گل نوشته های مالی و نظام مالیاتی و آمار منحصر و محدود به دوره هخامنشی نیست

ایرنا/ براساس آخرین اخبار واصله، گل نوشته های مالی و نظام مالیاتی و آمار منحصر و محدود به دوره هخامنشی نیست.

دو هفته پیش مجله «جامعه باستان شناسی ایران» در گزارشی به قلم حامد مولایی کردشولی و یونس زارع از یافتن بقایای مسجدی در شمال غربی کاخ آپادانای تخت جمشید خبر داد؛ در تحقیقات آنها سنگ نبشته ها و نقوشی مشاهده می شود که مضمون آن دعا و درخواست مغفرت الهی برای برخی کسان به زبان عربی و خط کوفی است. همچنین نامهای مبارکه و نگاره ای که احتمالاً یک قبله نما باشد، شناسایی شده است.

این پژوهشگران معتقدند شواهد موجود در این مکان با در کنار هم قرار گرفتن نوشته های مورخان، سفرنامه نویسان و سیاحان دوره اسلامی و همچنین شواهد و بقایای بدست آمده از کاوش های باستان شناسی که باستان شناسان غربی در گزارش های خود به آن اشاره کرده اند، بر درستی این فرض که «بخشی از آپادانای تخت جمشید زمانی در اوایل دوره اسلامی به یک مسجد تبدیل شده بود» تأکید دارد.

کوروش محمدخانی درباره کشفیات جدید در تخت جمشید و پاسارگاد اظهار داشت: کشف دیواره شرقی در شهر پارسه اتفاق تازه ای نیست، سال 1385 با هیات مشترک ایران و فرانسه این تل آجری پیدا شد، این تپه در دهه 1340 شناسایی شده بود، از سال 1389 هم هیات مشترک ایران و ایتالیا مشغول کاوش آن بود، امسال قسمت جدیدی از همان دیوار و دروازه از زیر خاک خارج شده است.

رئیس هیات مدیره جامعه باستان شناسی ایران توضیح داد: اخیرا هم باستان شناسان در گوشه غربی آپادانا آثار و شواهدی را یافتند که می گویند مسجدی بعد از اسلام روی تختگاه ساخته شده بوده است، البته باید راستی آزمایی شود، استدلال هایی را هم مطرح کردند اما باید در جامعه باستان شناسی کشور مورد بحث و بررسی قرار بگیرد تا به یقین برسیم.

وی گفت: خیلی عجیب نیست که در دوره های بعد از یک حکومت از بناها استفاده میشد یا کاربری های بناها را منطبق یا متفاوت و به فراخور آن سازه تغییر می دادند؛ گاهی هم سازه یا بنای جدید دیگری روی آن می ساختند، در پاسارگاد در دوره اتابکان فارس ساقه ستون ها را به آرامگاه کوروش آوردند و آنجا را به مسجد تبدیل کردند که به مسجد پاسارگاد یا مسجد مادر معروف شده است.

در شهر استخر هم از مصالح بناهای هخامنشی یک مسجد بنا کرده اند که به مسجد هخامنشی معروف است. این که از مصالح معماری هخامنشی استفاده شود یا از فضا و بنا برای کاربری منطبق یا غیرمنطبق استفاده شود آن زمان مرسوم بوده است.

عضو هیات علمی گروه باستان شناسی دانشگاه شهید بهشتی گفت: باستان شناسان مدعی هستند در آپادانا مسجدی به نام مسجد سلیمان ساخته شده است، البته وجه تسمیه آن به این دلیل است که در اواسط دوره اسلامی به بناهایی که خیلی بزرگ بودند و در گنجایش فکری مردم نبوده که انسان می تواند آن را بسازد به حضرت سلیمان نبی (ع) که قدرت ماورایی داشته، نسبت می دادند. در دنیای باستان مرسوم بوده که در هر دوره ای معابد و عبادتگاه های مقدس را بنا به آیین دوره جدید به بنای مذهبی آیین خودشان تغییر کاربری می دادند.

محمدخانی باستان شناسی شهری را یکی از شاخه های مهم حوزه باستان شناسی دانست و گفت: متاسفانه در این حوزه متخصص نداریم، وقتی کارهای کاوش انجام می شود کاوشگر متخصص زبده باید با مردم ارتباط برقرار کند، سرپرست یک هیات کاوش باید به این مهارت ارتباطی مجهز باشد، باید مردم را آگاه کند.

رئیس هیات مدیره جامعه باستان شناسی ایران تصریح کرد: متاسفانه جامعه هنوز باستان شناسی را معادل گنج یابی میداند، مردم تازه از زمانی که با باستان شناسی آشنا می شوند به این حوزه علاقمند می شوند، نمایش فیلم های مستند باستان شناسی می تواند جامعه را به این حوزه پیوند بزنند.

عضو هیات علمی گروه باستان شناسی دانشگاه شهید بهشتی تصریح کرد: متاسفانه از مستندسازان باستان شناسی هیچ حمایتی نمی شود، هر آنچه تولید می شود با هزینه شخصی مستندساز است، گاهی حتی اجازه نمی دهند که مستندهای باستان شناسی در رسانه ملی پخش شود.

وی تاکید کرد: آشنایی و آموزش باستان شناسی باید از سنین کودکی انجام شود، در باستان شناسی شهری ارتباط دوطرفه است، وقتی مردم از یک باستان شناس یا سرپرست هیات کاوش فقط از گنج و عتیقه سوال می کنند، از گنج های افسانه ای و تخیلی حرف می زنند، باستان شناس و تیم کاوش اصلا فرصت را ندارند به این نوع سوالات تخیلی پاسخ دهد. اینها نشان می دهد در جامعه کار آموزشی و فرهنگی نشده و یک جدایی قابل تامل میان کاوشگر و مردم وجود دارد.

محمدخانی خاطرنشان کرد: اگر دانش آموزان و کودکان را به سایت های کاوش باستان شناسی ببریم تا از نزدیک کار حفاری و کاوش را ببینند و برای آنها توضیح داده شود که باستان شناسان و کاوشگران به دنبال چه چیزی هستند و چه کار می کنند، این ارتباط برقرار می شود و فضای فکری جامعه نسبت به باستان شناسی و میراث فرهنگی کاملا تغییر می کند.

وی درباره رابطه باستان شناسی شهری و گردشگری گفت: اینها دو مقوله مجزا و دو رسته متفاوت هستند، متاسفانه این رویکرد تک بعدی پول ساز بودن گردشگری باعث شده این حوزه نسبت به سایر حوزه ها مانند میراث فرهنگی و باستان شناسی پررنگ تر باشد و بیشتر مورد توجه قرا بگیرد، گردشگری دنیای خود را دارد و میراث فرهنگی هم جهان خود را، میراث فرهنگی ملموس و ناملموس متعلق به گذشته و امروز مردم است، با فرهنگ مردم سروکار دارد، خیلی ها می خواهند باستان شناسی و گردشگری را با به صورت نامتانسب به هم پیوند بزنند، اگر هم قرار باشد ابین دو حوزه با هم پیوند و همکاری داشته باشند، میراث فرهنگی نباید زیر سایه گردشگری باشد.

محمدخانی به استرداد اشیا تاریخی از جمله نقش برجسته ساسانی و الواح هخامنشی اشاره کرد و گفت: در این چند ماه بحث های زیادی درباره نقش برجسته ساسانی انجام شد، پژوهشگاه میراث فرهنگی و پژوهشگران متخصص دوره ساسانی هم اصالت این نقش برجسته را تایید کردند، اما آرا درباره اینکه دقیقا به کدام مبدا و منطقه است، متفاوت است.

رئیس هیات مدیره جامعه باستان شناسی ایران درباره گل نوشته ها (الواح) هخامنشی توضیح داد: در سال 1311 هنگام ریل گذاری برای تخلیه خاک های کاوش ایوان شمالی تخت جمشید، در گوشه شمال شرقی تختگاه کاوشگران با بخش بایگانی هخامنشیان برخورد کردند، 30هزار لوح گلی از آنجا کشف شد، در کاوش هایی که در خزانه هخامنشیان انجام شد هم 3 هزار لوح گلی دیگر نیز کشف شد.

وی توضیح داد: آن زمان برای خوانش گل نوشته های هخامنشی متخصص نداشتیم، این گل نوشته ها به آمریکا منتقل شد قرار بر این بود سالانه 300 لوح خوانش و به ایران بازگردانده شود، حدود 5 هزار لوح خوانده شد و تا سال 1321 بیش از 3هزار لوح به ایران برگردانده شد اما بعد از آن دیگر این الواح گلی به ایران برنگشت.

محمدخانی توضیح داد: حدود 600 گل نوشته را استاد عبدالمجید ارفعی (عیلام شناس) را ترجمه کرد حدود 2500 لوح را نیز ریچارد تریدول هلک (عیلام شناس و آشورشناس) و تعدادی را هم جرج گلن کامرون (متخصص زبان های شرقی در دانشگاه شیکاگو) خوانش کردند و نتایج آن منتشر شده است.

وی بیان داشت: همه گل نوشته های هخامنشی سالم نیستند، برخی شکسته برخی هم تکه شده و نیمه است، دکتر ارفع به عنوان تنها متخصص و استاد زبان عیلامی به خوانش ادامه داد، این روند در موسسه مطالعاتی شیکاگو ادامه داشت و نتایج آن هم مرتب منتشر میشد. همچنان هم این خوانش ادامه دارد.

محمدخانی گفت: گل نوشته های هخامنشی بیشتر اسناد حسابرسی، حسابداری و امور مالیاتی و دستمزدهای کارگران آن زمان هستند که از دوره هخامنشی باقیمانده است، اکثرا به زبان عیلامی و خط میخی است و تعدادی هم به زبان آرانی و فارسی باستان است.

رئیس هیات مدیره جامعه باستان شناسی ایران گفت: نظام مالیاتی و آمار منحصر و محدود به هخامنشی نیست، همزمان در منطقه بین النهرین در دوره آشور و بابل، دانش و فن حسابرسی وجود داشته است، آنجا هم از این نوع گل نوشته ها وجود دارد، اما در دوره هخامنشی تعداد بسیار زیادی بوده که در بایگانی های مختلف هخامنشی کشف شده است.

محمدخانی درباره همکاری های بین المللی با افغانستان توضیح داد: متاسفانه در طول 50 سال گذشته افغانستان همواره درگیر جنگ بوده است، این جنگ و خونریزی ها و نبود امنیت باعث شده که مطالعات باستان شناسی تقریبا عقیم و مسکوت بماند؛ بسیاری از باستان شناسان مشهور ما از جمله مرحوم شهریار عدل در افغانستان در هرات، مزار شریف، کابل مطالعات زیادی انجام داد، الان هم کارهای مرمتی و حفاظتی در حال انجام است. افغانستان از منظر دانش باستان شناسی ضعیف است و کشورهای همسایه اروپایی ها باید کمک کنند.

وی اظهار داشت: فقر اقتصادی ناشی از جنگ های طولانی میزان درجه حساسیت و تعصب نسبت به میراث فرهنگی و آثار باستانی را کاهش می دهد، مشکلی که جامعه افغانستان با آن دهه هاست درگیر است، باید مساله اقتصاد و معیشت روزمره مردم حل شود تا جامعه به فکر فرهنگ و تمدن خود باشد؛ البته در افغانستان باستان شناس وجود دارد اما اندک هستند.

رئیس هیات مدیره جامعه باستان شناسی ایران با اشاره به کشف سفال های طرح نقش برجسته زیبا چهره پادشاهان ساسانی در افغانستان گفت: افغانستان جدای از ایران نیست، تقریبا حدود 150 سال است که از ایران جدا شده است، افغانستان قسمتی از ایران فرهنگی است، آثار تاریخی و باستانی بسیار زیادی هم دارد، در چند سال اخیر مطالعات خوبی شروع شده است. یکی از باستان شناسان ما حدود 20 سال است که در افغانستان مشغول کارهای مرمتی آثار تاریخی است.