کشف شواهدی از شکل گیری خانواده به معنای امروزی در عصر نوسنگی

ایلنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، کشف شواهدی از شکل گیری خانواده به معنای امروزی در عصر نوسنگی صورت گرفت.

چندی پیش خبر کشف قدیمی ترین کوره گچ پزی در محوطه باستانی چغاگلان که در شهرستان مهران از توابع استان ایلام قرار دارد، منتشر شد. اما چرا یافته های این فصل از کاوش در چغاگلان که بیشترین توالی استقراری مربوط به شروع دوره نوسنگی را در ایران و شرق را داراست، از اهمیت بالایی برخوردار بوده و نتایج این کاوش چه نکاتی از تاریخ گذشتگان را پیش روی ما میگذارد؟

حجت دارابی (سرپرست کاوش و دانشیار باستان شناسی دانشگاه رازی کرمانشاه) گفت: در این فصل از کاوش موفق شدیم بخشهایی از سازه هایی را بدست آوریم که از خشت و چینه درست شده اند و دیوارها فضاهایی زاویه دار هستند و به نوعی میتوان گفت نخستین فضاهایی هستند که بشر توانسته به صورت زاویه دار دربیاورد.

او در توضیح چرایی زاویه دار بودن این فضاها گفت: احتمالا انسان قبل از آنکه پلن معماری را به صورت زاویه دار درست کند، به صورت دایره ای می چید، چرا که در محوطه هایی که در غرب آسیا کاوش شده اند، نمونه های اینچنینی بدست آمده که دیوارهای اتاق ها مدور بود اما از آنجایی که در ایران کاوش های کمی در این محوطه ها صورت گرفته، نمونه های اینچنینی نداشتیم. از این رو به نظر می آید به دلیل تغییراتی که در این عصر در ساختار خانواده شاهد هستیم و مسائل اجتماعی درحال تغییر هستند، پلن معماری خانه ها نیز تغییراتی را شاهد است.

دارابی خاطرنشان کرد: به نطر می رسد در این دوره، خانواده از یک جمع هسته ای به خانواده ای گسترده تبدیل می شود به این ترتیب که وقتی یکی از اعضای خانواده ازدواج می کند، در کنار سایر اعضای خانواده اتاقی می سازد و به زندگی در کنار خانواده خود ادامه می دهد. از این رو به نظر می رسد که اینگونه است که پلن معماری زاویه دار می شود و تغییر می کند. اینگونه به نظر می رسد که در آن دوره اعضای خانواده از عمه و عمو و…در کنار هم زندگی می کردند و در همین دوره نوسنگی و با تغییراتی که در معماری بوجود می آید، کم کم شاهد شکل گیری خانواده به معنای امروزی خود هستیم و همچنین شاهد شکل گیری قبایل هستیم. آنچه که در محوطه های نوسنگی شاهد هستیم، قبایلی هستند که در محوطه های مختلف شکل گرفته و یکی از نمونه های شگفت انگیز آن در محوطه چغاگلان است.

سرپرست کاوش محوطه چغاگلان ادامه داد: تاکنون موفق شده ایم سه فضای اتاق مانند در کنار هم و دو فضای دیگر در بیرون از این فضا پیدا کنیم. وقتی انسان از فضاهای اینچنینی که از گل و خشت درست شده اند استفاده می کند، بعد از مدتی نیازمند مرمت می شوند و باید کف و دیوارها را مرمت کنند. اکنون موفق شدیم چندین کف سازی در این فضاها پیدا کنیم که همه آنها کاوش و لایه نگاری شده اند. در بخشی از این کف ها و در لایه های پایین تر که به حدود 10 هزار سال پیش باز می گردد موفق شدیم بخش صنعتی را بدست آوریم.

او پیرامون کشف شواهدی از شکل گیری خانواده به معنای امروزی در عصر نوسنگی تاکید کرد: وقتی از دوره نوسنگی صحبت می شود یعنی انسان در دوره ای به سر می برد که مراحل اولیه شکل گیری روستاها، ساخت خانه ها و…را پیش می برد و هنوز به تکنولوژی ساخت سفال دست پیدا نکرد. به تازگی گونه هایی از غلات و حبوبات را اهلی کرده و در برخی موارد کشت می کند و حتی برخی گونه های حیوانی از جمله بز را رام کرده و پرورش می دهد.

دارابی ادامه داد: در لایه ای که کوره گچ پزی بدست آمد نشانه هایی از لایه های سوخته خاک نیز بدست آمد. حجم قابل توجهی از قطعات گچ نیز بدست آمد و در ادامه کاوش ها موفق شدیم به لایه ای برسیم که کف گچی بی نظیری را نمایان کرد که گچ در کوره ها حرارت داده شده و بعد با ذرات ریز شن مخلوط شده که بسیار سفت و محکم شده و حتی با کلنگ نیز کنده نمی شود و برای اندود کف اتاق ها و دیوارها استفاده شده است. حتی روی این دیوار گچی با گل اخرا رنگ آمیزی کرده اند. احتمال می دهیم این مکانهایی که به اینصورت فاخر ساخته شده اند، یک مکان آیینی باشد. اما از آنجایی که کاوش ما در این فصل محدود است، اطلاعات بیشتری بدست نیاوردیم و نیازمند ادامه کاوش و مطالعات هستیم.

سرپرست کاوش محوطه چغاگلان خاطرنشان کرد: در هیچ جای دنیا کوره گچ پزی را نداریم این در حالی است که بقایایی از گچ پخته شده بدست آمده اما کوره گچ پزی بدست نیامده است. ما در چغاگلان موفق شدیم کوره گچ پزی را بدست آوریم. قطر آن 1 و نیم متر است که دیواره ای دارد که معمولا ارتفاع 1 متری دارد. در زیر نیز چاله ای برای قرار دادن سوخت دارد. اطراف این کوره، سنگهای گچ گذاشته می شود. از آنجایی که این محوطه در دل یک سازند زمین شناسی به نام گچساران قرار دارد. از این رو موادی مانند سنگ گچ در این منطقه بسیار زیاد است. تا قبل از این کشفیات فکر نمی کردیم جوامع دوره نوسنگی تا این اندازه به لحاظ تکنولوژی پیشرفته بوده باشند که بتوانند کوره گچ پزی را برای درست کردن گچ برای اندود درست کنند.

به گفته این باستان شناس، بیشترین کاربری گچ های پخته شده برای اندود کردن بنا استفاده میشد اما برای ساخت ظروف گچی نیز مورد استفاده بود. درحال حاضر بخش هایی از این ظروف بدست آمده که همانند ظروف سفالی درست شده اند. این نشان می دهد که قبل از آنکه انسان به تکنولوژی سفال دست یابد، تجارب اولیه خود را مدیون استفاده از ظروف گچی است به این معنا که گچ را حرارت داده و توانسته به آن ماده چسباننده اضافه کند و به آن شکل دهد. مردمان این منطقه نیز با توجه به آنکه مواد و مصالح اولیه بوم آور بود توانسته به شناخت از این ظرفیت دست پیدا کند و از آن استفاده کند.

دارابی درخصوص ادوات سنگی بدست آمده در کاوش های چغاگلان نیز گفت: تا قبل از یافته های این کاوش، بیشتر باستان شناسان معتقد بودند ادوات سنگی که به دسته هاونگ شناخته می شوند، بیشتر برای آماده کردن گیاهان و آسیاب کردن آنها استفاده میشد اما در این فصل از کاوش متوجه شدیم بخش اعظمی از این هاونگ ها برای خرد کردن و پودر کردن گچ استفاده میشد، چرا که توانستیم سنگ هاونگ هایی در فضاهای معماری بدست آودیم به درون آنها گچ بود. این نشان می دهد که گچ بعد از حرارت دیدن در کوره که به حرارت 150 تا 200 درجه می رسید و آماده استفاده میشد باید پودر میشد. بعد از پودر کردن گچ با قاطی کردن با آب و سنگ ریزه و…برای دیوار و کف اتاق ها مورد استفاده قرار میگرفت.

او تصریح کرد: بسیاری از ادوات سنگی بدست آمده در این محوطه شامل هاونگ، دسته هاونگ، ظروف سنگی و…می شود. تعداد اشیاء نسبتا زیاد است و شاید روزانه حدود 20 شی بدست می آید. امیدواریم فصول کاوش ادامه یابد و این محوطه تبدیل به سایت موزه شود تا عموم جامعه بتوانند از نخستین خانه هایی که شکل گرفته، دیدن کنند.

سرپرست کاوش محوطه چغاگلان درخصوص دفن مردگان در کف خانه های دوره نوسنگی گفت: در آن دوره نیز بیشتر تدفین ها در زیر اتاق های خانه ها انجام میگرفت و ما تا این لحظه تدفین بدست نیاورده ایم.