عامل ایجاد بلندترین شب سال انحراف 23.5 درجه ای زمین است

ایسنا/ براساس آخرین خبر و گزارشهای بدست رسیده، عامل ایجاد بلندترین شب سال انحراف 23.5 درجه ای زمین است.

مهندس مسعود عتیقی، مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران گفت: هر چه از اول مهر که طول شب و روز در دو نیمکره شمالی و جنوبی زمین با هم برابر است، بگذریم، رفته رفته از طول روز کاسته شده و بر درازای شب افزوده خواهد شد، به نحوی که با رسیدن به آخرین روز از فصل زیبای پاییز، شاهد طولانی ترین شب سال هستیم که از آن در ایران و سرزمین های هم فرهنگ مجاور به نام «یلدا» و به عبارت صحیح تر «شب چله» یاد می شود.

وی ریشه ایجاد طولانی ترین شب سال را همچون بسیاری از آیین های ایرانی در رویدادهای آسمانی دانست و اظهار کرد: از نگاه دانش اخترشناسی عامل آن در انحراف محوری 23.5 درجه ای زمین نهفته است.

عتیقی اضافه کرد: تغییر فصول نیز به نزدیکی و دوری زمین از خورشید مرتبط نبوده، بلکه به علت همین کجی محوری زمین نسبت به راستای صفحه مداری آن به گرد خورشید است. در حقیقت تصویر مدار زمین در آسمان و یا مسیر حرکت ظاهری خورشید بر روی کره آسمان که با نام «دایرة البروج» شناخته می شود، با استوای آسمانی که کره آسمان را به دو بخش مساوی تقسیم می کند، زاویه 23.5 درجه می سازد.

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران خاطرنشان کرد: همین زاویه باعث می شود که این دو دایره متقاطع در دو نقطه همدیگر را قطع کرده و از آنها به نام «اعتدال بهاری» و «اعتدال پاییزی» یاد می شود که طول شب و روز در آنها با یکدیگر برابر هستند.

وی یادآور شد: در طرفین نقاط اعتدال، انقلابین وجود دارد که خورشید در این نقاط بیشترین فاصله را با استوای آسمان خواهد داشت. این دو نقطه «انقلاب تابستانی» و «انقلاب زمستانی» نامیده می شود.

به گفته این فعال حوزه نجوم آماتوری، لحظه رسیدن خورشید به نقطه انقلاب زمستانی ساعتی از اوقات شبانه روز و میان روزهای 30 آذر تا اول دی است و در این هنگام مهر تابان از جنوب شرقی ترین نقطه طلوع و در جنوب غربی ترین نقطه نیمکره شمالی زمین غروب خواهد کرد.

عتیقی افزود: این کمان کوتاه مسیر خورشید طی یک روز، عاملی است که طول روز در کوتاه ترین حالت و طول شب در بلندترین وضعیت قرار داشته باشد.

وی پیرامون اینکه عامل ایجاد بلندترین شب سال انحراف 23.5 درجه ای زمین است، اضافه کرد: بدیهی است در خط استوا طول شب و روز با هم برابر است و تغییر فصول وجود ندارد، ولی هر چه از استوا به طرفین قطبین زمین برویم، اختلاف طول شب و روز و تغییر فصول بیشتر محسوس خواهد شد.

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران تاکید کرد: در ساعت 6 و 57 دقیقه بامداد جمعه اول دی 1402 خورشید به نقطه انقلاب زمستانه خواهد رسید و با توجه به ساعت 16 و 54 دقیقه به عنوان لحظه غروب آفتاب در شامگاه پنجشنبه 30 آذر جاری و طلوع آن در بامداد جمعه و در ساعت 7 و 10 دقیقه صبح، طول این شب در تهران 14 ساعت و 16 دقیقه خواهد بود.

وی ادامه داد: توجه داشته باشید که طول شب چله در شهرهای مختلف و همچنین کشورهای دیگر متفاوت است، به گونه ای که در جنوب شرق کشور پهناورمان از جمله چابهار کوتاه ترین طول شب چله به مدت 13 ساعت و 26 دقیقه و در شمال غرب کشورمان در پارس آباد مغان بلندترین شب 14 ساعت و 39 دقیقه است که به عنوان شب اول زمستان تجربه خواهند کرد.

عتیقی خاطرنشان کرد: در دیگر نقاط جهان نیز طول این شب متفاوت است، به طور نمونه طول شب در ایسلند نزدیک به 20 ساعت و در کشورهای اسکاندیناوی حدود 18 ساعت است.

به گفته وی، شب چله در اروپا مثلا برای کشورهایی همچون آلمان و انگلستان بیش از 16 ساعت بوده و در کشور روسیه نیز با توجه به پهناوری، در بخشهایی از آن حدود 17 ساعت است.

وی اضافه کرد: دقت داشته باشید که گفته شده «یلدا» واژه ای سریانی به معنای زایش است و این واژه به طلوع مهر تابان پس از یک شب طولانی اشاره دارد.

عتیقی افزود: در باور ایرانیان باستان شب چله نقطه آغاز خلقت بوده است و بر این باور بوده اند که پس از یک شب طولانی، تاریک و سرد؛ با طلوع خورشید و زایش مهر همواره تاریکی شکست می خورد و روشنایی بر آن پیروز می شود. نکته جالب آن است که ستاره شناسان کشورمان در روزگار کهن، با اینکه به ابزارهای اندازه گیری دقیق دسترسی نداشتند، ولی از تفاوت اندک این شب نسبت به شبهای قبل و بعد آن آگاهی داشته اند.

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران با بیان اینکه براساس برخی متون از حدود 8 هزار سال قبل تاکنون این آیین در ایران رواج داشته، یادآور شد: در آیین کیش مهر، نخستین روز زمستان به نام «خوره روز» یا «خورشید روز» و روز تولد مهر و نخستین روز سال نو بشمار می آمده است.

وی گفت: فرقه های عیسوی با تفاوت هایی، زادروز حضرت مسیح را در یکی از روزهای نزدیک به انقلاب زمستانی می دانند و به گفته ابوریحان بیرونی مبدا سالشماری تقویم کهن سیستانی از آغاز زمستان بوده است.

به گفته این محقق حوزه نجوم آماتوری، ابوریحان بیرونی در کتاب آثارالباقیه نقل کرده است که منظور از میلاد، تولد مهر یا خورشید است.

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران ادامه داد: اما شاید گردهمایی اقوام و خویشان در چنین شبی که طولانی ترین شب سال در آغاز فصل سرما است، بتواند حاوی این نکته باشد که شبی با حدود یک دقیقه افزایش نسبت به شبهای دیگر، صرفاً بهانه ای برای یادآوری ارزش های آیین کهن نیاکانمان باشد و پیشینیان با کتابخوانی، تفأل بر دیوان حضرت حافظ، شاهنامه خوانی، بیان خاطرات و تجارب بزرگترها و همچنین خوردن تنقّلات سعی می کردند این شب سرد و طولانی را به بهترین شکل سپری کنند.

وی اظهار کرد: مناسبت شب چله که در سال 1387 خورشیدی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید، در سال 2022 میلادی (آذر 1401) از سوی یونسکو به صورت مشترک با کشور افغانستان به ثبت جهانی نیز رسیده است.

عتیقی شب چله را آغازگر چله بزرگ دانست که از اول دی آغاز و تا 10 بهمن ادامه دارد.

عتیقی خاطرنشان کرد: دیر زمانی است که مردم ایران در آغاز فصل زمستان مراسمی را برپا می دارند که در میان اقوام گوناگون نام ها و انگیزه های متفاوتی دارد، از این رو باید با احترام به آیین ها و میراث نیک اندیشان این سرزمین، توجه عمومی را به سمت جایگاه چنین آیین هایی جلب کنیم. هر چند قصد نادیده گرفتن توانمندی های ارتباطی امروزی را ندارم و در جای خود با ارزش هستند، اما به ویژه با گسترش تکنولوژی بشر و افزایش رسانه ها و امکانات ارتباطی نظیر تلفن همراه شب چله محتوای واقعی خود را از دست داده است.

وی اضافه کرد: به جای آنکه عموم مردم و به ویژه نسل جوان از تجارب بزرگان خود در چنین دورهمی هایی استفاده کنند و گرد هم آمده تا به صورت چهره به چهره بر خرد و تجربه خود بیفزایند، بیشتر توجه ایشان به رسانه های دیداری و شنیداری، فضای مجازی یا گوشی های تلفن همراه معطوف است و در این سالها فلسفه وجودی این مناسبت نه تنها ارتقا نیافته بلکه در مواردی بسیار کمرنگ تر شده است.

عتیقی خاطرنشان کرد: در این مسیر و برای فرهنگ سازی مناسب لازم است تا تمامی رسانه ها در طول سال (و نه فقط در شب چله) به کمک ما و دیگر مراکز علمی و فرهنگی کشور آمده و همگان را نسبت به این نکات ظریف و مهم آگاه کنند، وگرنه سالها در گذر است و شب چله، نوروز و مناسبت های مختلف تنها تکرار می شوند.

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران اضافه کرد: این در حالی است که مهم اهداف بزرگ نهان در این آیین ها است.

وی اضافه کرد: در مورد شب چله همواره یادآور شده ایم که تفاوت این شب با شبهای قبل و بعد آن کمتر از یک دقیقه و در حد چند ثانیه است و باید به این نکته تاکید کرد که در گذشته های دور همانگونه که گفته شد ابزارهای اندازه گیری دقیق زمان وجود نداشته و محاسبات ثانیه های اختلاف بین شبها برای خردمندان گذشته تاریخ علم ایران ممکن نبوده و صرفا در عهد باستان بناهایی برای سنجش رسیدن خورشید به مواضع سالانه در فصول مختلف و استخراج تقویم توجه میشده است.

عتیقی تاکید کرد: از این رو لازم است که توجه مخاطبان را به چند نکته مهم در زمینه این مناسبت جلب کنم. کلیدی ترین نکته در این زمینه آن است که شب چله یک آیین دیرینه است که به عنوان میراث گذشتگان دانشی محور این سرزمین کهن به دست ما رسیده است و در مواجهه با آن نمیتوان همچون برخی از سالها تنها به دلیل چند ثانیه اختلاف شبهای قبل و بعد از آن این آیین کهن را زیر سؤال برد!

وی افزود: از سوی دیگر با توجه به این که کمتر از دو هفته قبل از یلدا زودترین غروب خورشید و حدود 2 هفته پس از شب چله دیرترین غروب خورشید رخ می دهد، این نکته باعث شده برخی به اشتباه شب چله را به معنای بلندترین شب سال ندانند و این در حالی است که حد فاصل لحظه غروب خورشید در شامگاه 30 آذر تا طلوع آن در بامداد اول دی، طول این شب به حساب می آید و در بین شبهای سال این شب طولانی ترین شب محسوب می شود.

عتیقی خاطر نشان کرد: ولی متاسفانه طی سالهای اخیر شاهدیم که برخی از افراد گویا فقط برای دیده شدن یا نشان دادن دقتهای ظاهری علمی خود، ناآگاهانه به مقابله با اندیشه بزرگان پاک این سرزمین و زیر سؤال بردن آیین های نیک به جا مانده از پیشینیان این مهد علم و ادب می پردازند.