دیدنی های کولوسئوم، بنایی فراتر از باورهای انسانی

مدتی است فهرستی دست به دست می چرخد از عجایب هفتگانه جدید. البته آثار معرفی شده در فهرست های گوناگون تفاوت های کوچکی دارد اما معماری کولوسئوم (Colosseum) در تمامی این فهرست ها مشترک است. بسیاری از ما تصاویری از این تماشاخانه شکوهمند واقع در رم ایتالیا دیده ایم و یا در فیلم های هالیوودی، جنگ بین گلادیاتورها را در دیدنی های کولوسئوم مشاهده نموده ایم. با ما همراه باشید تا درباره تاریخچه کولوسئوم مطالب بیشتری بخوانید.

تاریخچه کولوسئوم دیدنی

وسپاسیان (Vespasian) در سال 69 میلادی و پس از یک سال نبرد و جنگ های داخلی توانست امپراتوری روم را تصاحب کند و به کشور سر و سامانی دهد. یکی از کارهای مهمی که او در برنامه حکومتی خود گنجاند بازسازی قسمت هایی از رم بود که در جنگ آسیب دیده و تخریب شده بود. وسپاسیان در میان این بازسازی ها تصمیم گرفت یک استادیوم بزرگ و بی نظیر بنا کند تا مردم رم دل مشغولی و سرگرمی داشته باشند. این تماشاخانه رومی که با نام آمفی تئاتر فلاویان (Flavian) شهرت داشت به مدت 18 قرن بزرگترین آمفی تئاتر جهان شناخته می شد. این مرکز بزرگ به سرگرمی امپراتوری رم که سمبل شهر رم بدل گشت که یک شاهکار مهندسی و معماری است که امروزه با نام معماری کولوسئوم شناخته می شود. اما جالب است بدانید که این زمین بزرگ در حقیقت بخشی از باغ و قصر امپراتور سابق رم، نرون بوده است. هنگامی که در سال 64 میلادی شهر رم را آتشی مهیب فرا گرفت و بسیاری از بخش های شهر را ویران کرد بین مردم شایعه ای پیچید که نرون به عمد این بخش شهر را به آتش کشیده تا باغات و قصرهای خود را گسترش دهد. امری که در ادامه حکومت نرون صورت گرفت. وسپاسیان با ساختن یک تماشاخانه عمومی قصد داشت به مردم نشان بدهد که قصد دارد بخش هایی از مملکت را که امپراتور سابق به مالکیت خود در آورده بود به مردم بازگرداند. به این سبب معماری کولوسئوم ارزشی دو چندان یافت.

معماری و بنای تماشاخانه

برای شروع به ساختن معماری کولوسئوم ابتدا اقدام به پر کردن دریاچه مصنوعی باغی کردند که تفرجگاه امپراتور پیشین بوده است. این اتفاق در سال 72 میلادی رخ داد. دیدنی های کولوسئوم دارای قطر بزرگی معادل 187 متر و قطر کوچک 155 متر است. فوندانسیونی که معماری کولوسئوم روی آن بنا شده دارای 12 متر عمق است و بلوک های سنگ آهن متخلخل تراورتن تشکیل دهنده دیوارهای خارجی بنا است. این بخش در واقع طاق هایی است که بین ستون ها واقع شده و دارای دیواری سه لایه است. از نکات جالب دیدنی های کولوسئوم متفاوت بودن ستون های هر طبقه است. طبقه اول این بنای شکوهمند ستون هایی با سبک دوریک (Doric) دارد در حالی که در طبقه دوم از سبک ایونیک (Ionic) و در طبقه سوم از سبک قرنتی (Corinthian) استفاده شده است. سبک طبقه سوم شباهت زیادی به سبک کلاسیک یونان دارد.

تاریخچه ساخت طبقه چهارم تماشاخانه روم

پس از مرگ وسپاسیان در سال 79 میلادی، تیتوس (Titus) پسر وسپاسیان به امپراتوری رم رسید. او طبقه چهارم را به تماشاخانه شهر اضافه کرد. طبقه ای که طاق نداشت و پنجره های مستطیل شکل کوچکی در آن تعبیه شده بود. ستون های مربع شکل برجسته (قرنتی) زینت بخش نمای طبقه چهارم کولوسئوم بودند. این ساخت و ساز ارتفاع تماشاخانه را به 49 متر رساند.

زیر زمین کولوسئوم

بخش زیرین معماری کولوسئوم نیز برای خود دارای ساز و کاری خاص بود. در بخش زیرین کف کولوسئوم زیر زمینی وجود داشت با دو سطح به عنوان هیپوژه (Hypogeom). از این قسمت بود که حیوانات و افراد وارد زمین بازی می شدند و در حقیقت در این بخش زیرین به انتظار می نشستند. هشتاد راهروی عمودی، راه ارتباطی زیر زمین با سطح زمین بود که برای همه آن ها از یک تکنولوژی پیشرفته در زمان خود سود می بردند. مجموعه ای از ماشین های هیدرولیکی بسیار پیشرفته با استفاده از بالابرهایی عظیم که حیوانات و انسان ها را حمل می کرد، در این قسمت مشغول به کار بودند. البته برای جا به جایی حیواناتی چون فیل که بسیار عظیم الجثه بودند از سطوح شیب دار استفاده می کردند. الوارها سقف زیر زمین کولوسئوم را تشکیل می دادند و لایه های شنی که رویشان را می پوشاند نقش کف تماشاخانه را در تاریخچه کولوسئوم بازی می کردند.

راه های مخفی

امپراتور و سایر بزرگان حکومتی برای دیدن مسابقات در تماشاخانه در تاریخچه کولوسئوم از بین مردمی که پشت درهای کولوسئوم تجمع کرده بودند عبور نمی کردند. زیرزمین های این تماشاخانه عظیم دارای راهروهای متعددی بود که بعضی از آن ها به ساختمان های اطراف راه داشتند. این راه ها که عموم مردم از مسیر آن ها اطلاعی نداشتند مسیری بود برای حضور بزرگان مملکتی بدون حضور در ازدحام جمعیت. البته در زیرزمین تماشاخانه مسیرهای دیگری هم بودند که به محل نگهداری گلادیاتورها و اصطبل های اطراف تماشاخانه می رسیدند.

چیدمان صندلی های تماشاخانه

نحوه نشستن تماشاچیان در تاریخچه کولوسئوم کاملا با طبقه بندی اجتماعی و موقعیت شغلی فرد در رم مرتبط بوده است. جایگاهی نزدیک به زمین وجود داشت که بسیار فاخر و پر ابهت در تاریخچه-کولوسئوم بنا شده بود. این بخش محل نشستن امپراتور و مهمان او بوده است. صندلی های باقی مانده نزدیک به زمین همگی متعلق به سناتورهای حکومت رم بود. در پشت آن ها افرادی می نشستند که به طبقه اشراف مرتبط بودند و در رم با نام equestrians معرفی می شدند. شهروندان عادی یا plebeians در طبقه بعدی حضور می یافتند. در کل افراد ثروتمند در نزدیکی زمین (immum) و افراد معمولی از لحاظ موقعیت مالی و اجتماعی در پشت سر آن ها (summum) به دیدن اتفاقات روی زمین تماشاخانه مشغول می شدند. البته در بالای طبقه چهارم نیز نیمکت هایی چوبی زیر سایبان بزرگی به نام ولاریوم (velarium) قرار داده بودند تا زنان، برده ها و افراد فقیر بتوانند جایگاهی در تماشاخانه داشته باشند و به این قسمت در معماری کولوسئوم maenianum secundum in legneis می گفتند.

کولوسئوم یک استادیوم چند هزار نفری بوده است؟

اسناد تاریخی و نوشته های مورخان آن دوره نشان می دهد که ظرفیت تماشاخانه در حدود 87 هزار نفر بوده اما تحقیقات علمی و پژوهش های انجام شده بر تاریخچه کولوسئوم نشان می دهد که ظرفیت این مجموعه در حدود 50 هزار تا 55 هزار نفر است. با توجه به این که این تماشاخانه همواره مملو از جمعیت بوده طراحی خروجی ها و گذرگاه های اضطراری برای تخلیه سریع تماشاخانه در صورت بروز حادثه از نکات مهم بوده است. طراحی 80 خروجی و ورودی در پایین ترین طبقه نشان دهنده دقت سازندگان وقت این مجموعه است. البته چهار ورودی از این هشتاد ورودی مخصوص افراد عالی رتبه بوده است. جالب توجه است بدانید که بوسیله قطعات سفال هنگام فروش بلیط جایگاه و محل نشستن افراد مشخص می شده است که از نکات جالب دیدنی های کولوسئوم می باشد.

آمفی تئاتر فلاویان یا تماشاخانه کولوسئوم

نام اصلی تماشاخانه در تاریخچه کولوسئوم در حقیقت آمفی تئاتر فلاویان است که بر گرفته از نام خانوادگی فلاویوس است. وسپاسیان فلاویوس و تیتوس فلاویوس دو امپراتوری بودند که ساختن این تماشاخانه در دوران حکومت آن ها رخ داد اما نام کولوسئوم ظاهرا از نام مجسمه غول پیکری گرفته شده که در کنار تماشاخانه قرار داشته است. این مجسمه تندیس عظیمی از نرون بوده که پس از سقوط او از امپراتوری به دستور وسپاسیان به شکل آپولون تغییر شکل داد اما نام کولوسئوم روی این تماشاخانه ماند. حتی زمانی که در قرن پنجم میلادی این تندیس نابود شد کولوسئوم نامی بود که بر معماری کولوسئوم باقی ماند.

در تماشاخانه چه اتفاقاتی رخ می داد؟

بیشترین برنامه ای که در ذهن ما با شنیدن نام تماشاخانه یا همان کولوسئوم تداعی می شود نبرد خونین گلادیاتورها است. شاید شهرت فیلم هایی چون اسپارتاکوس نیز در این تصویر ذهنی بی تاثیر نباشد. البته رایج ترین برنامه تماشاخانه روم نبرد گلادیاتورهای تا دندان مسلح بود که با کشتن یکدیگر باعث سرگرمی تماشاچیان حاضر در کولوسئوم می شدند اما این همه ماجرا نیست. وناسیون (venatio) نیز مسابقه راجی بود که در کولوسئوم رخ می داد. این مسابقه در تاریخچه کولوسئوم بین حیوانات وحشی برگزار می شد. طراحی صحنه فوق العاده برای ایجاد یک محیط طبیعی از ویژگی های این مسابقات بود. تعداد شیر، زرافه، خرس، ببر، کردگدن، کروکودیل، فیل، اسب آبی و بسیاری از حیواناتی که از قاره های دیگر برای این مسابقات به تماشاخانه می آمدند از شمارش خارج است، حیواناتی که روی صحنه نمایش کولوسئوم کشته می شدند تا مردم رم در دیدنی های کولوسئوم سرگرم شوند. از دیگر مراسم های برگزار شده در تماشاخانه مراسم اعدام بوده است. البته این مراسم هم بدون هیجان و ریختن خون نبود. محکومین به اعدام با شیوه های گوناگونی چون پرتاب نیزه، خورده شدن توسط شیرهای گرسنه و یا ضرب شمشیر کشته می شدند. ظاهرا دیدن خون باعث تهیج و سرگرمی رومیان می شده چرا که بعد از نبرد گلادیاتورها و یا حیوانات درنده کف کولوسئوم از خون قرمز می شده است. ظاهرا در جشن پیروزی امپراتور تراژان (Trajan) در سال 107 میلادی، 11 هزار حیوان و 10 هزار گلادیاتور در زمین تماشاخانه همدیگر را دریدند و خون فراوانی به زمین ریخته شد.

گلادیاتورها

گلادیاتورها چه کسانی بودند؟ چرا همدیگر را این چنین وحشیانه می دریدند؟ گلادیاتور ها را از میان مجرمان، اسیران جنگی و محکومانی انتخاب می کردند که به امید پیروزی و آزادی راضی به کشتن شوند. این افراد در مدارسی که تحت نظر ثروتمندان رم اداره می شد آموزش های مختلف رزمی و نظامی می دیدند اما تعداد افرادی که از این مهلکه جان سالم به در می بردند و قهرمان می شدند در دیدنی های کولوسئوم بسیار اندک بود.

جنگ های دریایی

به نظر می رسد دیدنی های کولوسئوم طوری طراحی شده که قابلیت ذخیره آب را داشته و در آن جنگ های دریایی (navalia proelia) شبیه سازی می شده است. البته هنوز دیرینه شناسان و باستان شناسان به این نتیجه نرسیده که کف کولوسئوم ضد آب بوده و آبی به داخل زیر زمین ها وارد نمی شده است. آبی که از قنات های اطراف تماشاخانه فراهم می شده است. عده ای بر این باورند که جنگ های دریایی در محلی دیگر برگزار می شده اما نظریه قابل قبولی که تا کنون ارائه شده بر این عقیده استوار است که این جنگ ها در اوایل ساخت معماری کولوسئوم و قبل از احداث زیرزمین برگزار می شده است. یکی دیگر از مناقشات تاریخی تماشاخانه بر سر قتل عام تعداد زیادی از اولین ایمان آورندگان مسیحیت در کولوسئوم است اما برخی مطالعات نشان دهنده این است که این کشتار در کنار رود تیبر و در تماشاخانه Circus Flaminius رخ داده است.

آخرین نبرد گلادیاتور ها در کولوسئوم

مبارزات گلادیاتورها در سال 404 میلادی به پایان رسید. دلیل اتمام این مسابقات کاهش علاقه به خونریزی نبود بلکه با گرویدن امپراتور کنستانتین به دین مسیحیت و قرار دادن قسطنطنیه به عنوان پایتخت در سال 312 میلادی، شهر رم دچار رکود اقتصادی و مهاجرت بسیاری از مردم شد. بعد از خالی ماندن تماشاخانه از این بنا برای مدتی محدود به عنوان کلیسا استفاده کردند و سپس با کشیدن دیوار به دور آن تبدیل به یک قلعه شد. یک زلزله در سال های بعد معماری کولوسئوم را به یک مخروبه بدل کرد که تا سالیان دراز محلی بود برای تهیه سنگ. مردم سنگ های کولوسئوم را برای ساخت بناهای خود می بردند و این اثر باستانی را به زوالی تدریجی دچار کرده بودند. در سال 1744 میلادی طی حکم پاپ بندیکت چهاردم بردن سنگ و مصالح تماشاخانه ممنوع شد. پاپ معتقد بود این مکان جایگاهی مقدس است. هر چند امروزه یک سوم بنای اصلی فرو ریخته اما اهالی رم و ایتالیا به این بنای شکوهمند باستانی می بالند و از داشتن این تماشاخانه لذت می برند. تماشاگران و گردشگران بسیاری هر ساله به دیدن تاریخچه کولوسئوم این اثر شکوهمند می روند.

بیشتر بدانیم

مساحتی که تماشاخانه آن را اشغال کرده چیزی بالغ بر 24 هزار متر مربع بوده و ورودی مسابقات رایگان بوده است. 36 دریچه در معماری کولوسئوم تعبیه شده که به نظر می رسد برای اجرای جلوه های ویژه کاربرد داشته است. بازآفرینی صحنه های غرور آفرین پیروزی هم از دیگر مناسبات برگزار شده در تاریخچه کولوسئوم بوده است. به نظر می رسد یکی از دلایل احداث کولوسئوم برای به رخ کشیدن قدرت امپراتوری و تکنیک های مهندسی رم بر سایر ملل بود. اجرای نمایش و رویدادهای داخل کولوسئوم گاهی تا یکصد روز طول می کشیده و در پایان گلادیاتورهای به قتل رسیده از دروازه پورتا لیبیتینا (Porta Libitina ) عبور داده شده و در اسپولیاریوم (Spoliarium) به خاک سپرده می شدند. اسلحه و زره گلادیاتورهای کشته شده به صاحب آن ها که لانسیا خوانده می شد، تحویل می گردید. افراد شکست خورده ای که جان سالم به در برده بودند از دروازه پورتا ساناویواریا (Porta Sanavivaria) عبور داده می شدند. افراد پیروز از دروازه پورتا تریومفالیس (Porta Triumphalis )می گذشتند. زمین مبارزه تماشاخانه (آره نا) 55 متر عرض و 87 متر طول داشته که با شنی به ضخامت 15 سانتی متر پوشانده می شده است که خود از دیدنی های کولوسئوم می باشد. در کمتر از ده سال ساخت تماشاخانه عظیم به پایان رسید و برده ها و مهندسین بسیاری در این کار دخالت داشتند. پس از زلزله بخش های زیادی از مصالح مستحکم کولوسئوم در ساخت کلیسای سنت پیتر به کار رفت. در این بنا صد هزار متر مکعب سنگ تراورتن به کار رفته که همه آن ها بدون ملات و با بست آهنی روی هم سوار شده اند. 300 تن بست آهنی در این ساختار به کار رفته است. تماشاچیانی که برای دیدن خونریزی و قتل به این مکان پا می گذاشتند غذای رایگان دریافت می کردند. تماشاخانه یا همان کولوسئوم به طور تقریبی شاهد کشتار 700 هزار انسان و یک میلیون حیوان بوده است. تماشاخانه شکوهمند یا همان کولوسئوم یکی از بناهای شگفت انگیز ساخته دست انسان است که در فهرست عجایب هفتگانه جدید جای گرفت. این بنای شگفت انگیز شهر رم امروزه مورد بازدید هزاران گردشگر و توریست قرار می گیرد و مشاهیری چون پل مک کارتنی، بیلی جوئل، التون جان و ری چارلز در آن کنسرت گذاشته اند اما تماشاخانه بزرگ هنوز هم بوی خون می دهد. شاید در قرن حاضر لذت بردن از تماشای قتل عام انسان ها در مخیله هیچ انسانی نگنجد اما در روزگاری دورتر مردم برای دیدن مبارزه گلادیاتورها و دریده شدن آن ها به دست هم و یا حتی گلاویز شدن حیوانات وحشی سر و دست می شکستند و از قرمز شدن کف کولوسئوم به هیجان می آمدند. هم تاریخچه کولوسئوم و هم معماری کولوسئوم از شگفتی های بی نظیری است که در خاطره آدمی حک می شود.