اهمیت و وضعیت ردیفهای موسیقی ایرانی 14 سال پس از ثبت جهانی

ایسنا/ این خبر پیرامون اهمیت و وضعیت ردیفهای موسیقی ایرانی 14 سال پس از ثبت جهانی برای شما نگارش گشت.

بهروز وجدانی، پژوهشگر و مترجم حوزه مردم شناسی و موسیقی که در تهیه و تدوین پرونده «ردیفهای موسیقی ایرانی» نقش داشته، درباره اهمیت و وضعیت ثبت این اثر که حدود 14 سال پیش به فهرست میراث ناملموس یونسکو راه پیدا کرد، گفت: میراث فرهنگی ناملموس یا غیرمادی که قابل لمس نیستند، از نسلی به نسل دیگر منتقل می شوند و مدام توسط جوامع و گروه ها در پاسخ به محیط، طبیعت و تاریخ، دوباره خلق می شوند و حس هویت و استمرار را به ارمغان می آورند و به این ترتیب احترام به تنوع فرهنگی و خلاقیت بشری را ترویج می دهند. «ردیفهای موسیقی ایرانی» نیز نخستین پرونده میراث ناملموس ایران است که در سال 2009 در فهرست میراث ناملموس یونسکو ثبت شد. البته همزمان با آن «نوروز» هم ثبت جهانی شد، با این تفاوت که پرونده نوروز مشترک با هفت کشور دیگر بود.

او ادامه داد: در آن زمان، پرونده «ردیفهای موسیقی ایرانی» با مدیریت و مسئولیت خانه موسیقی تهیه و به سازمان میراث فرهنگی برای ثبت در یونسکو ارجاع شد؛ چرا که این کشورها هستند که عضو کنوانسیون یونسکو محسوب می شوند و نه افراد، گروه ها و سازمان ها. طبق قانون هم متولی ثبت میراث ناملموس در ایران سازمان میراث فرهنگی (وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی) است. بنابراین با تصمیم مدیریت وقت خانه موسیقی این پرونده با تنظیم و نوشتار آقای «هومان اسعدی» تدوین شد و من هم بر مصاحبه هایی که با ردیف دان و ردیف خوان های مطرح کشور برای تهیه این پرونده انجام شد، نظارت داشتم.

این پژوهشگر بیان کرد: خوشبختانه پس از ارسال پرونده به یونسکو، «ردیفهای موسیقی ایرانی» ثبت جهانی شد و جز اینکه یک میراث ناملموس شمرده شود، میراث بشری هم محسوب می شود که کشورهای عضو کنوانسیون یونسکو نسبت به حفظ آن احساس مسئولیت می کنند.

وجدانی درباره تاریخچه و اهمیت نام این پرونده گفت: موسیقی همیشه براساس مفهوم مورد بحث بوده است و یک نوع موسیقی ایرانی داریم که در یکصد سال گذشته با نامهای مختلفی از جمله موسیقی سنتی، اصیل، دستگاهی، ردیفی و ردیف دستگاهی از آن یاد شده است که در نهایت همه آنها یکی است. نخستین بار در زمان قاجار، توسط خاندانی که اهل موسیقی، آنها را «خاندان هنر» می گفتند، یعنی علی اکبر خان فراهانی و دو فرزند او میرزا حسین قلی (پدر علی اکبر خان شهنازی) و میرزا عبدالله (پدر احمد عبادی) نغمه هایی از سراسر کشور جمع آوری شد. اگرچه تمام موسیقی ایرانی را در بر نمی گرفت، اما آنچه جمع آوری شد در قالب هفت دستگاه و پنج آواز و تعداد بیشماری گوشه تدوین شد.

از آن تاریخ به بعد توسط شاگردان این خاندان، ردیفهای موسیقی زیادی پیدا شد، با این اصل که اساس و ساختار همه آنها یکی است.

این پژوهشگر اظهار کرد: موسیقی سنتی محدودیت نداشته و ندارد و براساس امکانات و ذوق مردم به ردیفهای موسیقی اضافه شده است. بر همین اساس نام این پرونده «ردیفهای موسیقی ایرانی» است، نه ردیف موسیقی، چون بحث سر یک ردیف نبوده است.

وجدانی در پاسخ به این پرسش که بعد از ثبت جهانی «ردیف های موسیقی ایرانی» چه اتفاقاتی برای آن در داخل و خارج از کشور رخ داده است، گفت: درباره تأثیر این پرونده و جایگاه آن در دنیا واقعا بی خبر هستیم و نمی دانیم چه تاثیری روی موسیقی سایر کشورها گذاشته است، اما وقتی مدعی هستیم که طلایه دار چند هزار سال فرهنگ، تمدن و ادبیات و هنر هستیم، طبیعی است که در هر دوره این فرهنگ و هنر را به معرفی بگذاریم و اگر پرونده «ردیفهای موسیقی ایرانی» را به صورت جهانی ثبت نمی کردیم، موسیقی سنتی و ملی ایرانی را نمی توانستیم به داخل و خارج از ایران معرفی کنیم. بنابراین ردیفهای موسیقی ایرانی بازتابی از کل موسیقی ایران است.

او یادآور شد: در این پرونده باید با عکس، فیلم و اخذ رضایت نامه ها ثابت می کردیم که این عنصر لیاقت این را دارد که به عنوان یک میراث فرهنگی ناملموس در سطح جهان بدرخشد.

وجدانی که مسئول تهیه پرونده جهانی «موسیقی بخشیهای خراسان» و «مهارتهای سنتی ساختن و نواختن دوتار» بوده، در ادامه گفت: در بعد ملی طبق مفاد کنوانسیون 2003 یونسکو، اگرچه کشورها عضو آن هستند، اما وظیفه پاسداری و حفاظت از یک اثر ناملموس بر عهده مردم است. بر این اساس نقش دولتها این است که میراث خود را آموزش دهند و به مردم منتقل کنند، چون مردم انتقال دهنده اصلی این میراث هستند. بنابراین معرفی، آموزش و پاسداری از این اثر مانند هر میراث ناملموس دیگری بر عهده مردم است، گرچه دولتها هم باید بسترساز باشند و باید امکانات و تکنولوژی را در اختیار مردم قرار دهند.

این پژوهشگر و مردم شناس درباره این که آیا اقدامی برای حفظ «ردیفهای موسیقی ایرانی» بعد از ثبت جهانی چه از سوی مردم و چه از سوی دولت انجام شده، اظهار کرد: ما مردمی هستیم که به داشته هایمان اعتنایی نداریم، اما وقتی میراثی از کشورمان در نهاد جهانی معتبر مانند یونسکو ثبت می شود تازه متوجه اهمیت آن میشویم و مطلع هستم که هر اثری از ایران جهانی شده از طرف مردم مورد ارزش و احترام قرار گرفته و نهاد متولی آنها نیز بعد از ثبت جهانی، خود را به حفاظت و پاسداری اثر ملزم می دانند. ارزش و احترام ردیفهای موسیقی ایرانی نیز بعد از جهانی شدن دوچندان شده و نمیتوان منکر شد که ثبت یک پدیده ارزشمند است و در حال حاضر ردیف دان ها و ردیف خوان ها در کشور اهمیت و جایگاه ویژه تری دارند.