روایت آلبرت بیگجانی از سفر به آسیای میانه و شهرهای دوشنبه و سمرقند و بخارا

ایسنا/ این خبر پیرامون روایت آلبرت بیگجانی از سفر به آسیای میانه و شهرهای دوشنبه و سمرقند و بخارا برای شما نوشته شد.

آلبرت بیگجانی که چندی پیش نمایش «مارشملو» را در آسیای میانه و درشهرهای دوشنبه و سمرقند و بخارا اجرا کرده، این سفر را بسیار منحصر بفرد دانست و تاکید کرد که در این سفر افق هایی برایش روشن شده که ما از آن ناآگاهیم.

او در گفتگویی مبسوط هم از وضعیت تئاتر در این شهرها سخن گفت و هم از شرایط فرهنگی شان و تاکید کرد که فرهنگ بکر ایرانی را در این شهرها بیشتر می توانید مشاهده کنید.

بیگجانی که نمایش خود را به عنوان یک کار عروسکی و با همراهی گروه تئاتر دیماک اجرا کرده، در آغاز این گفتگو و در پاسخ به کنجکاوی ما که می خواستیم بدانیم حال و هوای شهرهایی مانند سمرقند و بخارا که نامشان را در اشعار شعرای ایرانی شنیده ایم، چگونه بوده، سفر به آسیای میانه را تجربه ای منحصر بفرد در زندگی خود دانست و توضیح داد: من کم سفر نرفته ام اما کل زندگی ام یک طرف و این سفر، یک طرف دیگر. اگر بخواهید از سمرقند و بخارا بدانید، می توانم سه روز پیاپی برایتان حرف بزنم. هویت ایرانی که آنجا دیدم، بسیار تکان دهنده بود چیزی که ما اصلا از آن خبر نداریم.

بیگجانی که سفر خود را با تاجیکستان آغاز کرده، اضافه کرد: 3 بار برای شرکت در جشنواره «چادر خیال» تاجیکستان دعوت شدیم که به دلیل کرونا و مسائل دیگری نتوانستیم شرکت کنیم. این جشنواره در دوشنبه برگزار می شود. چادر خیال، همان خیمه شب بازی ماست. عروسک ملی شان هم حسن کچل است.

او که در بیست و دومین دوره جشنواره شرکت کرده است، درباره دیگر گروه های شرکت کننده در این جشنواره توضیح داد: بیشتر کشورهای دور و بر خودشان شرکت داشتند، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، ترکمنستان و روسیه هم که پای ثابت این جشنواره اند. ما سومین گروه ایرانی بودیم که با نمایش «مارشملو» در این جشنواره شرکت کردیم و به دو زبان فارسی و روسی اجرا داشتیم. استاد داریوش مودبیان به زبان فارسی و شروین درستی به زبان روسی آن اجرا کردند، سامان خلیلیان هم به عنوان تکنیسین همراهی می کردند. آقای مودبیان یک خوانش از گلستان سعدی هم داشت که برای قشر دانشگاهی و آکادمیک بود.

سرپرست گروه تئاتر «دیماک» اضافه کرد: هر روز دو سه اجرا در جشنواره روی صحنه می رفت و از آن جشنواره ها بود که از صبح تا شب برای شرکت کنندگان برنامه داشتند. جشنواره تاجیکستان رقابتی نبود ولی به همه گروه ها گواهی شرکت در جشنواره را دادند و ما بدون اینکه اعلام شود، به نوعی مهمان ویژه بودیم چون به جز گواهی جشنواره، از طرف انجمنی دانشگاهی و یکی دو نهاد فیلمسازی هم دو سه جایزه گرفتیم. در ضمن کار ما در قیاس با آنها خیلی مدرن بود. از نظر اجرایی تئاترهای آن منطقه وامدار شوروی سابق هستند، به نوعی کلاسیک و سنتی.

در کل تاجیکستان 4 کمپانی تئاتر عروسکی داریم. آنجا اصلا گروه آزاد معنی ندارد. ساختمان تئاتری که در آن بودیم، شبیه ایرانشهر خودمان بود با کارمندان و گروه های خودشان و انبار و موزه و حتی اتاق خوابگاه برای مهمانان خارجی . سبک کارهایشان هم کاملا کلاسیک بود. فقط از ترکمنستان یک کار مدرن دیدیم. ولی در کار کلاسیک خیلی قوی هستند. کارهای تاجیکستان به زبان تاجیکی است که ما متوجه می شدیم. تاجیک ها تشنه رابطه با ایران هستند و خیلی دوست دارند به جشنواره های ما دعوت شوند.

او در ادامه به ارائه توضیحاتی درباره شهر دوشنبه پرداخت و افزود: برعکس آنچه در ذهن اغلب ماست، «دوشنبه» شهری کاملا شیک و مدرن است مانند دبی یا مالزی. در این 5، 6 ساله، برنامه ای برای نوسازی شهر گذاشته اند و به شدت آن را پیگیری و اجرا می کنند. مثلا من که به عکاسی از در وپنجره قدیمی علاقه خاصی دارم، نتوانستم چنین سوژه ای برای عکاسی پیدا کنم. ولی جالب است که بافت جمعیتی شهر کاملا سنتی است و 90 درصد خانم ها لباس وروسری سنتی خودشان را دارند البته بدون تعصب.

تضادهای زیادی هم دارند. از طرفی مشغول نوسازی و مدرن کردن شهرها هستند ولی مثلا بافت بازارشان خیلی سنتی است. اکثریت جمعیت روستانشین و فقیر هستند. در کنار اینها مسجد بسیار مدرن و عظیمی دارند که جزو دستاوردهای این چند ساله است.

بیگجانی پیرامون روایت آلبرت بیگجانی از سفر به آسیای میانه و شهرهای دوشنبه و سمرقند و بخارا ادامه داد: خیلی جالب است که در بسیاری از ترکیب های کلامی از واژه «خانه» استفاده می شود، مثل «شفاخانه» برای بیمارستان، «حاجت خانه» برای دستشویی و «اثر خانه» برای موزه. «اثرخانه» پر ابهتی دارند، کاملا مدرن با نورپردازی های آن چنانی. وارد آن که میشوی، مجسمه بزرگی از کورش کبیر ساخته اند که دو شیر زیر پای اوست و مجسمه دیگری از یعقوب لیث صفاری و...آنها دنبال تاریخ سازی و هویت سازی هستند و بزرگترین مرجعی که به آن چنگ انداخته اند، ایران است چون دور تا دورشان کشورهای ترک زبان قرار دارند.

این کارگردان با اشاره به پیشینه شکل گیری جمهوری تاجیکستان یادآوری کرد: کشورهایی مانند ازبکستان و تاجیکستان و...همه بعد از شوروی شکل گرفته اند. در آغاز، کشور ازبکستان، استانی به اسم تاجیکستان داشته و آنان با پیگیری و مبارزه توانسته اند مستقل شوند و حالا این کشور وابستگی فرهنگی شدیدی به ایران دارد، چون می خواهد برای خودش فرهنگ بسازد. اسامی تمام خیابان ها، دانشگاه ها و مراکزشان از مشاهیر و شعرای ایران است؛ رودکی، خیام، سعدی، ابن سینا و...

وسط شهر پارک بسیار بزرگی به نام باغ کورش کبیر ساخته اند. سر سلسله تاریخشان هم شاه اسماعیل سامانی است که حکومت و آرامگاهش در سمرقند بود. حتی نام واحد پولشان نیز سامانی است که از نام شاه اسماعیل سامانی برداشته شده است.

این گروه در ادامه سفرش به سمرقند و بخارا به ازبکستان رفته و بیگجانی تجربه اجرا و حضور در این دو شهر را این چنین توصیف کرد: بعد از یک هفته که در تاجیکستان بودیم، به سمت ازبکستان رفتیم. در مسیر و در شهر پنجرود به آرامگاه رودکی رفتیم و پس از آن وارد ازبکستان شدیم. گروه تئاتر سمرقند از قبل ما را دعوت کرده بودو با افتخار بگویم که اولین گروه ایرانی بودیم که در سمرقند نمایش اجرا کردیم. سه روز سمرقند بودیم و یک اجرا در تئاتر دولتی عروسکی داشتیم. این تئاتر 120 سال قدمت داشت، با معماری روسی و طلاکاری آنچنانی.

او درباره حال و هوای سمرقند گفت: سمرقند برعکس آنچه خیلی ها فکر می کنند، شهری کاملا روسی است. سالن تئاتری که ما در آن بودیم، قدمت قبل از شوروی داشت. شهر پر از اپرا، باله و ساختمانهای قدیمی روسی است و 6 کلیسا دارد. اکثریت مردم تاجیک هستند و فارسی زبان ولی در آن، تمام اقوام محله های خود را داشتند. با اینکه در این دو شهر کاملا به تاجیک و فارسی صحبت می کنند، ولی زبان تئاتر دولتی روسی و ازبکی است. روزی که به این شهر رسیدیم، همزمان بود با سفر رئیس جمهوری فرانسه. به همین دلیل شهر نیمه تعطیل و تقریبا امنیتی بود ولی اجرای ما به زبان روسی روی صحنه رفت.

این فعال نمایش عروسکی با ارائه توضیحاتی درباره وضعیت تئاتر سمرقند اضافه کرد: سمرقند چهارکمپانی تئاتر دارد؛ عروسکی، دراما، موزیکال و کودک. همه تئاترهایشان را دیدیم و چند جلسه با روسای تئاترهایشان داشتیم. سمرقند چند محله قدیمی داشت. میدان ریگستان که میدان بزرگی بود که معماریش بسیار ایرانی و شبیه کاشان و یزد است.

او با اشاره به تفاوت های سمرقند و بخارا با دیگر شهرهای ازبکستان خاطرنشان کرد: هرچند این دو شهر در ازبکستان هستند ولی مانند دو جزیره مستقل در این کشور، کاملا تاجیک هستند. یعنی زبانشان فارسی است.

این کارگردان درباره تئاترهای این دو شهر و پیرامون روایت آلبرت بیگجانی از سفر به آسیای میانه و شهرهای دوشنبه و سمرقند و بخارا گفت: اینها نیز مانند تاجیکها سیستم تئاتری دقیقا وام گرفته از شوروی است. یعنی از نظر زیرساخت و سنت، کلاسیک خیلی پیشرفته ای هستند. اما در سمرقند و بخارا با اینکه کل شهر تاجیک هستند و کاملا فارسی صحبت می کنند، یعنی تاجیک زبان هستند ولی تئاترهایشان را به زبان فارسی اجرا نمی کردند و اجرایشان به زبان ازبکی بود. زبان تئاتر دولتی سمرقند و بخارا یا روسی است یا ازبکی که زبان رسمی است.

بیگجانی با اشاره به اینکه در این سفر، پاسخ بخشی از پرسش های خود را درباره تاریخ ایران گرفته، در این باره توضیح داد: من سه بار موزه رفتم و خیلی از چیزهایی که نمی دانستم، برایم روشن شد. مثل اینکه در خراسان حکومتی به اسم «کوشان» داشته ایم، به مرکزیت بامیان کنونی در افغانستان که بودایی بوده اند و هم دوره اشکانیان و ساسانیان و 400 سال قدمت داشته اند و متاسفانه در کتب درسی ما نشانه ای از این حکومت نیست.

بیگجانی درباره شهر بخارا نیز توضیح داد: بعد از سمرقند به بخارا رفتیم و مهمان تئاتر عروسکی بودیم. خانه آخرین امیر بخارا را رفتیم که یک کاخ گلستان کوچک بود. به همان زیبایی با تالار آینه و...

سرپرست گروه تئاتر دیماک با ارائه توضیحاتی درباره حس و حال بخارا افزود: بخارا بافتی قدیمی دارد با کاروانسرا و مسجد و مکتب خانه و...که یک بازسازی عالی شد. شهر پر از کافه و صنایع دستی و...است و تا صبح از حیاط کافه ها صدای موسیقی می آید. در بافت قدیمی بخارا مجسمه ملانصرالدین را نصب کرده اند، چیزی که اصلا به فکر ما نمی رسد که در مرکز شهرمان می توانستیم چنین چیزی داشته باشیم. موزه ای هم در قلعه آخرین امیر بخارا ساخته شده است.

او با اشاره به استقبال گردشگران از این دو شهر ادامه داد: مثل مور و ملخ توریست دارد. فعلا زیرساختهایی مانند فرودگاه ندارد که اگر درست کنند، اول بخارا و بعد سمرقند به یک قطب توریستی خیلی مهم در منطقه تبدیل می شوند. الان بر مقوله گردشگری به شدت کار می کنند. مثلا ویزا را برداشته اند و مشغول تجهیز هتل ها و مهمانخانه هایشان هستند. اسامی هتل ها، مهمانخانه ها همه ایرانی است. نام هتل ما سهراب و برزو بود. بقیه خیام و رودکی و سعدی و ابن سینا و اسامی دیگر گل مریم، گل نسا و گل بانو و...که با لهجه شیرین خودشان می گفتند.

این کارگردان اضافه کرد: همه چیزشان خاص بود، خالص و تمیز. واژگانشان خیلی شیرین است و اغلب پیشینه زیبایی دارد مثلا کلاه را «کل پوش» می گویند، بزرگ را « کلان»، طراح را «رسام»، همراه بیمار را «نگران»، کف زدن را «خستک !» و ناراحت را «خفه!». با این اسامی و لهجه ها و لباس های سنتی خودشان گویی به تاریخ می روی. البته همانطور که گفتم معماری سمرقند کاملا روسی بود و مانند شیراز که بافت قدیمی ندارد ولی سرشار از اماکن قدیمی است. سمرقند 5، 6 مکان تاریخی داشت اما بخارا یک بافت زیبای قدیم داشت که سنگفرش بود و باید پیاده می رفتیم.

بیگجانی اضافه کرد: گرچه بخارا و سمرقند در ازبکستان هستند و از نظر سیستمی علاقه به ایران بروز داده نمیشد، ولی عشق به ایران را در جای جای شهر، در موسیقی و معماری و تبادلات مردم میشد ملاحظه کرد.

او با تاکید بر اینکه ما باید از همسایگان خود که حافظ تاریخ و فرهنگ ایرانی هستند، حمایت کنیم، در این باره توضیح داد: من فرهنگ قدیمی ایرانی را آنجا دیدم در تاجیکستان، از مجسمه کورش بگیر تا صدای موسیقی ایرانی که در سراسر شهر پخش می شود. آنان تشنه برقراری رابطه با ایران هستند بخصوص سمرقند و بخارا که ما فراموششان کرده ایم. شاید از نظر سیاسی، محدودیتهایی داشته باشیم ولی از نظر فرهنگی می توانیم از آنان حمایت کنیم. بخصوص که الان میان ایران و قزاقستان و تاجیکستان ویزا برداشته شده و صدور ویزای ازبکستان هم، اینترنتی شده است.

بنابراین به راحتی می توانیم رئیس جشنواره ها و تئاترهایشان را دعوت کنیم. فکر میکنم من به عنوان یک پیش قراول فرهنگی رفتم و دیدم چقدر پتانسل بالایی وجود دارد ولی ما متاسفانه اینها را فراموش کرده ایم.

ما این را درک نمی کنیم که تاریخ سازی چقدر برایشان مهم است. از جمعیت یک میلیونی سمرقند 200 هزار نفر ایرانی هستند که برای خودشان محله دارند با مسجد و درمانگاهی که ایران ساخته و... ولی تنها جایی است که زبانشان ازبکی ترکی است و بلد نیستند فارسی صحبت کنند. در این سفر تضادهای بسیار زیادی دیدم ولی به شدت معتقدم که ما با حمایت فرهنگی از سمرقند و بخارا و دوشنبه به حفظ فرهنگ ایرانی خودمان کمک می کنیم، چون روزگاری همه مان یکی بوده ایم.