کاروانسرای بستک یکی از آثار دوره صفویه به شمار می رود

ایرنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، کاروانسرای بستک یکی از آثار دوره صفویه به شمار می رود.

مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هرمزگان در خصوص این کاروانسرا که اخیرا به ثبت جهانی رسیده، گفت: کاروانسرای بستک موسوم به احمدخان شهید یکی از آثار دوره صفویه شهر بستک است که دارای فرمی حیاط دار بوده و در دوره های بعدی تاریخی (قاجاریه پهلوی) نیز مورد استفاده بوده است.

محمد محسنی اظهار کرد: این کاروانسرا که از آن به عنوان کارمُسِرای بستک نیز یاد می شود، یکی از بزرگترین کاروانسراهای استان هرمزگان بوده که در شرق میدان دفاع مقدس این شهرستان واقع شده و هم اکنون از وضعیت پایدار مناسبی برخوردار بوده و در مسیر کاروانهای تجاری قرار داشته است.

محسنی یادآور شد: با توجه به مطالعات باستان شناسی در حوزه کرانه و پس کرانه خلیج فارس میتوان اینطور استناد کرد که در این بین در تمامی دوره های تاریخی ارتباط تنگاتنگی وجود داشته که علت این ارتباط را میتوان ناشی از وجود مراکز حکومتی در داخل کشور، اهمیت تجاری و سیاسی و اقتصادی حوزه خلیج فارس و غیره دانست.

این مسئول فرهنگی در استان هرمزگان توضیح داد: شهر بستک نیز باتوجه به مطالعات باستان شناسی و در راستای ارتباط با بنادر تاریخی کرانه های شمالی خلیج فارس بویژه بندرلنگه و بنادر دیگر همچون «کوجران اردشیر خوره» و قرارگیری در مسیر ارتباطی این دوره باعث شده تا محوطه های بسیاری در مسیر ترانزیتی شکل بگیرد که نمونه بارز آن محوطه «پرگان جناح»، «شهرستان جناح» و «شهر سیبه» و محوطه های دیگر در نزدیکی شهر بستک و مناطق شمالی آن است.

وی پیرامون اینکه کاروانسرای بستک یکی از آثار دوره صفویه به شمار می رود، اذعان کرد: بستک در تقسیمات پنج گانه کوره ها در «کوره اردشیرخوره» قرار داشته است که این کوره (بخش) به واسطه وجود شبکه منظم راه های ارتباطی و تجاری از رونق خاصی برخوردار بوده و گستردگی و همچنین پراکنش بسیار محوطه های این دوره در منطقه بستک به واسطه رونق راه های تجاری آن بوده است.

محسنی با اشاره به اینکه منطقه بستک در دوره صدر اسلام جز «کوره سیف عماره» بوده، گفت: راه خور جناح یکی از راه های مهم تجاری شهرستان بستک است که از دوره ساسانی تا دوره قاجاریه به عنوان مهمترین راه ترانزیتی این منطقه به حساب می آمد؛ این راه تجاری تا پیش از دوره صفوی یکی از مسیرهای این منطقه بوده است؛ در دوره صفوی نیز راه های تجاری این منطقه به 2 مسیر منتهی می شدند که هر 2 آنها به شهر بستک متصل میشد.

محسنی با اشاره به فضاها و اجزای بنای پایدار کاروانسرای بستک گفت: این بنا دارای فضاها و اجزاهای پایدار و مناسبی همچون حجره ها، ایوان، اصطبل و حیاطی مرکزی و اختصاصی است و از بناهای جانبی این بنا میتوان به قلعه راهداری (جنوب)، جاده سنگفرش (جنوب)، حمام (غرب) و بازار (غرب) و آب انبار و چاه گاو یا همان گاو گوچه در جنوب بنا اشاره کرد که با فاصله از بنای مورد نظر قرار دارند.

وی ادامه داد: کاروانسرای بستک دارای 2 ورودی در جهت شمالی و جنوبی است که هر 2 دارای فضای هشتی هستند، در بالای ورودی شمالی اتاقی قرار داشته که به مرور از بین رفته ولی مستنداتی از آن در دست است که می تواند همان اتاق کاروان سالار باشد که کارکردی دفاعی نیز داشته است.

مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هرمزگان بیان کرد: حجره ها یا به عبارتی اتاق های این کاروانسرا در 2 طرف ورودی شمالی و جنوبی قرار دارند و به عبارتی با فرمی تقارنی در رو به روی یکدیگر هستند، در مجموع این بنا دارای 12 حجره بوده که 6 حجره در جهت شمال و 6 حجره دیگر در جهت جنوب قرار دارند؛ با استناد به فرم متقارن بنا در هر جهت سه حجره در 2 طرف ورودی ها قرار دارند و تمام درب های این حجره ها رو به حیاط هستند.

محسنی اظهار کرد: 2 اصطبل در این بنا تعبیه شده که در جهت شرق و غرب بنا واقع شده و با اندازه هایی طویل در 2 طرف بنا قرار گرفته اند و هر کدام دارای 2 ورودی هستند که در گوشه ها قرار دارند، در این قسمت ساختارهایی برای بستن حیوانات و غذا دادن به آنها نیز بنا شده است.

وی افزود: این بنا از جمله کاروانسراهای حیاط دار پس کرانه خلیج فارس بوده و دارای حیاطی است که سکویی در میان آن قرار دارد که می تواند بارانداز بوده باشد و یا در دوره های بعدی ساخته شده است.

مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هرمزگان وی خاطرنشان کرد: فضاهای ورودی این بنا در حجره ها تقریبا یکسان هستند و فرمی هلالی شکل دارند ولی فرم طاقی درب های ورودی و هشتی و راهرو متصل به حیاط به نسبت حجره ها متفاوت است.

مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هرمزگان بیان کرد: یکی از مهمترین منابعی که به وجود کاروانسرای بستک به وضوح اشاره دارد، سفرنامه «جملی کارری» است که در سفرنامه خود به مسیر تاریخی پیموده شده از لارستان فارس تا بندرلنگه، به کاروانسراهایی اشاره دارد که در طول مسیر در آنان استراحت کرده و به شرح مسیر تاریخی تجاری قرون میانه اسلامی پرداخته که یکی از این کاروانسراها، کاروانسرای شهر بستک است.

وی اضافه کرد: کارری در سفرنامه خود که در سال 1694 میلادی نگاشته است از مسیر لار به بندر لنگه نیز از این مسیر گذشته و در کتاب خود بدان چنین اشاره کرد که روز شنبه در کاروانسرای «بستک» و روز یکشنبه در کاروانسرای دهکده «کوه خرد» به استراحت پرداختیم، روز دوشنبه از راه کوهستانی صعبی گذشتیم، همه خسته شدند، بویژه «پرفرانسوا» بسیار ناراحت شدند و آخر سر در کاروانسرای «پایین کوه» فرود آمدیم.

محسنی در خصوص بناهای جانبی کاروانسرای بستک نیز گفت: قلعه راهداری، جاده سنگفرش، کاروانسرای شیخ الاسلام یا کتلی یک، کاروانسرای ابوالفتح خان، حمام خان، بازار کهنه، کاروانسرای کهنه، آب انبارها، گاو چاه یا گاو گوچه از جمله بناهای جانبی این کاروانسرا محسوب می شوند و قلعه ای بر روی کوهی مشرف بر منطقه بستک قرار دارد که با توجه به موقعیت قرارگیری که دارد، میتوان استناد کرد یکی از قلعه های راهداری جهت نظارت امنیت راه تجاری در این منطقه بوده است.

وی ابراز کرد: جاده سنگفرش در شمال شرق قلعه و در دامنه کوه قرار دارد و بخشی از آن تاکنون باقی مانده است که از پیمودن و گذشتن از این جاده میتوان به کاروانسرا کتلی یک رسید که پیش از کاروانسرا بستک قرار دارد.

مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هرمزگان گفت: کاروانسرای شیخ الاسلام یا کتلی پس از جاده سنگفرشی قرار دارد و دل دره واقع شده است. در جنب این کاروانسرا آب انباری سنگ و ساروجی با فرمی مدور قرار دارد.

وی اشاره کرد: کاروانسرای ابوالفتح خان نیز در محدوده شمال غربی کاروانسرا بزرگ بستک قرار دارد و دارای فرمی مشابه استراحتگاه های موقت است. در جهت غرب این کاروانسرا نیز آب انباری قرار دارد.

محسنی ابراز کرد: حمام خان در جهت غربی کاروانسرا قرار دارد که به کاروانسرای خانی شهرت دارد، میتوان گفت این کاروانسرا با توجه به فرم پلانی که دارد در دوره صفویه ساخته شده است و در دوره خوانین بنی عباسی مرمت و مجدداً مورد استفاده قرار گرفته است.

مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هرمزگان اشاره کرد: بازار کهنه از جمله بازارهای تاریخی شهر بستک است که در جهت غربی کاروانسرا قرار داشته که هم اکنون از بین رفته است. کاروانسرای کهنه هم در غرب کاروانسرای فعلی و با فاصله ای نه چندان دور قرار داشته که دارای فرمی مشابه کاروانسرای فعلی بوده است.

وی بیان کرد: این کاروانسرا در جریان راه سازی شهر بستک در دهه 60 تخریب شده است، آب انبارهای اطراف کاروانسرا بستک نیز در جهت شمال و جنوب آن قرار دارند، در جهت شمال این کاروانسرا یک آب انبار و در جهت جنوبی آن سه آب انبار قرار دارد.

محسنی خاطرنشان کرد: گاو چاه یا گاو گوچه سنگ و ساروجی در جهت جنوبی این کاروانسرا قرار دارد و در سمت غرب آب انبارهای جنوبی کاروانسرا قرار دارد.

وی با اشاره به ثبت جهانی این کاروانسرا به همراه 54 کاروانسرای دیگر در کشور با عنوان «کاروانسراهای ایران» اظهار کرد: در پاییز سال 1399 گزارش مقدماتی طرح مطالعاتی و همچنین طرح راهبردی پژوهشی کاروانسرای شهر بستک در مسیر ثبت جهانی زیر نظر اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هرمزگان با همکاری شهرداری بستک آغاز شد.

مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هرمزگان با قدردانی از تلاش های انجام شده برای ثبت جهانی این اثر تاریخی اشاره کرد: کاروانسرای بستک ابتدا از نظر موقعیتی و معماری و ساختارهای همجوار آن همچون آب انبارها و گاوچاه، آثار مرتبط با کاروانسرا در طول مسیر همچون جاده سنگفرش، کاروانسرای شیخ الاسلام و غیره مورد مطالعه قرار گرفت و مستند نگاری انجام شد و در نهایت طرح راهبردی پژوهشی آن نیز پس از تاییدیه این اداره کل برای پیگیری و ثبت جهانی ارسال شد.

وی ادامه داد: شهر بستک و نواحی آن با داشتن فاصله و قرار گرفتن در پشت کوههای ساحلی بلند از لحاظ جغرافیای طبیعی جز خلیج فارس نیست اما به دلیل ارتباط پیوسته و مداوم مردم این منطقه با بنادر و جزایر شمالی و جنوبی خلیج فارس سبب شده تا بستک از لحاظ سیاسی در جغرافیای خلیج فارس قرار گیرد.

مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هرمزگان افزود: بنابراین بیش از 300 سال پیش، نام بستک و جهانگیریه در جغرافیای خلیج فارس دیده می شود، حکام بستک حافظ جزایر و بنادر خلیج فارس بودند و از طریق دریا به مسافرت رفته و با بنادر هندوستان نیز ارتباط داشتند.

وی ادامه داد: بستک در 2 قرن مرکز انجام و رسیدگی به امور خلیج فارس و بندر عسلویه تا نزدیک بندرعباس بوده است؛ بنابراین دوران طلایی شهر بستک در سده دوازدهم و مقارن با آبادانی بندر لنگه و قرار گرفتن بستک بر سر راه تجاری بندرلنگه شیراز است که تمرکز حکومت لارستان در دست خوانین بنی عباسی در بستک بر اهمیت این شهر می افزاید و کاروانسرای بستک بخاطر قرارگیری در چنین موقعیتی دارای اهمیت است.