معرفی تاریخچه ایلام و آشنایی با ابعاد مختلف زندگی مردم آن

ایلام استانی است به مرکزیت شهر ایلام که در بخش غربی ایران و در منطقه ای کوهستانی واقع شده است. آب و هوای استان ایلام از نوع نیمه گرم و معتدل می باشد و به دلیل داشتن پوشش گیاهی نسبتا قابل قبول حاکم در منطقه خود، از گردشگری ایلام به عنوان عروس زاگرس یاد می شود. این استان جنگلی از شمال با استان کرمانشاه، از شرق با استان لرستان، از جنوب با استان خوزستان همسایه و از غرب نیز با کشور عراق دارای مرز مشترک می باشد. جالب است بدانید طبق آخرین آمار منتشر شده از میزان جمعیت استان ایلام، جمعیت این استان بالغ بر 550 هزار نفر در مساحتی بیش از 20 هزار کیلومتر مربع می باشد. ناگفته نماند که پیش از آغاز حکومت پهلوی اول در تاریخچه ایلام، ایلام را منطقه پشتکوهی به دلیل موقعیت مکانی آن قلمداد می کردند! در این مقاله درباره اقتصاد ایلام هم صحبت خواهیم کرد.

تاریخچه مختصری از ایلام

در گردشگری ایلام آمده که هر کدام از استان های کشور عزیزمان ایران دارای تاریخچه بسیار غنی و پرمحتوای مخصوص به خود می باشد که استان ایلام نیز از این قاعده مستثنی نیست اما شاید بد نباشد که شما تاریخچه ایلام را از زبان مجله گردشگری همگردی بخوانید و بشنوید. در عصر باستان نام استان ایلام، شهر اریوجان بوده و در نقطه مکان فعلی مرکز این استان یعنی شهر ایلام نیز شهر دیگری با نام ردین وجود داشته که در اثر گذر زمان و روی کارآمدن حاکمان محلی که در قدیم به آنان والیان حکومتی نیز گفته می شده است، اسم این شهر به حسین آباد تغییر می کند و سرانجام با به قدرت رسیدن خاندان پهلوی و آغاز حکومت پهلوی اول یعنی رضاشاه نام ایلام بر روی این منطقه گذاشته می شود و با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تشکیل جمهوری اسلامی نیز هیچگونه تغییر و یا تصمیمی در راستای تغییر نام این استان اتخاذ نمی شود.

تقسیمات کشوری در ایلام

در گردشگری ایلام آمده که شاید برایتان جالب باشد در تاریخچه ایلام بدانید که ایلام تا پیش از سال 1342 هجری شمسی به عنوان منطقه ای متعلق به استان کرمانشاه قلمداد می شد اما در همین سال 42 خورشیدی با برنامه های تقسیمات کشوری، ایلام توانست خود را به عنوان یک استان مستقل از کرمانشاه در ایران معرفی نماید و با گرفتن چند بخش و منطقه از استان هایی نظیر خوزستان و لرستان به وسعت خود بی افزاید. شهرستان های آبدانان، دهلران و دره شهر از استان لرستان و همچنین شهرستان موسیان از استان خوزستان از جمله بخش هایی هستند که به این استان واگذار شدند! با احتساب این شهرهای انتقال داده شده به استان جدید ایلام، نقاط شهری این استان عبارتند از: آسمان آباد، آبدانان، ایلام، ایوان، ارکواز، توحید .

ابعاد اقتصادی ایلام

ایلام دارای خاکی است با ارزش تر از طلا که خود در اقتصاد ایلام مهم می باشد! خاک این منطقه نفت خیز می باشد و به همین خاطر تا کنون پالایشگاه های متعددی در اقصی نقاط آن تاسیس شده است. طبق آمار گرفته شده از سال 1387 تا به امروز این استان رنگ و بوی اقتصادی بیشتری را به خود گرفته و توانسته نقش زیادی در برنامه های مالی و اقتصادی دولت های مختلفی که در ایران روی کار آمدند از خود ایفا کند! از سال 87 هجری شمسی تاکنون بسته به قطب کاری و اقتصادی ایلام، شهرک های صنعتی بسیاری در مساحت اراضی این استان تاسیس شده که تنها هفت عدد از آنان بطور رسمی تا به همین لحظه به کار خود ادامه داده و متشکل از 450 واحد صنعتی و تولیدی مختلف در تاریخچه ایلام است. مزیت های اقتصاد ایلام به همین جا ختم نمی شود! این استان دارای کارخانه تولید سیمان در اقتصاد ایلام نیز است که اتفاقا در چند ساله گذشته بسته به آزمایشات گوناگون از سوی مراکز ذی صلاح، تولیدات آنان با کیفیت ترین در نوع خود بوده است. همچنین به تازگی طرح ساخت و تاسیس واحدهای پیشرفته پتروشیمی نیز در این استان کلید خورده که به زودی مراحل ساخت این واحدها نیز به اتمام خواهد رسید. گردشگری ایلام دارای یک بزرگراه ارتباطی به نام بزرگراه کربلا نیز می باشد که این بزرگراه متصل کننده استان کرمانشاه با استان تهران می باشد و بعد از کرمانشاه از طریق شهری به نام ایوان غرب به استان ایلام منتهی می شود. غربی ترین استان کشور دارای 11 درصد از سهم کل منابع گازی کشور می باشد و به صورت روزانه 154 بشکه نفت خام از چاه های نفت خیز آن در شهرهای مختلفش از جمله دهلران توسط لوله کشی های انجام شده به نزدیک ترین پالایشگاه های تاسیس شده در اقتصاد ایلام منتقل می شود. لازم است بدانید طبق آنچه که آمار و ارقام در خصوص وضعیت اشتغال و اقتصاد در گردشگری ایلام در سال 1387 هجری شمسی بیان می کند باید اعلام کنیم که در آن سال نرخ بیکاری استان ایلام تنها 12 درصد بوده و بالغ بر 55 هزار کارگر ساده و ماهر نیز در 3 هزار واحد تولیدی، صنعتی، کشاورزی و خدماتی آن مشغول به کار بوده اند. در پایان اقتصاد ایلام نیز شاید بد نباشید توجه شما را به میزان مساحت گیاهی و جنگلی استان جلب نماییم که در حدود یک میلیون و 164 هزار هکتار می باشد و نیمی از آن در تاریخچه ایلام بسته به شرایط محیطی کاملا تهی و نیمی دیگر نسبتا باطراوت و قابل بهره برداری در اقتصاد ایلام تلقی می شود.

زمینه های گردشگری استان

از جمله جاذبه های گردشگری ایلام می توان به قلعه تاریخی آبدانان که جای مانده از عصر ساسانیان می باشد، دریاچه های دوقلوی آبدانان، طاق شیرین و فرهاد و آتشکده ساسانیان در ایوان غرب، انبارهای هزار درب در آبدانان، میان تنگ، تنگه رازیانه، شهر تاریخی و باستانی ماداکتو در دره شره به علاوه آتشکده چهارتاقی این شهر، دره ارغوان در بخش شمالی مرکز استان یعنی شهر ایلام، دریاچه سد ایلام، چشمه های آبگرم منطقه دهلران و همچنین طبیعت عجیب و چشم نواز عروس زاگرس اشاره نماییم.

زمینه های اقتصادی و اجتماعی ایلام

به جز فعالیت های اقتصادی و اشتغال زایی مربوط به حوزه های نفتی و گازی که در گردشگری ایلام بسیار مشهود است، مشاغلی چون کشاورزی و دامپروری نیز از جمله شاخص های فعالیتی مردم استان می باشد تا جایی که سهم زیادی از درآمد ایلام را فعالیت های این چنینی تشکیل می دهد همچون پرورش زنبورهای عسل که تاکنون گام های اساسی برای این منظور در اقتصاد ایلام برداشته شده است! البته ناگفته نماند که علاوه بر مشاغل کشاورزی و دامپروری، فعالیت های خدماتی نیز در اقتصاد ایلام چندی است که حسابی رونق گرفته و سبب گشته تا وابستگی های اقتصاد ایلام به بخش صنایع خود کمتر از قبل احساس شود. همچنین گمانه زنی هایی نیز در خصوص افزایش فعالیت های اقتصادی بین المللی این استان هم شده که بیشتر مربوط می شود به داشتن مرز مشترک ایلام با کشور عراق در شهر مرزی مهران که به احتمال بسیار قوی در آینده ای نه چندان دور می تواند از کانال های مختلف تجاری و یا ترانزیت کالا و مسافر سبب رونق بیشتر اقتصادی ایران و علی الخصوص اقتصاد ایلام شود. از قلم نیوفتد که عروس زاگرس ایران از نظر داشتن منابع معدنی نیز دارای کانی های غیرفلزی فراوانی می باشد که برای صنایع مربوطه در اقتصاد ایلام بسیار حائز اهمیت می باشد.

وضعیت روستاهای استان

وضعیت روستاهای استان ایلام در حال حاضر به نسبت سایر روستاهای کشور و یا حتی مناطق مرزی از شرایط بهتری در اقتصاد ایلام برخوردار می باشد. طبق آماری که در سال 1378 هجری شمسی در خصوص کم و کیف روستاهای ایلام بدست آمد، این استان دارای 753 روستا می باشد که نزدیک به 562 تا از این روستاها دارای جمعیت روستایی است. از تمام روستاهای صاحب جمعیت ایلام تقریبا 470 روستا از تاسیسات آب شرب و بهداشتی برخوردار هستند و به صورت مستقیم تحت حمایت سازمان آب و فاضلاب استان ایلام قرار می گیرند و تنها 92 روستا باقی می ماند که تعداد جمعیت آنان کمتر از 20 خانوار است و از شبکه آبرسانی نیز بی بهره مانده اند! طبق همین آمار منتشر شده در سال 78 خورشیدی، 10 هزار و 70 کیلومتر از مسافت جاده ای بین روستاهای استان ایلام آسفالت شده که این به معنی راه سازی برای حدودا 75 درصد جاده های روستایی این استان غربی کشورمان تلقی می شود همچنین در همین سال 1378 بیش از 200 دهیار در تمامی روستاهای استان مستقر و مشغول به کار بوده و نرخ باسوادی این مناطق نیز در همین سال 9.81 درصد بوده است. دوستان توجه داشته باشید این آمار و ارقام مختص سال 1378 می باشد و بدیهی است که تا کنون تفییرات زیادی در کم و کیف آنان در تاریخچه ایلام ایجاد شده باشد.

جمعیت مردمی

با توجه به گزارش مرکز آمار ایران و گردشگری ایلام در سال 1385 هجری شمسی در خصوص وضعیت جمعی استان ایلام، این استان در آن سال صاحب 111559 خانوار و همچنین میزان جمعیت شهری 331231 نفر بوده است. به استناد همین آمار جمعیت کل استان بطور نسبی 545787 نفر بوده که از این تعداد بالغ بر 278 هزار نفر را مردها و بقیه را زن ها تشکیل داده است. لازم به ذکر است این آمار نیز به دلیل گذشت بسیار زمان از تاریخ سرشماری نیز قطعا تا کنون دستخوش تغییرات بنیادی در تاریخچه ایلام شده است!

زبان و گویش استان

با توجه به پراکندگی قومیتی در اقصی نقاط استان ایلام، نمی توان با قاطعیت در خصوص زبانی که همه ایلامی ها به آن تکلم می کنند، صحبت کرد! اما چیزی که پر واضح است این می باشد که در حدود 70 درصد جمعیت مردمی به زبان کردی با گویش فیلی که به آن کردی فیلی نیز گفته می شود، مسلط هستند. هر چند همین زبان کردی با گویش فیلی نیز در شهرها و شهرستان ها و حتی روستاهای استان ایلام نیز با اندکی تفاوت در بیان و تلفظ کلمات همراه می شود اما می توان همین زبان با همین گویش را زبان ارجح مردمان ایلام تصور کرد، بعد از کردی فیلی این گویش لکی می باشد که در جایگاه دوم زبان رایج مردم این استان با درصد سهمی کمتری قرار می گیرد. زبان لکی را طوایف لک که خود از اقوام کرد محسوب می شوند به استان ایلام آورده و در حال حاضر با توجه به عمومیت پراکندگی جمعیت آنان که ناگفته نماند بیشتر در نواحی جنوبی و شرقی ایلام به چشم می خورد، توانسته زبان خود را در سراسر ایلام نسبتا رایج یا حداقل قابل توجه نمایند. جالب است بدانید در همین نواحی جنوبی و شرقی استان ایلام، پس از گویش لکی این گویش لری است که سهم بیشتری به نسبت سایر گویش های حاکم در منطقه را به خود اختصاص داده است. در آخر نیز زبان اعراب ساکن در نزدیک ترین نقاط استان خوزستان است که در فهرست زبان و گویش های مردمی این استان قرار داده می شود. شایان ذکر است گویش کردی ایلامی ها از سری گویش های زبان بسیار شیرین مردمان کرد این سرزمین بوده و باید آن را به عنوان یکی از چندین گویش این زبان بسیار شنیدنی تلقی نماییم که در انواع دیگری از گویش ها همچون کلهری، لکی و سنجابی در تاریخچه ایلام قرار داده می شود. گویش کردی ایلامی ها همچون بسیاری دیگر از گویش های زبان های مختلف این مرز و بوم دارای دستگاه واجی می باشد که در آن 35 واج همخوان و 8 واج گنجانده می شود. برای علاقمندان به گویش های زبانی مختلف مردمی در گردشگری ایلام شاید بد نباشد کمی در خصوص گویش های کلهری، کردی ایلامی یا همان فیلی و همچنین لکی صحبت کنیم تا قدری بیش از پیش با این تنوع گویشی در استان ایلام آشنایی پیدا نمایید.

گویش کلهری: این نوع از گویش در گردشگری ایلام را بیشتر می توانید در بخش های متعلق به استان کرمانشاه بشنوید اما اگر مشتاق به شنیدن آن در تاریخچه ایلام هستید، می توانید به شهرهای نظیر شیروان و چرداول، ایوان و همچنین بخشی از چوار بروید و از نزدیک با این نوع از گویش مردم استان ایلام آشنا شوید. لازم به ذکر است گویش کلهری دارای تفاوت های زیاد اما بسیار نامحسوس با گویش کردی ایلامی می باشد.

گویش کردی ایلامی یا فیلی: این گویش را می توان اصلی ترین گویش ایلامی ها دانست. تقریبا در شمار زیادی از شهرها و روستاهای ایلام مردم با همین گویش زبان کردی را تکلم می کنند و می توان به راحتی با رفتن به سوی شهرهایی نظیر دره شهر، مهران، ایلام، بدره، سرابله، دهلران، آبدانان و حتی بخشی از مناطق کشور هم مرز استان یعنی کشور عراق همچون بخش مندلی و خانقین از نزدیک شاهد تکلم مردم با این گویش با یکدیگر باشید.

گویش لکی: دومین گویش برتر یا بهتر است بگوییم محبوب در تاریخچه ایلام، گویش لکی می باشد که بسیاری آن را زیرشاخه ای از گویش لری می دانند که البته کاملا اشتباه می کنند زیرا این گویش از سیستم واج آرایی، کلمات مخصوص به خود و همچنین نظام آوایی منحصر به فردی برخوردار است که بیانگر سطح فرهنگی و سنتی مردمان پیش از ما می باشد! گویش لکی در گذر زمان شاید دچار تغییر و تحولاتی همچون گویش های دیگر یا حتی زبان های دیگر قومیتی و طایفه ای در ایران شده اما هنوز هم باید آن را گویش لکی قلمداد کرد و به دنبال ایجاد وجه تشبیه برای نزدیک تر کردن آن به گویش لری نرفت. توجه داشته باشید گویش لکی بیشتر در استان های همدان، لرستان، کرمانشاه و برخی از نواحی جنوبی و شرقی ایلام به گوش می رسد و نباید فراموش کرد که این گویش از جمله ریشه دارترین و غنی ترین گویش های زبان کردی به حساب می آید!

مختصری از گویش کردی ایلامی یا همان گویش فیلی

شاید بد نباشد بدانید با اینکه درصد زیادی از جمعیت مردم ساکن شده در ایلام با گویش کردی ایلامی زبان خود را اَدا می کنند اما بسیاری از آنان نوع گویش خود را در گردشگری ایلام فیلی نمی دانند و تنها نام گویش کردی ایلامی را مد نظر خود قرار می دهند. واقعیت در نپذیرفتن گویش فیلی که نام دیگری گویش اغلب مردم ایلام در بخش های مختلف این استان می باشد، این است که این نام را کردنشینان ساکن عراق به دلیل پیروزی والیان لرستان بر اقلیم ایلام که ملقب بوده به فیلی در میان مردم گویش های مختلفی که در ایلام وجود دارد، رواج داده اند که با توجه به نپذیرفتن این نام برای گویش کردی ایلامی از سوی مردم باید بگوییم خیلی هم در کار خود موفق ظاهر نشده اند! در آخر تاریخچه ایلام نیز باید توجه شما را به انواعی از لهجه های گویش کردی ایلامی جلب نماییم که عبارتند از:

آبدانانی: این لهجه بیشتر در شهرهای آبدانان، دره شهر و دهلران در گردشگری ایلام به چشم می خورد.

خزلی: لهجه خزلی در بخش هایی از شهرستان شیروان و چرداول در تاریخچه ایلام دیده می شود.

ملکشاهی: این نوع از لهجه مختص شهرهای ایلام و مهران در گردشگری ایلام می باشد.

بدره ای: تنها در بخش هایی از شهر بدره می توان با لهجه بدره ای مواجه شد.

ایلامی: لهجه ای است رایج که در اغلب شهرها و شهرستان های استانی می توان آن را پیدا نمود.

ایل ها و طوایف ساکن در استان

از ایل های ساکن شده در استان ایلام که با گذر زمان جای پای خود را در این استان محکم کرده، می توان به ایل کرد، ایل دره شهر، ایل بالاوند زردلان، ایل ایوان، ایل بدره، ایل چعب، ایل کلهر، ایل میشخاصی، ایل شوهان، ایل خزل، ایل ملکشاهی، ایل بولی و همچنین ایل ارکوازی اشاره کرد و از طوایف استان ایلام نیز باید از دیناروند، ریزوند، پنج ستون، زرگوش، ناصر عالی، قیاسوند، جودکی، کایید خورده و سیمینوند در تاریخچه ایلام نام برد.