امیدها به بازگشایی مسیر تاریخی شهر رشت قوت گرفت

ایسنا/ براساس آخرین گزارشات منتشر شده، امیدها به بازگشایی مسیر تاریخی شهر رشت قوت گرفت.

من در گذر «لب آب» و رودخانه ای که دیگر زر ندارد به تماشای بیل های مکانیکی نشسته ام که آخرین خانه های حریم رودخانه زرجوب را می بلعد به این امید که وعده ای که سالهاست برای پاکسازی رودخانه زرجوب داده اند، محقق شود. آیا می رسد روزی که اکوهای فاضلابی که فاضلاب محله زرجوب را با شدت به این رودخانه می ریزد، قطع شود و مرحمی بر دل مردمی شود که خاطراتشان به آب دادند برای داشتن منظره ای بهتر و بازگشایی مسیری که عامل شکل گیری شهر رشت بود.

بیل مکانیکی خانه های حاشیه زرجوب را می بلعد. دیوارهای قطور با آجرهای قرمزش فرو می ریزد و سفال های قاشقی با تخریب سقف فرو می افتد. نی های خیزرانی که زیر بام خانه های سفال پوش چیده میشد، زیر چرخ زنجیری بیل مکانیکی خرد میشود و اهالی محله لب آب شاهد از بین رفتن آخرین خانه های حریم رودخانه «زرجوب» هستند به این امید که حریم رودخانه پاکسازی شود و منظره زیبای زرجوب بعد از سالها دوباره برگردد.

چند روزی است صدای بیل مکانیکی در تمام محله پیچیده است و اهالی محله لب آب، خاطرات کودکی خود را به رود می سپارند. شهروندی می گوید: 70 سال است در محله لب آب زندگی می کنم. آن خانه که خراب می شود، مال پدربزرگم بود. من همانجا به دنیا آمدم و بزرگ شدم. از آن زمان تا حالا 70 سال است در محله لب آب زندگی و کار کرده ام. پدربزرگم حاشیه رودخانه قهوه خانه داشت.

مرد دیگری که از پل آهنی جوان به آن سوی زرجوب می آید، پیرامون اینکه امیدها به بازگشایی مسیر تاریخی شهر رشت قوت گرفت، می گوید: سال 1394 دکه سبزی فروشی من در بازارچه زرجوب خراب شد. حالا هم خانه ام در حال تخریب است. شهرداری املاک ما را خرید تا حریم رودخانه را آزادسازی کند، قرار است اوضاع بهتر شود.

او هم از خاطرات کودکی اش می گوید، از اینکه کودکی اش را تابستان ها در زرجوب به آب می سپرد و در همین رودخانه شنا کردن آموخت. «آن زمان آب تا این اندازه آلوده نبود. من کلی ماهی از همین رودخانه می گرفتم»

روزهایی را به یاد دارد که با سرد شدن هوا، زرجوب محل تجمع پرندگان مهاجری بود که از سیبری به سواحل جنوبی دریای کاسپین مهاجرت می کنند و مرغان ماهیخواری که زرجوب خوان پرنعمتی برایشان بود.

و من در گذر «لب آب» و رودخانه ای که زر ندارد به تماشای اکوهای فاضلابی خیره شده ام که فاضلاب محله زرجوب را با شدت به رودخانه می ریزد. رودخانه ای که سالهاست وعده پاکسازی آن داده می شود.

نخاله های حاصل از تخریب خانه های حریم رودخانه زرجوب، در حاشیه رود تسطیح و می بینم که خشت های مکعبی در حریم رود تخلیه می شود. در مرحله بعدی پس از آزادسازی حریم زرجوب قرار است رودخانه دیوارچینی شود، این را ناظر پروژه می گوید و با اشاره به دیوارچینی زرجوب در انتهای لب آب در محله رودبارتان می افزاید: زرجوب در فصول بارندگی پرآب می شود و آبهای سطحی هم به زرجوب سرریز می شوند. بنابراین باید حریم رودخانه دیوارچینی شود وگرنه با شسته شدن دیواره، شاهد نشست زمین و آسیب به خانه هایی خواهیم بود که به حریم نزدیکتر هستند.

پروژه بازگشایی حریم دو رودخانه رشت یعنی «زرجوب و گوهررود» دهه هاست از سوی شهرداری رشت در حال اجراست. پروژه ای بسیار هزینه بر که باید املاک در مسیر را از مالکان خریداری و تخریب انجام و سپس حریم بهسازی شود. این بهسازی می تواند در لاین دیگر زرجوب از سمت سد کشاورزی، تبدیل به خیابانی برای تردد خودروها شود و یا همچون این سوی زرجوب، با ادامه سنگفرش مسیر، گذری برای پیاده روی گردشگرانی باشد که از محله زرجوب می خواهند پیاده به محله خواهر امام و از آنجا به نخچیر محله و ساغریسازان بروند.

در واقع آزادسازی حریم زرجوب در ضلع غربی، ادامه مسیر بزرگ گردشگری پیاده است که مقرر شده از محله زرجوب آغاز و با گذر از ساغریسازان و بازار رشت به پیاده راه فرهنگی مرکز شهر رسیده و با امتداد از پیاده راه اعلم الهدی، از محله قدیمی پیرسرا عبور کرده و در نهایت به تالاب درون شهری عینک برسد. هفت کیلومتر پیاده روی در مسیری که خود عامل شکل گیری شهر رشت بود.

در کتاب جغرافیای حدود العالم (نگارش 372 ه. ق) از رشت با صفت «ناحیه بزرگ» یاد شده است. حمدالله مستوفی نیز در کتاب نزهة القلوب از «رشت» یاد کرده است. اما این آبادی شکل گرفته در میانه دو رودخانه «زرجوب» و «گوهررود»، چه زمانی مورد توجه قرار گرفت؟

در این باره دکتر عباس پناهی مورخ میگوید: این نقطه، در واقع در مسیر یک راه ارتباطی واقع شده بود و توقفگاه هایی مورد استفاده کاروان های عبوری بود. همچنین، جغرافیای آن برای شکار مناسب بوده است. تصور کنید سرزمین پستی دارید، مملو از مرداب ها، رودها، جنگل ها و دیگر عوامل طبیعی که برای شکارچیان مناسب است. بنابراین، یکی از کانون های اولیه سکونت، همین نقطه رشت بود.

عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان اضافه می کند: نکته ای که کمتر به آن توجه شده، این است که پیش از دوره صفوی، رشت مرکز گیلان شده بود. گفته می شود گیلان پیش از صفوی، توسط حاکمان محلی شرق و غرب، بیه پیش و بیه پس اداره می شد. درحالیکه ما سه خاندان محلی داشتیم و علاوه بر حکومت های شرق و غرب، شاهد حکومت محلی سلسله تجاسبی در رشت هم بودیم که کیائیان حکومت رشت را از بین می برند. اما از سال 980 قمری «جمشید شاه بیه پسی» بعد از یک نبرد بسیار خونین با «کارکیا خان احمد خان دوم» او را شکست می دهد و لاهیجان مرکز حکومت کیائیان را تصرف می کند.

و پس از آن کل سرزمین دارالمرز به مرکزیت رشت اداره می شود. ولی از آنجا که بیشترین منابع مکتوب تاریخی مربوط به دوره صفوی است، به نظر می رسد رشت پیش از صفویه کمتر مورد توجه بوده در صورتی که چنین نیست.

بنابراین رشت از اواخر سده نهم ه.ق در اختیار خاندان اسحاقی فومن قرار داشت و در سال 1000 قمری با سقوط حکومت های محلی، سراسر گیلان تا سال 1135 قمری در اختیار صفویان قرار گرفت.

کارشناسان شهرسازی عقیده دارند با توجه صفویه به رشت، مدنیت در رشت به سرعت توسعه می یابد. تا پیش از صفویه و انتخاب رشت به عنوان مرکز گیلان، رشت قصبه ای بود با یک روز بازار در حریم زرجوب و شکل گیری و توسعه رشت به صورت خطی از محله لب آب در حریم رودخانه «زرجوب» آغاز و به سمت محله چمارسرا در حریم رودخانه «گوهررود» امتداد می یابد.

حالا درست خط سیری که عامل مدنیت رشت بوده، آزادسازی می شود تا معابری از دل بافت تو در تو و حلزونی رشت قدیم، باز شود. حریم زرجوب از املاکی آزاد می شود که اگرچه خشت خشت آن تاریخی در دل خود دارد اما بواسطه قرار گرفتن در حریم رودخانه مشکلات بسیاری ایجاد میکرد. خانه هایی که برخی از آنها متروک و رها شده و آلونکی بیش نبودند، البته در این میان برخی خانه ها همچون خانه خانواده بازرگان، تاریخ محله ای بود که مردم به آن «لب آب» می گویند، لذا جا دارد این تاریخ به گونه ای دیگر ثبت و نگهداری شود.