کهن ترین اثری که در تهران پیدا شد

ایسنا/ این خبر پیرامون کهن ترین اثری که در تهران پیدا شد، برای شما مخاطبان گرامی نوشته شده است.

باستان شناسان در دهه 70 در تهران دست افزار سنگی را پیدا کردند که قدمت آن 50 تا 60 هزار سال تخمین زده شده که در حقیقت یک رنده سنگی است.

صادق ملک شهمیرزادی، باستان شناسی که این کهن اثر را یافته است، در مقاله ای جزئیات و محل این کشف را این گونه تشریح کرده است: «سرزمین تهران از نظر جغرافیایی طبیعی و باستان شناسی به مثلثی اطلاق می شود که ضلع شمالی آن را بخشی از سلسله جبال البرز و دو ضلع دیگر آن را رودخانه های کرج و جاجرود تشکیل می دهند. شاخه های پایانی این دره در نقطه ای واقع در حاشیه شمالی کویر مرکزی به هم می پیوندند و رأس های مثلث را می سازند و کهن ترین یافته های باستانی این مثلث نیز از نزدیک رأس آن که «حوضه مسیله» نامیده شده، بدست آمده است.

جلگه وسیع و آبرفتی ورامین که بخش وسیعی از این مثلث را تشکیل می دهد، خود مخروط افکنه رودخانه جاجرود است. در جنوب غربی این جلگه شاخه های پایانی رودخانه های کرج و جاجرود و رودخانه دیگری که از غرب وارد منطقه می شود و «رودشور» نام دارد، به هم می پیوندند و از طریق «حوضه مسیله» وارد دریاچه نمک مسیله می شوند.

حوضه مسیله که در جنوب شهر تهران قرار گرفته، خود بخشی از کویر بزرگی است که قسمت اعظم غرب و شمال غربی فلات مرکزی ایران را تشکیل داده است. حوضه مسیله به صورت چهارضلعی نامنظمی است که بخش شمال شرقی کویر را اشغال کرده و به وسیله رشته کوه های دوازده امام و سیاه کوه از بقیه کویر جدا شده است و عمیق ترین جای آن «دریای مسیله» یا «دریای نمک» نام دارد.

جهت جریان شاخه های رودخانه های جاجرود و کرج از شمال غربی به جنوب شرقی و در راستای گسل های دوازده امام است. در جنوب شرقی دوازده امام، ارتفاعات سیاه کوه قرار دارد که از همه بلندی های اطراف «دریای نمک» معروف تر است و بلندترین نقطه آن 2110 متر بالاتر از سطح دریا قرار گرفته است.

در دامنه های شمالی سیاه کوه، چشمه آبی به نام «چشمه شاه» وجود دارد که آب آن کم و تلخ ولی قابل شرب است و دامداران از آن برای دام های خود استفاده می کنند. در عصر صفوی آب این چشمه در مسیری به طول تقریبی 8 کیلومتر از طریق ناودان های سنگین زمینی به بنایی که «حرمسرا» نامیده میشد و نزدیک کاروانسرای قصر بهرام و کاروانسرای عین الرشید واقع شده است، هدایت میشد. در زمستانها قسمتهای بالایی سیاه کوه به دلیل ارتفاع قابل توجه آن از برف پوشیده می شود و ذوب برف ها سبب جمع شدن آب در چاله های کوه تا ماههای دوم و سوم بهار می شود. دامداران مجاز امروزی از این آبها برای احشام خود استفاده می کنند.

به این ترتیب، منطقه مورد بحث از نظر جغرافیایی طبیعی به گونه ای است که در فصل بهار پیش از فصول دیگر سال شرایط زیست محیطی مناسبی دارد. امروزه سازمان محیط زیست کشور این منطقه را حفاظت شده اعلام کرده و به صورت پارک ملی درآورده است، در نتیجه دامداران دیگر مانند گذشته بی رویه رمه های خود را برای چرا به آن وارد نمی کنند و انواع حیوانات سم دار و گربه سانان آزادانه در آن بسر می برند. پوشش گیاهی این منطقه نیز به دلیل حفاظت آن بیشتر شده است و در فصل بهار، علفزارهای پراکنده در آن فراوان می شود. به نظر می رسد در دوران پارینه سنگی میانه یعنی حدود 50 تا 60 هزار سال پیش این منطقه از نظر تأمین نیازهای غذایی گروه های جمع آورنده غذا و شکارورز دارای آمادگی کافی بود.

در همین منطقه بود که کهن ترین اثر تاریخی منسوب به تهران کشف شد. در آبان سال 1372 که برای بازبینی بخشی از مسیر جاده ابریشم این منطقه بازدید شد، یک دست افزار سنگی بدست آمد که از نوع رنده های سنگی مشخصه نوع «موسترین» بود و قدمت آن حدود 50 تا 60 هزار سال پیش تخمین زده شد. این رنده از تراشه ضخیم سنگ «ریولیت» ساخته شده و طول آن 12.3، عرض آن 8.2 و ضخامت آن 4 سانتیمتر و وزن آن 300 گرم است.

این رنده سنگی در حوضه مسیله و در حوالی محلی که رشته کوه دوازده امام به سیاه کوه نزدیک می شود، پیدا شده است. در یک لبه این رنده هنوز آثار روتوش قدیمی قابل مشاهده است و به نظر می رسد پس از آنکه این لبه تیزی خود را در نتیجه استفاده زیاد از دست داده، لبه دیگر آن را برای ایجاد لبه ای تیز با روتوش های اولیه پیراسته اند تا بعداً با ایجاد روتوش های نهایی از آن رنده جدیدی بسازند، ولی از آنجا که قسمت زیر روتوش های اولیه کمی تو رفته و فاقد استحکام لازم بوده و دیگر امکان استفاده مجدد نداشته آن را به صورتی که یافته شده است رها کرده اند.

پیش از پیدا شدن این اثر در سال 1955 میلادی (1334 شمسی) آقای «ریبن» گزارش داده بود که در حوالی تهران نمونه ای از دست افزار سنگی نوع موسترین یافته است که اولاً محل دقیق آن معلوم و مشخص نیست و ثانیاً دلیل انتساب آن به دوران پارینه سنگی میانه نیز ارائه نشده است.

اکنون با پیدا شدن این رنده سنگی مشخصه دوره پارینه سنگی میانه در سرزمین تهران در حوضه مسیله در منطقه ای واقع در حوالی رشته کوه دوازده امام به سیاه کوه از یک طرف و دریای نمک یا مسیله از طرف دیگر میتوان با اطمینان بیشتری اظهار کرد این منطقه در این دوره یعنی در حدود 50 هزار سال پیش خالی از سکنه نبوده است. با بررسی گمانه های بیشتر و منظم و پیگیری باستان شناسی در منطقه ای که میتوان آن را «سرزمین تهران» نامید، پیوند کانون های تمدنی و استمرار ادوار متفاوت فرهنگی از آن زمان تاکنون قابل مطالعه و بررسی است.»

روانشاد صادق ملک شهمیرزادی که این گزارش او در کتاب «رویدادها و یادمان های تاریخی تهران» منتشر شده، پیرامون کهن ترین اثری که در تهران پیدا شد، گفته است: «این رنده سنگی برای حفاظت و نگهداری طی یک صورت جلسه رسمی که در 20 اردیبهشت سال 1373 شمسی تنظیم شد رسما به سازمان وقت میراث فرهنگی تحویل شد.»

این اثر اکنون در موزه ملی ایران نگهداری می شود.

در تقسیمات کشور، محلی که این دست افزار از آن کشف شده، درحال حاضر حوزه تهران محسوب نمی شود و در محدوده کنونی استان سمنان است، اما در گذشته عنوان «سرزمین تهران» را داشته و از این دست افزار نیز به عنوان کهن ترین اثر تهران یاد می شود.

افزون بر این، سابقه تمدنی تهران به دنبال کشف گورستان عصر آهن در تپه قیطریه به حدود سه هزار سال پیش می رسد. در سالهای واپسین نیز کشف اسکلت بانوی هفت هزار ساله در خیابان مولوی پیشینه تهران را عقب تر برده است.