میراث فرهنگی کار تفننی و فقط بازدید از تخت جمشید نیست

ایرنا/ براساس آخرین خبر و گزارش های منتشر شده، میراث فرهنگی کار تفننی و فقط بازدید از تخت جمشید نیست.

مصطفی ده ‍ پهلوان اظهار داشت: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری از 5 پژوهشکده باستان شناسی، حفاظت و مرمت، ابنیه و بافت های تاریخی، مردم شناسی و زبان شناسی، کتیبه ها و متون و همچنین سه گروه پژوهشی گردشگری، میراث طبیعی و هنرهای سنتی و دو پایگاه پژوهشی آثار دفاع مقدس و ثبت آثار فرهنگی، تاریخی و طبیعی تشکیل شده که امیدوارم در آینده سه گروه پژوهشی پیش گفته با جذب اعضای هیات علمی تخصصی به پژوهشکده تبدیل شوند.

وی افزود: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری وابسته به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری وقت در سال 1383 براساس مجوز شورای گسترش آموزش عالی تأسیس شد و بر دو حوزه تخصصی میراث فرهنگی و گردشگری تمرکز دارد، البته وزنه گردشگری کمی سبک تر است، هر چند ظرفیت و زمینه های لازم برای افزایش وزن آن وجود دارد که در برنامه ها و اولویت های کاری قرار دارد.

ده پهلوان پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری را قوه عاقله وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دانست و گفت: حوزه پژوهش باید رشد کند و در حیطه های مختلف و مرتبط با این سه حوزه گام بردارد، باید از ظرفیت های غنی میراث فرهنگی کشور به نفع گردشگری به درستی استفاده کنیم.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: تهیه و تکمیل اطلس جامع و بانک اطلاعاتی در حوزه باستان شناسی، زبان شناسی و مردم شناسی و حتی گردشگری از نخستین و مهمترین مأموریتهای اصلی پژوهشگاه است، البته برنامه هایی از سالهای قبل شروع شده که سال به سال هم تکمیل خواهد شد، ما 20 اولویت را مشخص کردیم.

وی افزود: در حوزه طرحهای یک درصد پژوهشی در کمیته نشریات و کتب، همکاری های جدی با وزارت متبوع آغاز شده است. از سالهای گذشته رسم بر این بود که کارشناسان پژوهشگاه در تهیه پرونده های ثبت جهانی و تهیه پاسخ استعلام های کارشناسی بویژه در طرحهای عمرانی مانند راه سازی، سدسازی و آب رسانی، گازرسانی که با محوطه های باستانی و تاریخی یا منظرهایی که سیمای طبیعی و تاریخی ارتباط دارند، ورود و پیوستهای تاریخی و فرهنگی را طبق برنامه چهارم و ششم توسعه تدوین می کنند و شورای فنی وزارت میراث فرهنگی هم براساس گزارشهای کارشناسان اعضای هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری تصمیم می گیرد که مجوز آغاز طرح های عمرانی کشور را بدهد یا ندهد، اگر هم مشروط می دهد چه مسائلی از سوی مجریان طرح ها باید رعایت شود.

ده پهلوان توضیح داد: موزه های استان تهران به مرمت نیاز دارند، امسال و سال گذشته از کارشناسان پژوهشکده های مختلف در پژوهشگاه کمک گرفته اند، همچنین استانها اگر به فعالیت تخصصی اضطراری نیاز داشته باشند، از ما مشورت می گیرند، هفته های گذشته کارشناسان پژوهشکده ابنیه و بافت برای کاوش محوطه باستانی سیلک کاشان و آتشکده ویگل اعزام شدند، امیدواریم با اعتبارات مالی که وزارت میراث فرهنگی و استان تامین کنند کار اجرایی حفاطتی این دو سایت هم انجام شود. همچنین کارشناسان پژوهشکده حفاظت و مرمت از گوردخمه روانسر در کرمانشاه بازدید کردند، یادگاری نویسی های زیادی آنجا بود که باید تحت نظارت کارشناسان مرمت پژوهشگاه پاک و پیراسته شود.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به ماموریت های 20 گانه این پژوهشگاه گفت: توان و زمینه لازم برای پیچیده ترین طرحهای تخصصی مطالعات و پژوهشی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مورد نیاز حاکمیتی در پژوهشگاه وجود دارد.

وی پیرامون اینکه میراث فرهنگی کار تفننی و فقط بازدید از تخت جمشید نیست، گفت: البته بخش زیادی از توان پژوهشی ما هم اکنون هم صرف این امور می شود که خروجی پژوهشی هم دارد، از آنجایی که بخش زیادی از این پژوهش ها خروجی ندارد، این موضوعات برای کارشناسان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سازمان برنامه و بودجه قابل لمس نیست، آنها بیشتر دنبال این هستند که به ازای 87 عضو هیات علمی پژوهشگاه خروجی مقالات علمی و مطالعات پژوهشی وجود داشته باشد، آن را در کفه ترازو می گذارند و با مقالات دانشگاهی مقایسه می کنند، مطالعات و پژوهش های همکاران ما به دلیل جنس و ماهیت پژوهشی این حوزه نباید با همان عینک پژوهش های دانشگاهی دیده شود.

ده پهلوان گفت: 70 تا 80 درصد جنس کار پژوهش دانشگاهی با فعالیت پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری متفاوت است، نوع نگاه به مسائل و ارتقا اعضای هیات علمی پژوهشگاه باید تغییر کند، با این اعتبار محدود و تعداد اعضای هیات علمی و کارشناس، کار پژوهشی خیلی خاصی نمیتوان انجام داد.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری افزود: «شهر سوخته» سیستان و بلوچستان، تمدن «ارت» در جیرفت کرمان، نیایشگاه «چغازنبیل» و محوطه شوش در خوزستان، پاسارگاد و تخت جمشید در فارس، «چگاسفلی» و ده ها محوطه دیگر وجود دارد که نیاز به پژوهش های پرسش محور کلان دارند، وضعیت پژوهشی در کرانه ها و پس کرانه های خلیج فارس چگونه است، وضعیت بودجه های پژوهشی ما با بودجه های پژوهشی کشورهای جنوب خلیج فارس اصلا قابل مقایسه نیست، هیچی نداریم.

وی پیرامون اینکه میراث فرهنگی کار تفننی و فقط بازدید از تخت جمشید نیست، توضیح داد: در خوزستان گورستانهای تاریخی داریم که هزاران شی تاریخی از آن در حال خارج شدن است، متاسفانه اعتبارات ما به اندازه ای نیست که یک میلیارد تومان به این گورستانهای تاریخی تخصیص دهیم تا پرسش محور، هدفمند و روشمند کاوش و اطلاعات میراثی آن استخراج شوند و اشیا و یافته های آن که ثروت ملی است به موزه های خودمان بیاید نه از اینکه از موزه های خارج از کشور سر در بیاورد.

ده پهلوان گفت: برخی از پژوهشکده های ما در حال تبدیل شدن به گروه هستند، زیرا در سه سال آینده 40 عضو هیات علمی پژوهشگاه بازنشسته می شوند، ما نیاز داریم اعضای جدید هیات علمی آن هم در رشته های جدید و میان رشته ها جذب کنیم. این همه بر ارتقا صنعت گردشگری تاکید می شود ما یک گروه پژوهشی داریم با چهار عضو هیات علمی؛ اگر می خواهیم نتیجه بگیریم باید20 عضو هیات علمی در این گروه داشته باشیم تا با توان بالا در صنعت گردشگری بسترسازی، برنامه ریزی، سیاست گذاری و آسیب شناسی شود.

وی بیان کرد: با توجه به نیازها، برای 5 سال آینده دست کم 100 عضو جدید هیات علمی نیاز داریم، 50 درصد اعضای هیات علمی ما در سالهای آینده بازنشسته می شوند، علاوه بر حوزه های کنونی در حوزه های جدید هم به هیات علمی نخبه نیاز داریم، باید زمینه جذب نخبگان اتفاق بیفتد.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری افزود: برخی وزارتخانه ها حدود 2 هزار عضو هیات علمی دارد، اما وزارت میراث فرهنگی 87 عضو هیات علمی دارد، اگر می خواهیم وابستگی به نفت را کنار بگذاریم، گردشگری را ارتقا دهیم، در حوزه میراث فرهنگی پژوهش کنیم، اگر قصد داریم میراث در خطر را به درستی ثبت و ضبط کنیم، به بیش از این موارد نیاز داریم؛ متاسفانه در سازمان های بالادستی این موضوع جدی گرفته نمی شود، اگر آزمایشگاه های تخصصی و پژوهشی میراث فرهنگی ارتقا نیابد، در آینده دچار وقفه های زیادی در حوزه های تخصصی و پژوهشی می شویم.

ده پهلوان تاریخ گذاری کربن 14 را از اولویت های دیگر پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری عنوان کرد و گفت: این شیوه را در کشور نداریم، برای آن به فناوری هسته ای نیازمندیم، باید به تفاهمی برسیم که بخشی از اشیا را به مراکز هسته ای بفرستیم، کار که انجام شد مراحل بعدی را از جای دیگری پیگیری کنیم، هنوز نمی دانم در روند مطالعات به این شیوه اختلال پیش می آید یا خیر؛ نمی دانم.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری افزود: فناوری تاریخ گذاری کربن 14 در سایر کشورهای جهان در یک مرکز پژوهشی مستقر و متمرکز است، پس از کاوش علمی، نمونه ها به آن مرکز فرستاده می شود و تاریخ گذاری را اعلام می کنند، ما حداقل نیاز داریم در سال، 500 نمونه کربن 14 برای درک صحیح سازوکار فرهنگی محوطه ها داشته باشیم، اما همه را به خارج از کشور ارسال می کنیم و از آنها خواهش می کنیم کار ما را انجام دهند، اگر کربن 14 نداشته باشیم بخش زیادی از کاوش و نتایج علمی ما عقیم می ماند.

وی تصریح کرد: البته از سالیان دور تاریخ گذاری ترمولومینسانس را در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری داریم اما باید بروز شود، باید بتوانیم در شبکه آزمایشگاهی کشور حضور جدی و فعال داشته باشیم تا روز به روز از این مواد خام و خاموش که در حوزه میراث فرهنگی داریم به درستی استفاده کنیم و آنها را به حرف در بیاوریم.

ده پهلوان اظهار داشت: همه از دانشگاه تا دستگاه های مختلف می گویند «کمک می کنیم»، به جرأت می توانم بگویم نسبت به دانشگاه های ترکیه حداقل 30 سال در این حوزه عقب تر هستیم، کشورهای پیشرفته مانند آمریکا، کانادا، چین، فرانسه و انگلیس را نمی گویم، همین کشور همسایه را می گویم.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با بیان اینکه تاریخ گذاری کربن 14 سرنخ های زیادی دارد، توضیح داد: آزمایش ژنتیک مدرن در بیمارستان بقیه الله (عج) انجام می شود، اما آزمایشگاه ژنتیک DNA کهن خیلی دشوار است، هر آزمایشگاهی هم از پس آن بر نمی آید، دورخیز کردیم این آزمایشگاه را در دانشگاه تهران راه اندازی کنیم اما نتوانستیم، امیدوارم با کمک وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و سایر نهادهای مرتبط این مجموعه برای کشور راه اندازی شود، دانش آن را داریم فقط پول و مکان می خواهد.

ده پهلوان گفت: میراث فرهنگی در کشور به فراتر از پوست اندازی نیاز دارد، موزه ملی ایران بیش از 80 سال قدمت دارد، حدود 2 ماه پیش برای انعقاد قرارداد به موزه آرمیتاژ در روسیه رفتیم، آنها مجموعه ای با عنوان آرمیتاژ جدید (New Hermitage) دارند که 30 کیلومتر خارج از شهر است، مجموعه ای بسیار وسیع، همه آزمایشگاه های لازم را آنجا مستقر کردند، مخازن امن و بزرگ و استاندارد، کتابخانه های بزرگ می سازند، اما ما در موزه ملی ایران و پژوهشگاهی که برای فقط یک پژوهشکده (حفاظت و مرمت) ساخته شده است، نمی توانیم رشد چشمگیری داشته باشیم.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: ما حتی اینقدر هم فضا نداریم تا همه پژوهشگرانمان را که در ساختمانهای مجزا و پراکنده استقرار دارند در یک ساختمان واحد متمرکز کنیم؛ آزمایشگاه های پژوهشگاه حتی استاندارد اولیه سلامت، ایمنی و محیط زیست (HSE) را هم ندارد، تهویه هوا در طبقه منفی 2 این ساختمان اصلا خوب نیست، کارشناسان مستقر اینجا ممکن است دچار آسم شوند، حتی اگر کار آزمایشگاهی انجام ندهد، اینها حداقل های استاندارد است، نیاز است یک ساختمان مناسب حتی خارج از تهران برای این پژوهشگاه در نظر گرفته شود. گاهی باید میزها را سانتیمتر سانتیمتر جابجا کنیم تا یک میز کار دیگر اضافه کنیم، این طوری نمی توانیم در این حوزه پیشرفتی داشته باشیم.

ده پهلوان گفت: یک پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری است و یک کشور بزرگ به نام ایران، برخی وزارتخانه ها شاید چندین پژوهشگاه با موضوع مشخص داشته باشند، اما وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است و همین یک پژوهشگاه برای کل کشور، با حوزه ماموریتی مهم برای حفظ و حراست از میراث فرهنگی و تمدنی و گردشگری برای آینده.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اظهار داشت: عربستان با اینکه میراث فرهنگی کمتری نسبت به ایران دارد، اما در حوزه پژوهشی بسیار وسیع و قوی کار می کند، جذب اعضای هیات علمی اگر دقیق و موثر انجام شود و نیروهای نخبه را دور هم جمع کنیم، می توانیم برای همه حوزه های کشور نقشه راه ارائه کنیم.

ده پهلوان گفت: میراث دیجیتال یعنی هر آنچه که میتوان از میراث فرهنگی در قالب ارقام و آمار، تحلیل و نموداری شود، از بانکهای اطلاعاتی گرفته از نقشه باستان شناسی کشور، اطلس های مردم شناسی و زبان شناسی با ستانده های تحلیل شده که برای مخاطب پژوهشگر قابل لمس باشد؛ این دیجیتال سازی اطلاعات است که می تواند شامل متن، عکس، طرح، پلان، نقشه و فیلم باشد.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری افزود: حدود 12 سال پیش کتابی با عنوان محاسبات رایانه ای در باستان شناسی را ترجمه کردم، امروز هوش مصنوعی، متاورس و ان اف تی آمده است که شاید تعداد زیادی از کارشناسان حوزه میراث فرهنگی از مضرات و آسیب ها، فرصت ها و مزایای آن اصلا اطلاعی ندارند.

وی گفت: موضوع تملک دارایی و حقوق مادی و معنوی ان اف تی (NFT) آثار، مقوله ای است که حتما باید به آن پرداخته شود، مثلا از مجموعه تابلوهای موزه ای، عکاسی کردند و قراردادی بستند که حق ان اف تی برای عکاس محفوظ است، آن عکاس می تواند برای همیشه از این حق بهره برداری کند که درآمد هنگفتی خواهد بود و اگر مدیران موزه این موضوع را آگاه نشوند ممکن است این مساله تکرار شود، البته اگر بیاموزیم خوبی های این فناوری ها از بدی های آن بیشتر است.

ده پهلوان خاطرنشان کرد: در بخش بازسازی های سه بعدی در فضای میراثی به آن نیاز داریم، نرم افزارهای موزه ای است که جای خالی آن کاملا حس می شود؛ با تلفن همراه و ایرپاد محتواهای متنوع را ببیند در یک بازدید موزه ای از یک تا 300 ساعت محتوا دریافت کند، هر لحظه می تواند این اطلاعات را ملاحظه کند البته محتوا باید جذاب باشد و پیام شی به صورت کامل و جذاب و قابل فهم برای گروههای مختلف از کودک و نوجوان و بزرگسال تا گروه های خاص تولید و ارائه شود. عکاسی های دیجیتالی و سه بعدی از اشیا ضروری است، اگر روزی شی بشکند میتوان به راحتی آن را مرمت و بازسازی کرد.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اظهار داشت: امروز نقشه برداری از محوطه های باستانی به دوربین های تئودولیت (Theodolite) و توتال استیشن (Total Station) ندارد، پهپاد به راحتی با دقت یک سانتیمتر فوتوگرامتری کند، و در حد سه چهار ساعت میتوان حدود 30 هکتار یک محوطه باستانی را نقشه برداری کرد. اسکن زمین و تحویل عکسهای ماهواره ای، فناوری های روز دنیاست و در حوزه های باستان شناسی، حفاظت و مرمت می تواند به پژوهشگران کمک کند، ما در حوزه دیجیتال و فناورانه در میراث فرهنگی بسیار تهی هستیم.

ده پهلوان درباره پژوهش های حوزه گردشگری گفت: یکی دو مورد در سالهای گذشته انجام شده دو طرح پژوهشی هم امسال داریم، با چهار و پنج پژوهشگر نمیتوان برای گردشگری ایران کار خارق العاده ای انجام داد، این موضوع باید به سمت دانشگاه ها سوق داده شود، گروه گردشگری پژوهشگاه باید ارتقا پیدا کند و تعامل درستی با معاونت گردشگری وزارت متبوع باید شکل بگیرد، صنعت گردشگری ایران مانند دریا وسیع است، پژوهشگاه با این شرایط کنونی توان پاسخگویی به نیازهای پژوهشی این حوزه را ندارد. از گردشگری برای حفاظت و پژوهش در حوزه میراث فرهنگی میتوان آورده داشته باشیم، اما گردشگری ایران هنوز در مسائل عینی و پایه ای و اولیه باقی مانده است.