آداب و سنت و باورهای مردم در نوروز و به ویژه هنگام تحویل سال

ایسنا/ این خبر پیرامون آداب و سنت و باورهای مردم در نوروز و به ویژه هنگام تحویل سال برای شما نگارش گشت.

نادر کریمیان سردشتی، پژوهشگر و مردم شناس میراث فرهنگی در مقاله «دعای تحویل سال» با بهره گیری از مستندات و نگارش های مختلف از «آیین های نوروزی» به گوشه ای از آداب و سنت و باورهای مردم در نوروز و به ویژه هنگام تحویل سال اشاره کرده است: «هنگامی که آفتاب به اعتدال بهاری باز می آید و به قول مشهور از برج حوت به برج حمل منتقل می شود، ایرانیان و سایر مردم کشورهای حوزه نوروز منتظر چنین لحظه ای می مانند تا سال تحویل شود.

آداب و سنتی در میان مردم در هنگام تحویل سال انجام می شود که به کوتاهی به نمونه هایی اشاره می شود: در بین مردم اصفهان اسطوره ای رایج بود که «عجوزه خانم» به «انتظار عمو نوروز» نشسته است.

در روستاهای بندرعباس همچون «حسن لنگی» مردم صبح نوروزشان را با خواندن آیاتی از قرآن آغاز می کنند و سپس با گل سرخ که بین دو انگشت له می کردند، شاخ گوسفندها، تنه نخل و بالای در خانه و گاهی هم روی تیرهای چوبی سقف علامت می گذاشتند.

در «هورمود لار» (استان فارس) هم سقف خانه ها را علامت می گذاشتند. در هنگام تحویل سال همه افراد خانواده در خانه اند و به جز مازندرانی ها که برای هنگام تحویل سال مراسم ویژه ای دارند، دیگر مردم بر سر سفره های نوروزی نشسته اند، چرا که باور داشتند اگر کسی در وقت تحویل سال در خانه و در سر سفره نباشد تا آخر سال از خانه آواره خواهد بود.

در شهرهای مقدس مردم بیشتر به امامزاده ها و اماکن مذهبی می روند. عده ای از شیرازی ها به کنار چشمه سعدیه می رفتند، ماهی های ریز را در لیوان آب می ریختند و با آب سر می کشیدند و دست و صورت خود را می شستند با این باور که تا سال آینده سلامت خواهند بود. پیش از تحویل سال شمع و چراغ های سفره را روشن می کنند، قرآن پیش چشم گشاده است و به انتظار رسیدن سال نو می نشینند.

عامه مردم بر این باور بودند و هنوز نیز در روستاها یک اعتقاد عمومی است که تحویل سال حرکت زمین از شاخی به شاخ دیگر است؛ زیرا معتقدند در میان دریای بیکران ماهی شناور است که گاوی بر پشت دارد و زمین بر شاخ گاو نهاده است، به هنگام تحویل سال گاو، زمین را از یک شاخ به شاخ دیگر می اندازد و همین موجب می شود که زمین لرزشی بیابد و تخم مرغی که روی آینه گذاشته اند یا برگ سبز و نارنجی که در کاسه آب انداخته اند می چرخد و ماهی که در آب است به طور عمودی بی حرکت می شود.

خراسانی های کوزه نو بر سفره می گذارند و نارنجی در دهانه آن، که پس از تحویل سال لیوانی از آن بیاشامند و معتقدند اگر کسی به هنگام تحویل سال عسل و تباشیر، عرق بیدمشک یا آب جوجه خروس بخورد سلامت خواهد بود و مزاجش معتدل می شود.

مردم وقتی سال تحویل میشد پول یا خرخاکی در دست می گرفتند و بر این باور بودند که شگون دارد و زنان باید سنجاق زیر گلو به چهار قدشان می زدند تا رشته کارهاشان گسسته نشود.

زن های آلاشتی (مازندران) در هنگام تحویل سال به نان پختن یا ریسندگی و بافندگی مشغول می شدند تا همیشه خانه شان پربرکت باشد و مردها هیزم می شکستند که نشانه کار و حرکت و جنبش و نمودار توانایی و تندرستی است، یعنی که بتوانند در سال نو هر کار پرزحمتی را به آسانی انجام دهند.

در کردستان پول یا خرخاکی (جنبنده ای مثل سوسک سیاه) در دست می گرفتند و پس از تحویل سال، چند آیه از قرآن می خواندند. برخی از مردم آشنا به این کار نیز روی نگین عقیق در و مرجان را حکاکی می کنند که آن را «نگین شرف شمس» می خوانند و کسانی که از این نگین ها انگشتری دارند به انگشت می کنند. اولین کسی که پس از تحویل سال وارد خانه می شود باید خوش قدم باشد تا در سالی که در پیش است به اهل خانه خوش بگذرد.

در شاهرود پیش از تحویل سال، یکی از فرزندان خوش قدم خانواده با کوزه سبز از خانه بیرون می رود و کوزه را پر از آب می کند و در لحظه تحویل سال به خانه باز می گردد، که قدمش برای اهل خانه گرامی خواهد بود و همه به او عیدی می دهند.

در آلاشت (مازندران) به کسی که در روزهای نوروز و اول ماه به خانه می آید «شِهین» Shehin می گویند. شِهین با خود نان و سیب و قرآن به خانه می آورد و تبریک می گوید: «عید نو مُوارک». بعد با اهل خانه روبوسی می کند. بزرگ خانواده او را به کنار سفره نوروز می برد و با عسل و شیرینی و حلوا از او پذیرایی می کند و عیدی می دهد.

در تلاوک و سما و دیگر مناطق مازندران و حوزه دامنه های البرز مرکزی یکی از همسایگان یا منسوبان خود را «خوش شگون» می دانند و او را «سال مِج» Salemej می نامند. او اولین کسی است که بعد از تحویل سال به خانه می آید و کوزه پر از آب به دست دارد. مقداری آب در حیاط خانه می پاشد و سال نو را به همه تبریک می گوید.

در فردوس خراسان نیز مردم بعد از تحویل سال به صحرا می رفتند و یک دسته علف می آوردند و به قفل یا زنجیر در خانه می بستند به این نیت که تا آخر سال در آن خانه صفا و خرمی باشد.

هنگام تحویل سال را اکنون مردم از رادیو و تلویزیون می شنوند و در روستاها با طبل زدن و تیراندازی با تفنگ های سرپر و پرتاب توپ اعلام می کنند.»

کریمیان سردشتی درباره دعای تحویل سال نیز نوشته است: «این دعا که در لحظات بسیار حساس تحویل خوانده می شود، از گذشته های دور معمول و مرسوم بوده است...و احتمالاً قبل از دوره صفویه نیز ارزش و اهمیت این آیین در نزد ایرانیان مرسوم بوده است.

رسمی بوده که پس از تحویل سال بزرگ خانواده یا رئیس طایفه و در اماکن مذهبی، روحانی و امام جماعت پس از قرائت چند آیه از قرآن، دعای تحویل سال را می خواند و دیگران نیز همراه او این دعا را می خواندند و سپس به مقتضای نیازهای خودشان در آغاز سال جدید، دعاها و درخواست هایی از خداوند منان دارند که موجبات سلامتی، پیشرفت، توفیق، عبادات و اطاعات بندگی خدا را برایشان فراهم می کند.»