محله چمارسرای رشت عناصر هویتی متعددی دارد

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده و گزارشهای منتشر شده، محله چمارسرای رشت عناصر هویتی متعددی دارد.

محله چمارسرا یا با نام قدیم آن «چومارسرا» در قدیمی ترین نقشه شهر رشت که در دوره ناصرالدن شاه کشیده شده بخشی از محله کیاب و غربی ترین نقطه شهر بود. انتهای محله کیاب به رودخانه گوهررود و پل خشتی چومارسرا محدود میشد. در این محدوده چند ملک مسکونی قرار داشت و باقی تماما باغهای توت و چای بود.

درباره وجه تسمیه این محله 2 نظریه نوشته اند. شادروان فریدون نوزاد در ماهنامه گیله وا نوشته است: نام محله «چوب بارسرا» بوده و به مرور «چومارسرا» و سپس «چمارسرا» می شود. در گذشته حمل و نقل بار و کالا توسط رودخانه های زرجوب و گوهر رود انجام و چوب های درختان بریده شده و جنگلی در آب گوهررود ریخته میشد و رود چوبها را به رشت می آورد.

برخی نیز همچون شادروان جهانگیر سرتیپ پور درباره وجه تسمیه آن نوشته اند:«چومه یعنی چشمه و پسوند«ار» به معنی ساز و زار است (چشمه سار) سابقا چند چشمه در این محل ظاهر میشد که بعدا کور شده و فعلا از یک چشمه آب باریکی جاری است.»

در حال حاضر هنوز یک چشمه در انتهای محله چومارسرا وجود دارد. آب این چشمه تا دهه 60 نیز از سوی اهالی استفاده میشد و شهرداری با نصب یک منبع، آب چشمه را ذخیره و به لوله های آب محله پمپاژ میکرد. دهه های قبل، گاری های آب فروش از همین چشمه آب بر می داشتند.

این چشمه هنوز هم جوشان است و در گذشته محوطه چشمه به صورت یک گودال آجرچینی شده و با یک طاق ضربی آب را ذخیره کرده و با دو لوله، آب از مخزن به بیرون هدایت میشد. متاسفانه با احداث پمپ بنزین چمارسرا، بنزین به آب نشت می کند و آب چشمه دیگر قابل شرب نیست.

در محله چمارسرا یک مسجد هم وجود دارد که بعد از زلزله سال 1369 نوسازی شده است. این مسجد مناره کوتاهی همچون مسجد گلدسته محله ساغریسازان رشت داشت و تصویر آن در کتاب «از آستارا تا استرباد» منتشر شده است.

به گفته مهدی میرصالحی، باستان شناس در زمان نوسازی مسجد بر روی کتیبه مسجد، نام مسجد چومارسرا ثبت شده و چوم یا چومه در زبان گیلکی به معنی چشمه است و نشانگر وجود چشمه آب در این محله رشت است.

با گسترش شهر، آن سوی رودخانه گوهررود که همه باغ و جنگل بود، توسط خانه ها بلعیده می شود. شاخص ترین باغهایی که در 40 سال اخیر نابود و جایش آپارتمان سبز شد؛ باغ بزرگ سالار مشکات، باغ ورثه حاجی آقا، باغ میرزا محمدعلی، باغ قاسم بقال، باغ گوهری و...بود.

از باغ داوودی در سمت راست رودخانه گوهررود اثری باقی نمانده و همه خانه سازی شده و تنها نشان آن پست برقی است که بنام داوودی نامگذاری شده است.

بخش باقیمانده باغ سالار مشکات در سالهای اخیر در دو فاز توسط شهرداری رشت خریداری و به عنوان بوستان سالار مشکات تغییرکاربری می یابد. «سالار مشکات»، خان روستای قاسم آباد بود و باغش در رشت در 13 نوروز به روی مردم باز میشد تا بتوانند 13 بدر را در این باغ بگذرانند.

مهمترین شاخصه این باغ وجود یک «برف چال» یا یخچال طبیعی است که در زمان بازپیرایی باغ توسط شهرداری در سال 1395 قرار بود به عنوان یک گودال پر شود که با دخالت به موقع اداره کل میراث فرهنگی گیلان حفظ شده و اکنون به عنوان تنها برف چال رشت ثبت ملی می شود.

دیگر باغ باقیمانده در این محدوده در قالب اراضی منابع طبیعی به شهرداری رشت واگذار و اکنون به عنوان باغ مفاخر تغییر کاربری یافته است. انتهای این باغ دو سال پیش به عنوان باغ ژاپنی بازپیرایی شد.

تابستان سال 1327 نخستین تاکسی وارد رشت می شود و بعدها افرادی مثل محمدعلی آذربانی و جفرودی ماشین هایی به منظور خط تاکسی وارد رشت می کنند و برای معرفی و تشویق مردم نسبت به استفاده از تاکسی به جای درشکه، تردد با تاکسی در باغ سالار مشکات یکی از تفریحات آن زمان بود.

«در روزگار نه چندان دور باغ سالار مشکات در چمارسرا یکی از زیباترین نقاط دیدنی رشت بود. خانواده ها روزهای جمعه برای تفریح و در کنار هم بودن به آن باغ می رفتند که فضای بسیار دلنشینی داشت و شهرداری هم با ایجاد دو خیابان شوسه به باغ رسیده بود. تاکسی ها که مشغول به کار شدند برای آشنایی مردم با این وسیله نقلیه به صورت تفنن در مسیر باغ مسافر سوار می کردند. نفری پنج زار(پنج ریال) و دو نفر هفت زار که با اقبال و استقبال همه روبرو شد.» (اکبر محبوبی فر، تاریخچه تاکسیرانی در رشت، ص 10 و 11)

بقعه دانای علی، چشمه چمارسرا و پل خشتی چمارسرا مهمترین هویت های باقیمانده غربی ترین محله رشت است. پل خشتی چمارسرا تنها پل خشتی باقی مانده در رشت است که متاسفانه با احداث پل بتنی هم عرض این پل، دید منظر یک بنای تاریخی عملا کور شده است. تا پیش از احداث این پل بتنی، هر نوع ترددی به سمت غرب گیلان از روی همین پل خشتی انجام میشد.

«خسروخان گرجی» بانی و سازنده پل خشتی چمارسرا بود. وی در 13 ربیع الاول سال 1230 هجری(1815 میلادی) حاکم گیلان و در زمان صدارت وی فعالیتهای عمرانی زیادی در گیلان انجام می شود.

شهرداری رشت بازآفرینی این پل خشتی را در دستور کار خود دارد و یک بار نیز از محل گذر پل که مدفون شده بود، خاکبرداری شد اما به دلیل عبور یک لوله بزرگ آب و تأسیسات برق درست بالای پل خشتی امکان مرمت این پل فعلا وجود ندارد و ابتدا باید تأسیسات حریم پل جا به جا شود.

بقایای خانه سردار امجد، خان تالش، نزدیک به چشمه چمارسرا قرار دارد. براساس نوشته های دکتر ستوده در کتاب از آستارا تا استرباد، این بنا عمارت تابستانه خان تالش بود که در زمان سکونت در رشت به آن مکان می رفت ولی بعد از حوادث مشروطه و به آتش کشیدن خانه او در تالش این ساختمان نیز متروک و بلااستفاده رها شد.

به گفته مهدی میرصالحی پیرامون اینکه محله چمارسرای رشت عناصر هویتی متعددی دارد، در ادوار بعد این ساختمان تصاحب و در زمان جنگ جهانی توسط روسها اشغال و به عنوان باستیل استفاده میشد. یعنی عبور و مرور و تردد کالا و مسافر به رشت از ورودی غربی شهر توسط روسها در این مکان کنترل میشد.

در حال حاضر در طبقه نخست این بنا چند واحد تجاری فعالیت دارند. شهرداری رشت در سال 1395 با فضاسازی حریم این عمارت و درست مقابل پست برق داوودی فضای مکثی برای شهروندان ایجاد کرده است.

وجود بقعه دانای علی درست در وسط خیابان هم جلوه دیگری به محله داده است. دهه 40 خیابان بیستون احداث می شود و درست از وسط گورستان محله عبور می کند.

دانای علی یکی از درگذشتگان این گورستان بود که مزارش از گذشته مورد احترام و زیارت بوده است. بنابراین در زمان احداث این خیابان بنایی برای این فرد پارسا ساخته می شود.