نگاهی به وضعیت و ویژگی های معماری مسجد جامع هفتشویه

ایسنا/ این خبر پیرامون نگاهی به وضعیت و ویژگی های معماری مسجد جامع هفتشویه برای شما نگارش شد.

با مهدی کیوانی، تاریخ پژوه و اصفهان شناس تماس می گیرم تا از تلاش او و سایر همراهانش اطلاعات بیشتری پیدا کنیم. او با بیان اینکه حرفهایش درباره مسجد جامع هفتشویه یک دردنامه و درواقع یک رنجنامه است، میگوید: مسجد هفتشویه یک مسجد سر پایی بود که هنوز هم مرمتگران گفته اند قابل بازسازی است. ازسوی دیگر، مسئله محراب سازی و گچ کاری در زمان سلاجقه نه تنها در هفتشویه بلکه در اردستان و نائین و اصفهان هم بسیار انجام میشد و محراب مسجد هفتشویه نیز یک اثر ویژه در این زمینه است.

البته در این مسجد یک منار هم دیده می شود که براساس ویژگی دوره سلاجقه تماماً آجرکاری است و قاعدتاً این عناصر با هم ارتباطی دارند؛ اما تنها چیزی که من بر اساس آن منار میگویم، این است که مسجد جامع هفتشویه بر سر راه ابریشم یعنی بر سر راه تجارتی قرار داشته و به خصوص آن منار را بی دلیل نساخته بودند، بلکه به این دلیل بوده که کاروان ها راه خود را پیدا کنند.

او پیرامون نگاهی به وضعیت و ویژگی های معماری مسجد جامع هفتشویه ادامه می دهد: موضوع دیگر این است که احتمالاً و در درجه اول مسجد هفتشویه مسجد جامع بوده و یک مسجد ساده نبوده است، چرا که در آن دوره، شهرهایی که گسترش داشتند و بزرگ بودند به تعداد یک یا بیشتر مسجد جامع داشتند؛ البته من براساس برداشت شخصی خودم میگویم و هیچ کجا سند و مدرکی نیست. بعدها اطراف این مسجد را هم مالک شدند و جزو املاک زراعی درآمد و متأسفانه به مرور هم این مسجد در معرض ویرانی قرار گرفت؛ ضمن اینکه براساس نشانه هایی که از دوره سلاجقه وجود دارد، وضعیت مردم در آن زمان نسبتاً خوب بوده است، کمااینکه ناصرخسرو در سفرنامه خود به آبادانی اصفهان در زمان سلاجقه اشاره می کند.

از این رو، با توجه به این مسئله و همین طور گسترش تجارت در این دوره می توانیم بگوییم که در آن دوره امنیت اجتماعی و اقتصادی وجود داشته که در نتیجه آن، مسجد جامع هفتشویه ایجاد شده و ساخته شدن این مسجد هم به احتمال زیاد در زمان ملک شاه یا سلطان مسعود شکل گرفته، ولی سند تاریخی در این مورد وجود ندارد.

کیوانی پیرامون نگاهی به وضعیت و ویژگی های معماری مسجد جامع هفتشویه اضافه می کند: ما همراه با هیئتی از اداره کل میراث فرهنگی استان و شهرداری اصفهان از مسجد جامع هفتشویه بازدید کردیم. من تمام توانی که داشتم را به کار بردم و طی گفت و گو با رئیس اداره مسکن و شهرسازی به نتیجه رسیدیم که این بنا را تعمیر کنند. با شورای اسلامی شهر اصفهان هم صحبت کرده و حتی بودجه آن را مشخص کردیم، ولی متاسفانه این گفت و گوها ادامه پیدا نکرد و متأسفانه مسئولین امر کاری از پیش نبردند و دریغ و درد است که آنها توجهی نکردند و نهایتاً وقتی باران شدید بیاید این مسجد را ویرانه می کند.

این اصفهان شناس در نهایت پیرامون نگاهی به وضعیت و ویژگی های معماری مسجد جامع هفتشویه می گوید: اگر می خواهید اطلاعات جامع تری درباره مسجد جامع هفتشویه بدست بیاورید، حتما با آقای محسن بهزاد تماس بگیرید.

بنابه سفارش دکتر کیوانی، بر آن شدیم تا ویژگی های معماری مسجد جامع هفتشویه را از محسن بهزاد، کارشناس ارشد معماری و پژوهشگر معماری ایرانی جویا شویم و با بدست آوردن اطلاعات بیشتری درباره این بنا، در ادامه نیز از نزدیک از آن بازدید کنیم.

بهزاد پیرامون نگاهی به وضعیت و ویژگی های معماری مسجد جامع هفتشویه می گوید: مسجد جامع هفتشویه در مجاورت روستای هفتشویه در ناحیه قهاب اصفهان قرار دارد. تاریخ ساخت این مسجد به قرون میانی اسلامی یعنی دوران سلجوقی و ایلخانی بر می گردد؛ البته تاریخ مشخصی در این بنا دیده نمی شود و مورخین با توجه به شواهد بناهای مشابه و مصالح مصرفی و همچنین براساس آرایه های تزئینی موجود، دوره های ساخت این مسجد را تخمین زده اند؛ ضمن اینکه در معماری شهرسازی ایرانی زمانی که یک مسجد بنا می شد حتماً در کنار آن مجموعه های کاروانسرا، مدرسه و بازار و حمام نیز ساخته می شد که در کنار مسجد هفتشویه از آنها آثاری به جای نمانده است.

این پژوهشگر معماری ایرانی با بیان اینکه در دوره های بعدی مانند تیموری و صفوی نیز دخل و تصرفاتی در مسجد جامع هفتشویه صورت گرفته، بیان می کند: این بنا که یکی از بناهای بسیار جالب خشتی آجری است در تاریخ 5 اسفند 1341 یعنی 61 سال قبل با شماره 430 در فهرست آثار تاریخی ثبت شده است. آن زمان مساجد چهار ایوانی، بسیار رایج بوده و این مسجد دو ایوانی به همراه دالان های شرقی و غربی تقریباً پلان قرینه ای را ایجاد کرده که البته بر اثر مداخلات صورت گرفته، به دو ایوانی تبدیل شده است.

بهزاد با اشاره به اجزای کالبدی مسجد جامع هفتشویه می افزاید: حیاط یکی از بخشهای اصلی فضایی به شمار می رود و ابعاد حیاط این مسجد نیز تقریباً 18 در 21 متر است که مسئله نور طبیعی و منظر مناسب برای فضاهای اطراف مسجد را تأمین می کند، یعنی فضاهای اطراف حیاط حتماً باید نور خود را از حیاط بگیرد. مورد مرتبط دیگر با حیاط، ایجاد آب نما یا حوض است که در این مسجد آب توسط تنبوشه های سفالی از قنات به مسجد می رسید و از حسن های مسجد جامع هفتشویه، داشتن آب جاری است مانند مسجد جامع اصفهان که از سرشاخه های مادی فدن آب جاری دارد.

او با بیان اینکه مناره، دومین جزء کالبدی مسجد است، اضافه می کند: در گوشه جنوبی غربی مسجد جامع هفتشویه تک مناره ای وجود داشته که فعلاً حدود 2 متر بیشتر از آن باقی نمانده است، اما در دوره اول سلجوقیان مرسوم بوده که ارتفاع منار را با توجه به قطر پایه اش میتوان بین 20 تا 30 متر تخمین زد.

این معمار پیرامون نگاهی به وضعیت و ویژگی های معماری مسجد جامع هفتشویه می گوید: جزء سوم مسجد نیز گنبدخانه است که در قسمت جنوبی حیاط این مسجد وجود دارد؛ البته قبل از آن، ایوانی به طول ابعاد 4 متر و 40 سانتیمتر، عرض 9 متر و ارتفاع 30 سانتیمتر قرار داشته که فقط دو جرز از آن باقی مانده است. این گنبدخانه به ابعاد 9 و نیم در 9 متر و 20 سانتیمتر، فضایی حدود 88 متر را پوشش می دهد و در کنار آن رواقی با 4 دهانه قرار دارد. پوشش گنبدخانه در معماری به طریق مختلف انجام می شده است، در مسجد هفتشویه نیز با گوشه سازی به سبک پتکانه به صورت تک پوشش اجراشده بوده که پلان مربع شکل اول به 8 ضلعی و بعد به 16 ضلعی و در نهایت به دایره تبدیل شده و گنبد مدور بر روی آن اجرا شده است.

بهزاد با بیان اینکه مسجد جامع هفتشویه تقریباً به مسجد و مناره گار در 20 کیلومتری شرق اصفهان، مسجد و مناره برسیان در 42 کیلومتری شرق اصفهان، مسجد دشتی در 19 کیلومتری جنوب شرق اصفهان و مناره و مسجد گز در 18 کیلومتری شمال شهر اصفهان شبیه است، میگوید: در قسمت شمال حیاط، ایوان شمالی به ابعاد 8 متر و 35 سانتیمتر در 8 متر و 50 سانتیمتر وجود داشته که اکنون جز یک لنگه طاق و تعدادی جرز چیز دیگری باقی نمانده است. ورودی مسجد نیز در قسمت شرق قرار دارد که با قوس پنج و هفت کند و به صورت رومی با سه رج پالونه به ارتفاع 5 متر و 40 سانتیمتر اجرا شده و دارای تزئینات ساده آجری است. جرزهای باقی مانده در قسمت غرب مسجد نیز شامل 5 دهانه با عرض های متغیر و نامنظم است که رواق هایی را در پشت آنها ایجاد کرده است.

این معمار با اشاره به مصالحی که در این بنا به کاربرده شده، اضافه می کند: مصالح مورد استفاده در این مسجد، بومی منطقه است. اولین مورد آن خشت خام و ملات کاه گل است که در مغز بنا و قسمت های داخلی دیوارها استفاده شده است، دومین مورد آجر است که بیشتر در سطوح خارجی و کف فرش ها و ملات گچ و خاک و تزئینات گچ بری استفاده شده است؛ البته ابعاد آجرهای مورد استفاده در این مسجد متفاوت است و یکسری آجر مربوط به دوران سلجوقی و ابعاد آنها 28 در 28 در 5 سانتیمتر و 40 در 40 در 5 سانتیمتر است.

آجرهای دوران تیموری نیز 36 در 36 و 24.5 در 24.5 در 5 سانتیمتر است، اما آجری که اکثراً برای کف فرش ها استفاده شده 20 در 20 در 5 سانتیمتر است و به آجر ایرانی معروف است. مصالح دیگری که در این مسجد استفاده شده کاشی است که به صورت های مختلف از کاشی نره، صابونکی آب، صابونکی سبز فیروزه ای، کاشی معرق، کاشی پخته یا هفت رنگ، کاشی لعاب پران، کاشی لاجوردینه و همچنین تلفیق کاشی با آجر و گچ به کار رفته است.

او اضافه می کند: در تزئینات بدنه های خارجیِ این مسجد نیز طرح آجرکاری در تلفیق با کاشی و نقوش گچ بری مهری و برجسته دیده می شود که میتوان نظیر آن را در مسجد جامع اشترجان نیز مشاهده کرد. مصالح بعدی گچ است که علاوه بر اینکه ب ه عنوان ملات در سازه استفاده شده به صورت گچ بری های مختلف نیز به کار رفته است؛ البته تزئینات گچ بری این مسجد دو نوع است؛ یکی تزئینات ساده در بدنه های داخلی که به توپی تهاجری معروفند و میتوان در ایوان ها و گنبدخانه بر بدنه های این بنا مشاهده کرد. دوم، گچ بری های برجسته با خطوط بنایی است که بر بدنه های گنبدخانه استفاده شده و سومین مورد نیز محراب ارزشمند گچ بری شده در گنبدخانه آن است.

این پژوهشگر معماری ایرانی با تأکید بر اینکه یکی از دلایل شهرت مسجد جامع هفتشویه به دلیل داشتن محراب خاص آن است چون سایر قسمتهای آن تخریب شده و فقط این محراب باقی مانده که البته قسمتهایی از محراب هم تقریباً تخریب شده و به مرمت اصولی نیاز دارد، اظهار می کند: عوام اگر یک اثر هنری مثل این محراب را ببیند می گویند خیلی زیباست. آنها ظاهر اثر را می بینند، اما اگر این محراب را به صورت عملی، علمی و تخصصی بررسی کنیم می بینیم چه عظمتی دارد و چه اسراری در آن نهفته که بعد از 800 سال هنوز پابرجا مانده است.

بهزاد پیرامون نگاهی به وضعیت و ویژگی های معماری مسجد جامع هفتشویه اشاره می کند: حدود 60 سال قبل زنده یاد دکتر لطف الله هنرفر در کتاب خود از این محراب نام برده است و در مدت این 60 سال بااینکه زیر برف و باران و باد بوده، اما به حیات و ماندگاری خود ادامه داده، در صورتی که گچ نسبت به عوامل جوی بسیار ضعیف است. از لحاظ تاریخی برخی مورخین سال ساخت این محراب را قرن ششم و برخی به قرن هشتم هجری قمری نسبت می دهند. قسمتهایی از این محراب به محراب نطنز شبیه است اما دو سرستون گلدانی دارد که شبیه محرابهای قرن هشتم است.

ارتفاع این محراب حدود 8 متر و نیم، عرض آن 3 متر و تو خوردگی آن هم حدود یک متر است. تزئینات گچ بری برجسته آن نیز بیشتر به محراب ارزشمند الجایتو در مسجد جامع اصفهان شبیه است اما برخی از گچ بری ها در اصفهان مثل بقعه پیربکران یا مسجد جامع اشترجان نیز مربوط به دوره ایلخانی است و تقریباً به این محراب شباهت دارند.

این معمار تأکید می کند: در این محراب به دلیل قداستی که برای سازنده داشته از سه رنگ قرمز و آبی و سبز استفاده شده است و شاید انتخاب این سه رنگ به دلیل نمادهای اعتقادی باشد؛ اما نقوش گچ بری شده در این محراب توسط استاد کامل آن، نقوش اسلیمی نقوش گیاهی و خط است. اینکه می گویم استاد کامل به این دلیل است که این استاد باید علاوه بر گچ بری به همه این هنرها واقف بوده باشد. تقریباً 8 نوع اسلیمی شامل اسلیمی توخالی، اسلیمی تاج اسلیمی، سربند اسلیمی، اسلیمی ختایی، گره و اسلیمی فیلی، اسلیمی خرطومی، اسلیمی دهان اژدر و اسلیمی قاب بند در این محراب کار شده است. از نقوش گیاهی کار شده نیز به بل کاهویی و بل کلمی و گل آفتابگردان و برگ شبدری اشاره میکنم.

بهزاد با بیان اینکه در محراب مسجد جامع هفتشویه 4 نوع خط کار شده است، می گوید: استاد کامل، آیه 250 سوره بقره که به آیت الکرسی مشهور است و ما مسلمانان معتقدیم که این آیه برای رفع قضا و بلا کاربرد دارد را دورتادور این محراب در حاشیه بیرونی با خط ثلث گچ بری کرده و من فکر می کنم راز ماندن این بنا بعد از 800 سال همین موضوع است. این استاد، سوره حمد که سمبل شکرگذاری است و مسلمانان آن را 10 مرتبه در 24 ساعت در نمازهای یومیه می خوانند با خط کوفی گره دار در حاشیه قوس بالا گچ بری کرده است.

آیه 51 و 52 سوره قلم را نیز که راجع به چشم زخم به حضرت رسول الله (ص) است و خصوصیات آیات الهی قرآن را ذکر می کند را با خط بنایی داخل قوس بالا گچ بری کرده است. در مورد این آیه هم مسلمانان معتقدند که برای چشم و زخم همیشه همراه خود داشته باشند و تلاوت کنند.

او اضافه می کند: استاد کامل این محراب، در کتیبه پیشانی قوس بالا کلمه شهادتین لااله الله محمد رسول الله را گچ بری کرده است، اما خط بعدی خط نسخ است که در این محراب کار شده و استادکار در قوس طاق نمای بالا آیه 18 و 19 سوره آل عمران را به صورت ناقص گچ بری کرده که فکر می کنم جای کافی نداشته که کل آیه را گچ بری کند؛ این آیه هم گواهی فرشتگان و دانشوران به یگانگی و حکمت و عظمت خدا را می رساند.

این معمار تأکید می کند: از 60 سال پیش تا کنون، کارشناسان ایرانی و خارجی تحقیقات زیادی راجع به این بنا و در قالب جزوه و پایان نامه و کتاب و غیره انجام دادند، عکس ها و فیلم های زیادی از این بنا گرفته شده و گزارش های زیادی از این بنا تهیه شده، اما هنوز اقدام عملی در جهت احیا و نوسازی و بازسازی و مرمت آن انجام نشده یا اگر انجام شده آنقدر بوده که بچشم نمی آید.

بهزاد سپس این پرسش را مطرح می کند که راه برون رفت از این موضوع چیست؟ و بعد از آن پاسخ می دهد: 800 سال پیش این بنا را به عنوان مسجد ساختند، آن هم با آن امکانات کم آن زمان. اینکه سازندگان این مسجد آن را وقف کردند یا نکردند، اما به هر صورت این مسجد برای برگزاری نماز ساخته شده است. چند مرتبه که من برای بازدید از این مسجد رفتم، دیدم که بچه های روستا در این مسجد بازی می کنند یا پاتوق افراد اراذل و اوباش شده و بعضی افراد سودجو که به دنبال گنج و دفینه هستند هرازگاهی قسمتهایی از آن را حفاری کرده و به تخریب و صاف کردن آن کمک می کنند!

به هر صورت اینجا مسجد بوده و شرعاً و عرفا باید دوباره به کارکرد خود بازگردد تا افرادِ این روستا و روستاهای همجوار بتوانند به منظور عبارت و غیره از آن استفاده کنند. درست است که از مرکز اصفهان دور است، اما مسئولین ذی ربط باید همت کنند و با تأمین بودجه و هزینه های لازم برای مرمت آن اقدام شود. من هم با کمال فروتنی، تجربه 400 ساله اجدادم که همگی در این رشته بودند و به من به ارث رسیده را به کار می برم تا ان شاءالله این مسجد را به همان صورت قدیم، اما با طراحی و محاسبات و مصالح جدید بازسازی و نوسازی و مرمت کنیم.

اما یکی از مواردی که باید به آن توجه کرد موضوع ضرورت کاوش باستان شناسی در محوطه این مسجد عظیم است؛ از این رو با علی شجاعی اصفهانی، عضو هیئت علمی گروه باستان شناسی دانشگاه هنر اصفهان تماس می گیرم که پیش تر دکتر مهدی کیوانی را در بازدید او از مسجد جامع هفتشویه همراهی کرده است.

او میگوید: مسجد هفتشویه در روستای هفتشویه و در منطقه قهاب قرار دارد. این روستا در تقسیم بندی قدیم جغرافیای اداری اصفهان به عنوان مرکز رستاق یا بلوک قهاب و یا به تعبیر امروزی شهرستان قهاب به حساب می آمد؛ محدوده ای متصل به بلوک جی و مرکز تمامی حوزه اصفهان که علی رغم انتظار وجود آثار متنوع و مربوط به ادوار مختلف، تنها ویرانه های یک مسجد از دوره ایلخانی باقی مانده است.

این باستان شناس ادامه می دهد: مسجد هفشویه خبر از اهمیت این محدوده، دست کم تا دوران مغول را دارد و شواهد موجود نشان می دهد که حداقل با 2 دوره ساخت و ساز روبرو هستیم؛ دوره ای که بخش عمده ای از بنا را در بر می گیرد یعنی آن چیزی که می بینیم و مربوط به دوره ایلخانی و قرن هفتم هجری قمری است. از این دوره، محراب این مسجد به عنوان شاخص ترین اثر بنا، از نظر ابعاد و تزیینات با محراب مسجد الجایتو در جامع اصفهان قابل مقایسه است. آنچه مسلم است بنای مسجد جامع هفتشویه روی مسجدی قدیمی تر احتمالاً از قرون چهارم و پنجم هجری قمری احداث شده و همچنان بقایای بنایی آجری، احتمالاً منار مسجد، به عنوان بنای دوره قدیمی تر قابل مشاهده است.

شجاعی اصفهانی بیان می کند: فهم دقیق چگونگی ساخت این بنا و دوره های مختلف آن به انجام کاوش باستان شناسی نیاز دارد و باید گفت مشابه کاوش مسجد جامع اصفهان که ما را با دوره های مختلف مسجد آشنا کرد در مسجد هفتشویه نیز میتوان ادوار مختلفی را شناسایی کرد. همانند مسجد جامع اصفهان در مسجد هفتشویه 2 دوره شاخص ایلخانی و سلجوقی را می بینیم و احتمال زیاد طی کاوش باستان شناسی، دوره های دیگر تغییر و تحول بنا آشکار می شود؛ ضمن اینکه مسجد هفتشویه در دوره ایلخانی نیز بزرگتر از محدوده ای است که در حال حاضر اطراف آن دیوار کشیده شده و قطعاً شواهد آن در صورت کاوش باستان شناسی بدست خواهد آمد.

عضو هیئت علمی گروه باستان شناسی دانشگاه هنر اصفهان اضافه می کند: موضوع بعدی، وجود شواهد فرهنگی و آثار معماری دیگری از قبیل حمام، بازار، گورستان و فضاهای اداری در اطراف مسجد هفتشویه به عنوان مرکز اصلی بلوک قهاب است که اطلاعی از آنها نداریم. به این ترتیب فقط با یک مسجد روبرو نیستیم و طبیعتاً انتظار داریم به غیر از مسجد با ساختارهای جدی دیگری مواجه باشیم که با مطالعات باستان شناسی شواهد آن قابل شناخت است.

البته این در صورتی است که توسعه کنونی هفتشویه با ملاحظات و توجه به این مسائل صورت گیرد که متأسفانه این گونه نیست. موضوع تأسف برانگیز دیگر علاوه بر رها شدن بنا و تخریب آن به واسطه آسی های انسانی و طبیعی، بی توجهی به حریم مسجد جامع هفتشویه است که علی رغم جمعیت اندک نسبت به کلانشهرها و طبیعتاً مدیریت ساده تر حریم مسجد هفشویه، همچنان شاهد ساخت بناهای هنجارشکن هستیم.

برای رسیدن به روستای هفتشویه، از پل تمدن واقع در بزرگراه شهید آقابابایی به سمت شرق اصفهان حرکت کرده و چندکیلومتر پس از شش راه به این روستا می رسیم. در همان ابتدای جاده اصلی، مسجد جامع هفتشویه رخ می نماید... بنایی شگرف، زیبا و باعظمت که قطعاً روزگاری یکی از زیباترین و بزرگترین مساجد اصفهان به شمار می رفت و اگرچه سالهاست که بخش بزرگی از آن تخریب شده و به دلیل غفلت متولیان در شرایط نامناسبی بسر می برد، اما هنوز هم مسجد جامع هفتشویه به عنوان یکی از مهمترین بناهای تاریخی اصفهان شناخته می شود.

احمد قیصری که از اهالی روستای هفتشویه است، میگوید: این مسجد دارای قدمت سلجوقی است و متأسفانه دستخوش حوادث شده و به این روز درآمده است. ما از مسئولان این گله را داریم که کشوری نوبنیاد مثل امارات برای خودش شناسنامه و تاریخ میسازد در حالی که ما شناسنامه غنی داریم ولی آن را حفظ نکردیم. خواهش ما این است که مسئولان برای حفظ مسجد جامع هفتشویه ردیف بودجه قرار دهند و آن را حفظ کنند تا به نسل آینده منتقل شود. انتظار ما چیزی فراتر از حق نیست. حق، حفظ این بناست و حیف است که حفظ نشده و به نسل آینده منتقل نشود.

همچنین نادرقلی نادری رارانی، مجموعه دار و پژوهشگر بیان می کند: این مسجد در قرن پنجم یا ششم هجری قمری به اتمام رسیده و ساختمان اولیه آن از خشت و گل بوده است، البته روسازی آن را به وسیله آجر و گچ تزئین کرده اند. ازجمله خطوط به کار رفته در محرابش که به محراب الجایتوی مسجد جامع اصفهان شباهت دارد خط های کوفی و معقلی یا بنایی و خط ثلث است که هنوز بخشی از آنها باقی است. من نگران این مسجد هستم، بسیاری از قسمتهای آن ویران شده و از این رو خواهشِ من از مسئولان این است که حداقل همین محراب را نگهداری کنند و حفاظی روی آن قرار دهند تا لااقل در برابر عوامل جوی محافظت شود.

اما سیدعلی قریشی، کارشناس دهیاری روستای هفتشویه نیز با اشاره به اینکه وضعیت فعلی مسجد جامع هفتشویه اسفناک است، بیان می کند: این مسجد یکی از بناهای فوق العاده خاص و ناب اصفهان است و محراب آن گچ بری بی نظیری دارد، اما متأسفانه به این بنا هیچ توجهی نشده و در معرض تخریب قرار دارد، روز به روز تخریب این بنا گسترش و فرسایش پیدا می کند و هیچ کس نیست که حال این مسجد را بپرسد و ببیند که در برابر شرایط جوی و رفتار مردم چه واکنشی داشته است.

بسیاری از قسمتهای مسجد جامع هفتشویه تخریب شده، کف آن مملو از نخاله و زباله است و هیچ کسی به آن توجهی ندارد و این بی توجهی جای افسوس دارد! با وجود اینکه مسئولین میراث فرهنگی و شهرداری اصفهان و بسیاری از کارشناسان از آن بازدید داشتند، ولی تا این لحظه هیچ کمکی برای این مسجد انجام نشده است؛ درواقع همه فقط ابزار علاقه می کنند، ولی ما خواهان کمک و همت جدی مسئولان و دست اندرکاران برای حفاظت و مرمت مسجد جامع هفتشویه هستیم.

او می افزاید: سازمان نوسازی بهسازی شهرداری اصفهان عنوان کرده که چون این مسجد در حیطه شهرداری اصفهان نیست و در حوزه اختیارت دهیاری ها قرار دارد، به همین دلیل و به لحاظ قانونی امکان هزینه برای مسجد حامع هفتشویه توسط این سازمان وجود ندارد. آنها گفته اند که حتی نمی توانند یک ریال برای این مسجد هزینه کنند! دهیاری هفتشویه نیز با بودجه اندکِ خود که سال به سال کمتر می شود در کارهای خود مانده است و تلاش می کند تا حداقل بتواند امکانات رفاهی مردم محل را فراهم کند.

اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان نیز حدود 10 سال پیش ناودان های مسجد جامع هفتشویه را تعمیر کرد و کاه گل کشید که همان ها هم از بین رفته است، البته بعدها بازدید دیگری از مسجد داشتند و اعلام کردند که بودجه ای اختصاص می دهند تا حداقل محراب حفظ شود، ولی هنوز محقق نشده است! متأسفانه این اداره طبق صحبتهای همیشگی خود عنوان می کند که بودجه ای ندارد و علی رغم اینکه مسجد جامع هفتشویه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، اما بازهم به آن بی توجهی می شود و پاسخ درستی به ما داده نمی شود.

این معمار اضافه می کند: حتی تصمیم داشتیم این مسجد را نظافت کنیم، ولی نیرویی وجود ندارد، ضمن اینکه موضوع حساس است و حتی نظافت هم باید زیر نظر یک کارشناس انجام شود تا احیاناً سازه آسیب نبیند. متأسفانه این بنا حتی نگهبان هم ندارد و دیوار اطراف آن هم فقط برای اینکه محصور باشد سال 1350 یا 51 کشیده شد؛ ولی متأسفانه بسیاری از افرادی که برای بازدید می آیند اگر ما نباشیم از روی دیوار به داخل مسجد می روند! در این سالها با این تفکر که گنجینه ها زیر دیوار بناهای تاریخی پنهان شده عده ای در بخشهایی از این مسجد حفاری های غیرمجاز انجام داده اند و قسمت پایین دیوارهای مسجد سوراخ شده و نگران کننده است که خدای ناکرده دیوارها روی هم انبار نشود و یک روز فقط با تپه ای از خاک روبرو شویم.

اما حسین ستاری، دهیار روستای هفتشویه میگوید: علی رغم اینکه مردم محلی و معتمدین از دهیاری درخواست داشتند که در خصوص حفظ و مرمت این مسجد اقدام کند اما با توجه به بودجه و اعتباراتِ این شورا و به لحاظ تعریف پروژه های عمرانی به منظور ایجاد معابر، این دهیاری قادر به مرمت مسجد جامع هفتشویه نیست.

او ادامه می دهد: دهیاری روستای هفتشویه در خصوص حفظ و نگهداری از این مسجد مکاتبات فراوانی را با فرمانداری، بخشداری و اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان انجام داد ولی متأسفانه با وجود اینکه متولی این مسجد اداره میراث فرهنگی است، اما از سوی این نهاد هیچ اقدامی برای احیای مسجد صورت نگرفته و با توجه به عوامل جوی متعدد، عن قریب ممکن است که محراب این مسجد از بین برود و دیگر اثری از آن به جا نخواهد ماند.

ستاری تأکید کرد: درخواست من این است که هرچه زودتر از طریق اعتبارات دولتی و یا درخواست از افرادی که حاضر به سرمایه گذاری هستند، نسبت به مرمت مسجد جامع هفتشویه اقدام شود تا این مسجد بتواند به حیات خود ادامه دهد و نابود نشود.

درنهایت، ضرورت مرمت و حفاظت مسجد جامع هفتشویه را از علیرضا ایزدی، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان جویا می شویم و از برنامه ریزی این اداره کل درباره این بنای تاریخی می پرسیم. او توضیح می دهد: دو سه ماه قبل مسجد جامع هفتشویه را دیدم، متأسفانه تخریب آن خیلی زیاد است و آن طور که شواهد معماری نشان می دهد بعد از زلزله ای که در قرون گذشته اتفاق افتاد بیشترین آسیب متوجه این مسجد شده و به مرور زمان و به دلایل مختلف اقلیمی و سایر مسائل، بالغ بر یک قرن است که کاملاً رها و فراموش شده است.

در حال حاضر هم شواهد نشان می دهد که میزان تخریب آن گسترده است، اما با توجه به معماری دوره سلجوقی، وضعیت مسجد جامع هفتشویه نیز نه منحصر بفرد ولی محراب آن به عنوان یکی از نوادر به جا مانده از دوره سلجوقی به شمار می رود.

او می افزاید: دو موضوع درباره مسجد جامع هفتشویه در اداره کل میراث فرهنگی استان مطرح شده است؛ نظر من این بود که حداقل بتوانیم محراب این مسجد را جابجا کنیم، اما مجموعه فنی اداره با جابجایی محراب موافق نیستند و دلیل آنها این است که شاید به دلایل فرسودگی ها برای محراب مشکل ایجاد شود؛ البته اولویت نگاه من هم این است که آثار در جای اصلی خودشان نگهداری شوند، اما چون در مسجد جامع هفتشویه قریب به 80 درصد تخریب صورت گرفته نظرم ین بود که بتوانیم محراب را جابجا کنیم، اما نگرانم از اینکه سازه محراب نتواند این جابجایی را تحمل کند.

ایزدی با اشاره به موضوع تخصیص اعتبارات برای بهبود وضعیت مسجد جامع هفتشویه بیان می کند: در مورد این مسجد دو بحث را دنبال می کنیم که امیدواریم که مرداد محقق شود و بتوانیم به سایبان مسجد وضعیت بهتری دهیم، جزرها را بپوشانیم و وضعیت کف آن را سامان داده و خاک برداری های لازم را انجام دهیم. امسال اعتباری را برای مسجد جامع هفتشویه تقاضا کردیم که بعد از پایان سال مالی 1401 یعنی اول مرداد امسال محقق خواهد شد. مجموعه فنی اداره کل با مسئولیت آقای محمدنژاد نیز طرحی را براساس اولویتها یعنی سایبان بهتر، پوشاندن جرزها و ساماندهی کف مسجد در دستور کار دارند که امیدوارم طرح تا پایان تیر آماده شود و ان شاالله اول مرداد ساماندهی مسجد جامع هفتشویه را شروع کنیم.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان به لزوم مشارکت اداره کل اوقاف و امور خیریه استان در موضوع حفاظت و مرمت نگهداری از مسجد جامع هفتشویه اشاره کرده و تصریح می کند: امیدواریم اوقاف هم یک مقدار در این موضوع کمک کند؛ بالاخره این بنا علی رغم همه تخریب هایش مکانی است که یاد خدا در آن انجام میشده و مسجد بوده و هنوز هم مسجد است؛ از این رو امیدوارم که ان شاالله اداره کل اوقاف و امور خیریه استان هم بتواند در این موضوع مساعدت کنند و بتوانیم وضعیت مسجد را بهتر کنیم.