفانه در حال حاضر با توجه به چرخش اقلیم طبیعتی ایران و افتادن در سراشیبی کند خشکسالی، دیگر چنین توقعی را نمی توانیم از قنات قصبه گناباد داشته باشیم!

اولین کسی که به توصیف قنات قصبه پرداخت، کسی نبود جز ناصر خسروی قبادیانی که در سفر خود از شهر تون به طرف گناباد در سال 444 هجری قمری از این پدیده عمیق بازدید بعمل آورد. طبق گزارشات بدست آمده و براساس مقاله قنات قصبه کجاست، در حال حاضر نزدیک به 60 درصد از چاه های این قنات مسدود یا خشک شده و 40 درصد مابقی نیز هنوز دارای جریانات آبی پر قدرتی هستند.