داستان معابد شگفت انگیز که در مصر جابجا شدند و تاثیر آنها بر جهان

کشور مصر همیشه سرزمین شگفتی ها بوده است. علاوه بر اهرام و صدها مقبره مصری کشف شده، معابدی نیز در این سرزمین وجود دارند که به نوبه خود شگفت انگیز و اسرار آمیز هستند. یکی از آنها معبد باشکوه و بزرگ ابوسمبل است. در اعماق فضای داخلی معبد عظیم ابوسمبل Abu Simbel که در یکی از کوهپایه های دره باستانی نوبیان Nubian در جنوب مصر کنده کاری شده است، یک جهان وسیع و شگفت انگیز نهفته است. ستون های تزئین شده با آثار هنری بسیار ظریف نظامی، سقف بلند آن را که با طرح های بال کرکس نقاشی شده پشتیبانی می کنند. دیوارهای این معبد از کف تا سقف، با هیروگلیف (خط تصویری) تزئین شده اند که پیکارهای پیروزمندانه فرعون رامسس دوم Pharaoh Ramses II را به نمایش می گذارند؛ همان فرعونی که موجبات ساخت معابد مصر باستان را فراهم آورد. بیرون از معبد، چهار مجسمه غول آسا از فرعون وجود دارد که رو به طلوع خورشید دارند و مشرف به یک دریاچه بسیار شفاف بلورین هستند. این منظره بی نهایت فوق العاده است؛ اما اگر سیر حوادث تاریخی و معماری مصر باستان کمی متفاوت تر بودند، ممکن بود دیگر چنین منظره ای در این منطقه وجود نداشته باشد. این معبد ممکن بود به راحتی در زیر سیل آب دریاچه مدفون شود. از همه مهم تر و غیر قابل باورتر این است که اگر معبد ابوسمبل Abu Simbel جابجا نمی شد و نجات پیدا نمی کرد، مکان های اعجاب انگیز تاریخی مانند مرکز تاریخی وین Vienna's Historic Centre، معابد آنگکور وات Angkor Wat در کامبوج و سایر مکان هایی که در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارند، ممکن بود از بین بروند و تنها اثری از آنها در کتاب های تاریخ باقی بماند. برای دانستن این که این معابد شگفت انگیز چگونه در نجات یافتن مکان های تاریخی فرهنگی دیگر در جهان موثر بوده اند، پیشنهاد می کنیم با این مطلب همگردی همراه باشید.

موقعیت جغرافیایی معابد ابوسمبل

در این بخش، به موقعیت جغرافیایی این معابد اشاره می کنیم. خانم کیم کیتینگ Kim Keating، مدیر کمپانی Geographic Expeditions می گوید: "کشور مصر کار بزرگ و تحسین برانگیزی در جهت حفظ کردن معابد باستانی خود انجام داده است؛ و مجموعه معابد ابوسمبل Abu Simbel با نورپردازی ملایم و آثار هنری موجود در فضای داخلی آن، نقاشی هایی که قدمت آنها به ساکنان اولیه این سرزمین باز می گردد و نمایانگر چگونگی فتح مصر در قرن های گذشته هستند و موقعیت آن در کنار یک دریاچه بسیار زیبا که بیشتر به یک اقیانوس شباهت دارد، بی نظیر است."
دره نوبیان Nubian در آفریقای شمالی، مرزی بین مصر جنوبی و سودان شمالی و یک صحرای دور افتاده است که دارای آبادی های پر از درخت های نخل و وادی های فصلی (مسیل تنگ و معمولاً خشکی که در یک ناحیه کویری واقع شده و فقط هنگام بارندگی های شدید در آن آب جاری می شود) می باشد و جایگاه جریان پر قدرت رود عظیم نیل است؛ رودخانه ای که از شهر مصری اسوان به قاهره می رسد. در زمان های مصر باستان، این منطقه سرزمین طلا و ثروت بود و تحت سلطه پادشاهان مختلف قرار داشت؛ پادشاهانی که خیلی از آنها برای به نمایش در آوردن قدرت خود به ساخت اهرام، مکان های تاریخی و معابد پرداختند. مجموعه معابد ابوسمبل Abu Simbel از زیباترین معابد مصر باستان در طول یک دوره 20 ساله در قرن سیزدهم پیش از میلاد مسیح ساخته شد و هم اکنون یکی از تاثیر گذارترین مکان های تاریخی به شمار می رود که هنوز پابرجا و بدون گزند باقی مانده است. در امتداد معبد بزرگ این مجموعه، یک معبد کوچک تر قرار گرفته که به افتخار ملکه محبوب رامسس Ramses که نفرتاری Nefertari نام داشت ساخته شده است.

جبر جغرافیا و جابجایی این معابد

زمانی که خانم کیم کیتینگ برای بار اول این معابد و معماری مصر باستان را دید، بسیار شگفت زده شد. اما چیزی که او را بیشتر متعجب کرد، این بود که متوجه شد در اوایل دهه 1960، یک تیم از مهندس های بین المللی معابد مصر باستان را تکه تکه کرده و سپس تکه های آن را با دقت به جای دیگری نقل مکان نموده اند. آنها سپس این تکه ها را در جایی با ارتفاع 60 متر بیشتر از جای اصلی آن، در کنار هم قرار داده و معابد مصر باستان را از نو ساختند تا از آنها در برابر آب های خروشان و در حال افزایش رود نیل محافظت کنند. آن دریاچه 5250 کیلومتر مربعی که خانم کیتینگ Keating در مورد آن صحبت می کند، دریاچه ناصر Lake Nasser نام دارد، یک دریاچه که بر اثر ساخت سد به وجود آمده و 50 سال قبل اصلا وجود خارجی نداشته است. خانم کیتینگ Keating می گوید: "این جابجایی به طرز معرکه ای بی عیب و نقص انجام گرفته است. غیر ممکن است بتوانید حدس بزنید که چنین کاری انجام شده؛ حتی اگر مانند من واقعا سعی کنید و به دنبال جزئیاتی بگردید که آن را ثابت کند."

کمپین جابجایی معابد یا کمپین نوبیا

کمپین جابجایی معابد مصر باستان یا همان "کمپین نوبیا" Nubia Campaign که توسط یونسکو انجام گرفت، تقریبا در سال 1960، زمانی که جمهوری متحد عربی (اتحادی که بین سال های 1958 و 1961 مابین دو کشور مصر و سوریه برقرار شد) ساخت یک سد را در طول رودخانه نیل و در نزدیکی اسوان آغاز کرد انجام شد. این سد در عین این که باعث پیشرفت آبیاری زمین های کشاورزی اطراف آن دره می شد و به افزایش بازدهی هیدرو الکتریک (قدرت برق آبی) می انجامید، ممکن بود در عرض چند سال، معابد خارق العاده ابوسمبل Abu Simbel را در آب بالا رونده خود غرق کند.
یونسکو در تلاش برای جلوگیری از نابود شدن معابد، دست به انجام اولین همکاری بین المللی نجات بخش خود زد. این تلاش فوق العاده بعدها سازمان دهنده و بوجود آورنده یک فهرست برای میراث جهانی شد که سعی در محافظت و تبلیغ مکان های خارق العاده فرهنگی و طبیعی در سرتاسر جهان دارد و تاکنون تعداد 1073 مکان در این فهرست قرار گرفته اند. خانم کیتینگ Keating می گوید: "من قبل از بازدید از معبد ابوسمبل Abu Simbel اصلا خبر نداشتم که این مکان باعث خلق فهرست میراث جهانی یونسکو توسط این سازمان شده است؛ اما هم اکنون کاملا می فهمم چرا این اتفاق افتاده است. این مکان و تاریخ آن فوق العاده است.."

چالش بزرگ جابجایی معابد برای یونسکو

اما پروسه جابجا کردن معابد مصر باستان آنقدر ها هم ساده نبود. دکتر مچتیلد راسلر Mechtild Rössler، مدیر بخش میراث یونسکو و مدیر مرکز میراث یونسکو در این زمینه می گوید: "مسئولیت بسیار بزرگی بود. عملیاتی بود که مطمئن نیستم امروزه بتوان دوباره آن را انجام داد؛ زیرا این سوال پیش می آید که کمپین مهم و بزرگی مثل این چقدر می تواند هم از لحاظ محیطی و هم اجتماعی روی یک منطقه تاثیر بگذارد."
در ماه نوامبر سال 1963، گروهی از متخصصان آب شناسی، مهندسین، باستان شناسان و سایر متخصص ها عملیات چند ساله یونسکو برای نجات این معابد را آغاز کردند. عملیات به این صورت بود که می بایست معبدها را در بلوک هایی با اندازه های دقیق تکه می کردند، تکه ها را شماره گذاری می کردند، با دقت و مراقب جابجا می نمودند و سپس در کوهپایه ای که قبلا در نظر گرفته شده و آماده شده بود، جای گذاری می کردند و با همان شکوه و عظمت قبلی دوباره خلق می نمودند. متخصصان معماری مصر باستان در این عملیات آنچنان دقیق تمامی اندازه ها را محاسبه نموده بودند که حتی تنظیمات خورشیدی ویژه معبد را دوباره خلق کنند. تنظیمات این معبد با خورشید به صورتی بود که دو بار در سال، یک بار در بیست و دوم فوریه (تاریخ به تخت نشستن فرعون رامسس دوم Ramses II) و بار دیگر در بیست و دوم اکتبر (سالروز تولد او)، خورشید در حال طلوع به دریچه باریک ویژه معبد بتابد و مجسمه صورت پادشاه رامسس دوم Ramses II و دو مجسمه دیگر موجود در فضای داخلی معبد بزرگ را روشن سازد. در نهایت، در ماه سپتامبر سال 1968، با برگزاری یک جشن رنگارنگ، تکمیل پروژه به همگان اعلام شد. دکتر راسلر می گوید: "پروژه نجات ابوسمبل Abu Simbel، عملیاتی بود که در آن تمامی بخش های فرهنگی، علمی و آموزشی یونسکو در هم آمیختند و به طرز فوق العاده ای به هم پیوستند."

به پایان رسیدن پروژه جابجایی و نتایج آن

در حقیقت، این پروژه با عنوان یکی از بزرگ ترین چالش های مهندسی باستان شناسی و معماری مصر باستان در تاریخ شناخته شد. فقط تصور کنید که چنین پروژه عظیمی در جایی که تقریبا به ناکجا آباد شباهت دارد و در منطقه ای بسیار گرم و کلافه کننده واقع شده است چگونه رهبری شده و به نتیجه رسیده است. در نگاهی به گذشته، کل این عملیات به نظر نامعقول می آید؛ اما این دقیقا چیزی بود که سازمان یونسکو نیاز داشت تا به خود ثابت کند با جمع کردن منابع و امکانات، همه چیز برای انجام دادن ممکن است و هیچ چیز نمی تواند از انجام آن جلوگیری کند. دکتر راسلر Rössler می گوید: "تکمیل پروژه عظیم و پیچیده ای مانند این به سازمان یونسکو کمک کرد که متوجه شود ما از پس سه کار اصلی و مهم بر می آییم. اول، جمع آوری بهترین متخصصان و بهترین امکاناتی که در دنیا وجود دارد. دوم، تضمین همکاری بین المللی تمامی اعضا و سوم، اطمینان بخشیدن به همه در مورد مسئولیت جامعه بین الملل برای سرمایه گذاری و حمایت از میراث جهانی. ما پذیرفتیم که یک کشور به تنهایی قادر به انجام هیچ کاری نیست."

آغاز کمپین های مختلف حفظ میراث جهانی

با این عزم محکم برای حرکت که در آن زمان به وجود آمد، سازمان یونسکو به برگزاری کمپین های مختلف ادامه داد؛ از جمله کمپین محافظت از شهر ونیز که تقریبا بر اثر سیل های میانه دهه 1960 در حال نابود شدن بود. در سال 1965، در یک کنفرانس در کاخ سفید در شهر واشنگتن دی سی، پیشنهاد شد که یک مجمع میراث جهانی تشکیل شود و به طور مداوم به محافظت از مناطق طبیعی و مناظر فوق العاده و مکان های تاریخی بپردازد. چند سال بعد، اتحادیه جهانی حافظت از طبیعت پیشنهادی مشابه ارائه داد. اما هیچ اقدامی در این زمینه صورت نگرفت؛ تا این که در ماه نوامبر سال 1972، کنفرانس عمومی یونسکو کنوانسیونی برای حافظت از میراث فرهنگی و طبیعی در جهان تصویب کرد که به محافظت از هر دو میراث طبیعی و فرهنگی در جهان بپردازد.
موفقیت کمپین نجات معبد ابوسمبل Abu Simbel از معابد مصر باستان یا همان "کمپین نوبیا" Nubia Campaign تا به امروز باعث حفاظت و نگه داری از مکان هایی چون ذخیره گاه زیست کره پروانه شهریار Monarch Butterfly Biosphere Reserve در مکزیک، غارها و هنر عصر یخی در کوه های سوابیان جورا Swabian Jura در آلمان و جزیره رابن Robben Island در آفریقای جنوبی که نلسون ماندلا، رییس جمهور قبلی آفریقای جنوبی در یک سلول کوچک در آن زندانی بوده، شده است. این کمپین همچنین باعث انجام عملیات های محافظت بسیار پیچیده و پر زحمت دیگری مانند آن چه که در ابوسمبل Abu Simbel انجام شد در مکان های تاریخی و فرهنگی در سرتاسر جهان شده است. این عملیات به ویژه در مناطق درگیر جنگ مانند عراق و یمن، همچنین اتیوپی صورت گرفته است. برای مثال یک دهه قبل، یونسکو اقدام به بازگرداندن ابلیسک (ستون هرمی شکل سنگی) آکسوم Obelisk of Axum، یک ستون هرمی شکل 24 متری گرانیتی با وزن 160 تن از ایتالیا به کشور اتیوپی نمود. این ابلیسک در سال 1937، در زمان رژیم فاشیستی موسلینی، به روم در ایتالیا برده شده بود. دکتر راسلر Rössler می گوید: "بازگشت و نصب دوباره ابلیسک در اتیوپی، منتهی به پایان جنگ جهانی دوم در این منطقه (برای مردم اتیوپی) شد. انسان ها به میراث خود نیاز دارند. نباید اجازه بدهیم بلایای طبیعی، جنگ و غیره این میراث را از بین ببرند."

اگر معابد مصر باستان جابجا نشده بودند، چه اتفاقی می افتاد

هم اکنون که پنجاه سال از تکمیل پروژه نوبیا Nubia می گذرد، معابد ابوسمبل Abu Simbel همچنان با عنوان یک منطقه زیارتی گردشگری محبوب و البته هنوز دور افتاده شناخته می شوند. دریاچه ناصر بخاطر ماهی گیری عالی در آب های تازه آن و همچنین کروکودیل های فراوان مشهور است. اما جالب ترین و مهم ترین بخش دره نوبیان Nubian، بدون شک، مجموعه معماری مصر باستان و معابد آن است که بعد از هزاران سال هنوز به عنوان سمبل خارق العاده میراث انسانی و برترین معماری مصر باستان شناخته می شود و درک این نکته که چطور یک مکان تاریخی باستانی می تواند به حفظ سیاره زمین کمک کند. البته این وضعیت می توانست کاملا متفاوت باشد. دکتر راسلر Rössler می گوید: "اگر این جابجایی انجام نشده بود، مردم همچنان می توانستند از این معماری مصر باستان در معابد بازدید کنند. اما می بایست این کار را از طریق غواصی زیر آب انجام می دادند و بخاطر وجود کروکودیل های فراوان در دریاچه، مجبور می شدند از درون قایق های کف شیشه ای به تماشای این معماری مصر باستان و آثار تاریخی بپردازند."