مسجد ایلچی اصفهان در شرایط اضطرار برای مرمت قرار دارد

ایسنا/ براساس آخرین خبر و گزارشات منتشر شده، مسجد ایلچی اصفهان در شرایط اضطرار برای مرمت قرار دارد.

در پرونده ثبتی مسجد ایلچی که با شماره 271 و در تاریخ 12 اسفند 1315 تهیه شده و سالهای بعد نیز هیچ گونه بازنگری در پرونده صورت نگرفته، آمده است که «این مسجد به سال 1097 هجری قمری ساخته شده و در سالهای 1315 و 1316 سردر مسجد و قسمتی از شبستان و صحن آن به واسطه احداث خیابان جدید به کلی خراب شد، سپس سردر جدیدِ آن مانند زمان اصلی بنا ساخته شد.»

در این پرونده و در توضیح عملیات ساختمان سردر جدید، اشاره شده است:

«عملیات ساختمان سردر جدید مسجد شامل ساختمان استخوان بندی و انتقال قطارهای آن از سردر قدیم به سردر جدید، ساختمان دیوار سمت راست و درب ورودی ساختمان، دیوار سمت چپ با آجرتراش و خاتمه سقف و تاق سردر و انتقال کاشی ها از سردر قدیم به جدید و نصب پشت بغل کوچک و بزرگ داخل مسجد، تعمیر هره داخل مسجد، تعمیر درب قدیم ساختمان و تخته سنگهای روی سکوهای طرفین درب مسجد، نصب هره دیوار سمت چپ و راست، نصب کاشی پشت بغل کوچک و بزرگ و هره فوقانی و تعمیر دیوار شمالی و نصب چهار پشت بغل کاشی و مدخلی در آن، آجرفرش بام شمالی و نصب کتیبه در سردر جدید و خاتمه کاشی کاری داخلی سردر و همچنین تعمیر طاق های ایوان و راهروی شرقی و نصب کاشی های قطارهای سردر» بوده است.

مسجد ایلچی در خیابان احمدآباد قرار دارد و یادگاری است از دوران شاه سلیمان صفوی. کتیبه بنایی درون مقرنس های سردرش حکایت می کند که این مسجد به دست استاد علی بیک معمار ساخته شده و کتیبه ثلث دیگر نیز به خط محسن امامی، از دختر نیکوکار یکی از صاحب منصبان شاه سلیمان صفوی به نام حکیم نظام الدین محمد ملقب به ایلچی سخن گفته که این مسجد به دستور و خواسته او بنا شده است.

به سمت در ورودی مسجد می روم. ساعتی دیگر به اذان مغرب باقی مانده و «رحمت الله بورنگ» روی سکوهای مقابل در ورودی مسجد ایلچی نشسته است. سلام کرده و داخل میشوم. آقای بورنگ با چشمانش من را دنبال می کند، بر می گردم و خود را معرفی کرده و از او خواهش می کنم به داخل مسجد بیاید و بخشهای مختلف این بنا و آسیب هایش را نشانم دهد. نه از من کارت شناسایی می خواهد و نه پاسخی برای نگاه پرسشگرش؛ فقط نگران این بنای صفوی است و دلش می خواهد رنج نامه مسجد ایلچی را گزارش کنم.

آقای بورنگ حدود 13 سال است که خادم مسجد ایلچی است و به قول خودش هر روز از ساعت 8 صبح تا 8 شب در مسجد حضور دارد. وقتی از او پرسیدم که این مسجد نسبت به 13 سال قبل چه تغییری کرده است، پاسخ داد: هیچ، فقط مشکلات آن بدتر شده، همه جای مسجد خیسیده، کاشی هاش ریخته پایین، در قدیمی اون تماماً شکسته و اصلاً کسی نیومده به مسجد رسیدگی کنه.

او درباره علت قرار دادن یک در فلزی جلوی در چوبی خاتم کاری شده این مسجد نیز توضیح داد: اون درو تازه گذاشتن، چون در چوبی ناکار شده بود و اگه هول میدادن میفتاد، برای همین در فلزی گذاشتن که اقلاً حفاظ اینجا باشه.

بورنگ با بیان اینکه مسجد ایلچی زیر نظر دو اداره اوقاف و میراث فرهنگی است، در پاسخ به اینکه آیا این مسجد دارای هیئت امنا است یا خیر؟ گفت: تازه میخوان برا مسجد هیئت امنا راه بندازن. چند ساله که هیئت امنا نداشته و تازه 7 نفر اسمشونو نوشتن تا تأیید بشه. توی این 13 سال که من خادم این مسجدم هیئت امنا نداشته و فقط یه نفر بود که گاهی میومد و می رفت. همه آدمایی که قبلاً بودن یکی یکی رفتن، فقط یه نفر مونده به اسم آقا فضل الله.

او درباره حضور مسئولان میراث فرهنگی و اوقاف برای آگاهی درباره شرایط مسجد ایلچی نیز بیان کرد: از اوقاف که نه، اما چنددفعه از میراث اومدن عکس و فیلم گرفتن، حتی چند روز پیش اومدن برای شبستون که تعمیرش کنن، ولی بعدم گفتن اجازه نمیدن کف، سنگ بشه و باید آجر بشه.

آقای بورنگ همه قسمتهای داخلی مسجد ایلچی و آسیب هایش را نشانم داد، سپس از او خواستم که من را به سمت مأذنه مسجد نیز هدایت کند، اما گفت: «آقا فضل الله یه کلید داره که واسه رفتن به پشت بوم مسجد خیلی راحته. منم کلید دارم ولی این راهی که من کلیدشو دارم خیلی سخته، حالا میخوای بری بالا یا اینکه چند روز دیگه بیایی که اون کلید و از آقا فضل الله بگیرم؟» پاسخ دادم که «اگر الآن در را باز کنید عالی است.» بلافاصله کلید را از جیبش بیرون آورد و دری که به بام مسجد منتهی می شود را باز کرد و گفت: «فقط مراقب باش نیفتی، باید با احتیاط بری بالا، راهش خیلی باریکه، حتی یه آدم به تنهایی نمی تونه از این مسیر بره. خیلی مراقب باش.»

و من به پشت بام می رسم و مأذنه مسجد ایلچی...

یکی از سازه های چوبی بکار رفته در مسجد صفوی ایلچی، مأذنه آن است که نشان دهنده جایگاه ویژه چوب در معماری سنتی و بومی ایران از جمله دوره صفویه بوده است. سقف چوبی این سازه که دارای تزئینات گره چینی توپر است با استفاده از 7 ستون چوبی، مها شده و شکل محیطی ساقه هر ستون به صورت هشت ضلعی تراش خورده و 4 سرستون که در چهار گوشه این ماذنه قرار دارند با تکنیک مقرنس کاری چوبی تزئین شده اند؛ اما مأذنه مسجد ایلچی نیز متأسفانه در شرایط بسیار نامناسبی قرار دارد و بر احیا و مرمت آن تأکید می شود.

در گفت و گو با مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان این موضوع را مطرح کردم که «مسجد ایلچی یکی از بناهای دوره صفویه است که مدتهاست در شرایط نامناسبی به لحاظ حفاظت و نگهداری بسر می برد و به اقدام فوری برای مرمت نیاز دارد. از آنجایی که مسجد تاریخی ایلچی زیر نظر اداره اوقاف فعالیت می کند و از طرفی یک بنای ثبت شده در فهرست میراث ملی نیز بشمار می رود، انتظار دوستداران میراث فرهنگی، حفظ این بنا است، اما همواره با این موضوع و بهتر است بگویم با این پرسش مواجه می شویم که چرا همکاری و هم افزایی بین دو اداره اوقاف و میراث فرهنگی برای حفاظت و مرمت بسیاری از بناهای تاریخی که به هر دو نهاد مرتبط هستند، صورت نمی گیرد؟!

نظر شما در این باره چیست؟ ضمن اینکه من بطور مشخص این پرسش را درباره مسجد ایلچی مطرح می کنم که آیا دو نهاد اوقاف و میراث فرهنگی در پی اقدام مشترک و هم افزایی، حداقل در مورد بهبود شرایط این مسجد برآمده اند؟»

علیرضا ایزدی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان گفت: یکی از مسائلی که سالهاست درباره آن تبیین و روشنگری و فرهنگ سازی می کنیم، همین موضوع است. از دیدگاه قانون، هرکس که مالک یا بهره بردار یک اثر منقول یا غیرمنقول باشد موظف به حفاظت و مرمت و نگهداری از آن است و اداره میراث فرهنگی به عنوان متولی نظارت این مجموعه، بر حفاظت او نظارت می کند و گاهی از بودجه ها و اعتبارات خود نیز کمک کرده و کمک می کند، اما ما به هیچ وجه مانع از فعالیت حفاظتی مالک نمی شویم.

ایزدی پیرامون اینکه مسجد ایلچی اصفهان در شرایط اضطرار برای مرمت قرار دارد، اضافه کرد: من بارها در مواجهه با عزیزانی که ذیل نهادهای مختلف فعالیت می کنند بخصوص در مجموعه اوقاف با همین جمله مواجه می شوم که اداره میراث فرهنگی اجازه نمی دهد! در حالی که این طور نیست، ما به همه اجازه می دهیم، اما با نظارت خودمان؛ در واقع ما مانع از اقدامات حفاظتی نمی شویم، اما بهره بردار یا مالک باید از آنچه از آن نفع می برد حفاظت و نگهداری کند.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در خصوص لزوم تعاملات جدی تر بین این اداره و سایر نهادها بیان کرد: نگاهمان به گردشگری یعنی میراث، یعنی صنایع دستی و متأسفانه هنوز نگاه ما به گردشگری نگاه اقتصادی نیست، هنوز نگاهمان فرهنگی هم نیست. هنوز به آن به عنوان اوقات فراغت نگاه می کنیم، در حالی که اوقات فراغت در دنیا یک تعریف مشخص دارد و برخلاف اوقات فراغتی که ما آن را به صورت لفظی ترجمه کرده ایم به معنای فراغت و بیکاری نیست، بلکه یعنی آمدن برای یادگیری و فهم درست.

متأسفانه مشکل ما این است و ما هنوز در این موضوع مشکل داریم، هر چند که در طول این 9 استانی که من در آنها خدمت کردم برخی نهادها در استان اصفهان تقریباً پای کار بودند، اما هنوز برداشت های بسیاری از دستگاه های این استان به شکلی دیگر است.

او ادامه داد: مثلاً هنوز علیرغم اینکه ما با اوقاف به تفاهم نامه بین وزیر و رئیس اوقاف رسیدیم بازهم می بینیم که حرکت تعاملی فی مابین کند است یا با محیط زیست در بسیاری مواقع دچار تناقض هایی هستیم؛ در صورتی که باید همسو و همراه باشیم، چراکه وقتی ما جنگل های هیرکانی را ثبت کردیم یعنی به این فضا ارزش گذاشته ایم، اما وقتی می خواهیم بهره برداری کنیم راه آن قطعاً حذف نیست. هنوز بخشی از دستگاه های ما راه حل نگهداری و پاسداشت حتی در حوزه میراث را هم به منزله حذف صورت مسئله می دانند، اما این راهی است که در بلندمدت لطمه می زند و اقتصاد را مختل می کند و تا زمانی که نگاه ما به این فضا یک نگاه اقتصادی نباشد، لطمه خواهیم دید.

ایزدی همچنین این پرسش را مطرح کرد که ما بعد از این سالها اقتصاد خود را مبتنی بر فرهنگمان برداشت کردیم یا فرهنگمان را آلوده به اقتصاد کردیم؟

او سپس به پرسش خود چنین پاسخ داد: مشکل این است که نگاه بلندمدت ما در حوزه میراث فرهنگی نگاهی نیست که به سمتی برویم و مکانیزمی برای آن تعریف کنیم تا یک بهره اقتصادی ببریم و برای مدت مدیدی برای تأمین اعتبار و حفاظت و حراست میراث فرهنگی از این بهره استفاده کنیم. متأسفانه این کار در بسیاری از محوطه های تاریخی ما که در ید مالکیت اوقاف است، اتفاق نمی افتد.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان پیرامون اینکه مسجد ایلچی اصفهان در شرایط اضطرار برای مرمت قرار دارد، تصریح کرد: الان دعوای ما با بانک ملی بر سر کارخانه ریسباف این است که ما می گوییم این بنا متعلق به شماست، اما ما را مجبور به شکایت نکنید، چون اینجا تنها مکانی است که می تواند به موزه تبدیل شود، هیچ تعریف دیگری نمی توانید برای آن داشته باشید؛ اگر شما می گویید که این کارخانه متعلق به شما یعنی متعلق به بانک ملی است خب با چه قیمتی متعلق به شماست؟ زمین ریسباف چقدر می ارزد؟ پاسخ بانک ملی این بود که حدود 7 هزار میلیارد تومان.

من به آنها گفتم وقتی آن زمین، ثبتی است و ما به شما اجازه یک میخ زدن به دیوار آن را نمی دهیم پس هیچ ارزشی ندارد. اگر به این نتیجه رسیدیم که بولدوزر بگذاریم و آن را خراب کنیم و آپارتمان بسازیم بله 7 هزار میلیارد تومان می ارزد، اما الان نمی توانید قیمتی روی آن ملک بگذارید.

ایزدی پیرامون اینکه مسجد ایلچی اصفهان در شرایط اضطرار برای مرمت قرار دارد، افزود: منظورم این است که اگر ما با بانک ملی به تفاهم برسیم یک کار بلندمدتی را می توانیم برای اقتصاد این شهر تعریف کنیم که آن اقتصاد به سمت فرهنگ برود و ما بهره فرهنگی خود را نیز ببریم، ولی اگر بخواهیم فرهنگ مان را اقتصادی کنیم همین چالش وجود خواهد داشت که اوقاف می گوید میراث بیاید درست کند! میراث با چه اعتباری؟ در کجای دنیا در حوزه بهره برداری از فضاهای تاریخی چنین است؟!

او اضافه کرد: البته باوجود اینکه ما دچار هزار و یک چالش هستیم اما باید مثبت فکر کرد. این تعاملات بهتر شده، اما با ایده آل ما خیلی فاصله دارد و نهادهای مختلف هنوز فکر می کنند که اگر بنای میراثی را در اختیار داشته باشند و از آن نفع ببرند حفاظت و مرمت آن وظیفه اداره میراث فرهنگی است! در حالی که اینطور نیست و آنها خود باید نسبت به مرمت و حفاظت داشته های خود اقدام کنند، اما نظارتِ ما بر نوع اقدام حفاظتی و مرمتی آنها لازم است.

اما موضوع ضرورت مرمت و حفاظت از مسجد تاریخی ایلچی و تعاملات اندک میان این نهاد و اداره کل میراث فرهنگی استان را با حجت الاسلام محمدحسین بلک، مدیرکل اداره اوقاف و امور خیریه استان اصفهان مطرح میکنم و او اظهار کرد: فکر میکنم بیشترین ارتباط بین دو دستگاه اوقاف و میراث فرهنگی از زمان تصدی جناب آقای ضرغامی در وزارتخانه میراث فرهنگی ایجاد شده و چندین بار جلسات وبنیاری نیز برگزار شده است. در استانها هم از قبل اینطور بوده که ما نمی توانیم بدون هماهنگی و همکاری اداره میراث فرهنگی حرکت کنیم چون الزامات قانونی، ما را مکلف می کند که با مجموعه میراث هماهنگ باشیم و ضوابط اداره میراث فرهنگی هم برای ما حجت است.

با آقای ایزدی، مدیر فعلی اداره کل میراث فرهنگی استان هم خیلی رفاقت داریم و اصلاً اختلافی بین دو دستگاه وجود ندارد و جایی درگیری نداریم؛ البته خیلی خوب است اگر رسانه ها در موارد مختلف به ما کمک کنند، چون یکبار فوق العاده سنگین روی دوش ما و اداره میراث فرهنگی است و این وسط تمام آنهایی که باید امکانات حفاظت و مرمت را تأمین کنند تمام امکانات را از ما قطع کردند. خیلی خوب است که شما کنکاش کنید و ببینید که مثلاً اگر منارۀ یک گنبد باید اصلاح شود اولاً وظیفه کیست؟ دوماً اعتبارات آن از کجا باید بیاید؟ و اینکه بقیه مسئولین در سطح استان چه کارهایی می توانند در این رابطه انجام دهند؟

او ادامه داد: خیلی مهم است که مثلاً مسجد جامع یا فلان امامزاده که درآمدی ندارند در حال آسیب است، یا مثلا گنبد امامزاده اسماعیل در خیابان هاتف میراثی است و دارد می ریزد اما مگر آنجا درآمد دارد؟ چیزی ندارد، نه کسی در آن امامزاده دفن می شود که پولی از آن بگیرند نه ضریح آنجا ضریحی است که درآمد داشته باشد! به نظر شما الان اینجا چه باید کرد؟ نه دست میراث می رسد نه دست ما؛ پس باید از اعتبارت استان برای حفظ و مرمت به این اماکن کمک شود. اتفاقاً مال ما هم نیست و اینکه می گوییم مال اوقاف است خب ما که الان نمی توانیم منبع دیگری بیاوریم و آنجا بریزیم! مگر می شود درآمد را در امامزاده بگذارند؟! قانونی نیست.

بلک تصریح کرد: من فکر می کنم مشکلات استان با این همه ابنیه مهم، فراتر از استان است و به یک عزم اگر نگویم ملی ولی استانی نیاز دارد. کاروانسرای خیابان گلزار شهدا را ببینید، تمام آن شده جایگاه صافکار و تعمیرکار و انبار! آیا در شأن این بنای تاریخی است؟! چرا تخلیه نمی شود؟ یا مثلاً کاروانسرای انوشیروان را ببینید که یک اثر تاریخی است ولی چه چیزی در آن نگهداری می شود؟! خب اوقاف چه بکند؟ کسی آنجا را تخلیه می کند؟ کسی آن را مرمت می کند؟

مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان اصفهان اضافه کرد: ما مشکلی با میراث نداریم و اتفاقاً تعاملات ما زیاد است و الزامات آنها را می پذیریم اما بحث، امکانات است و قانون هم می گوید مرمت اینها به عهده اداره میراث فرهنگی است، ولی ما اگر داشته باشیم حتماً هزینه می کنیم.

او گفت: الان یک پرسش دیگر مطرح است، ما مراکزی داریم که در آنها بلیت فروشی می شوند، در حالی که متعلق به اوقاف هستند، اما آیا ما متعرض می شویم؟! مگر بلیت فروشی که می شود در اختیار ما قرار می گیرد؟! پس خودشان در آن هزینه کنند. گردشگر می رود، جهانگرد می رود و بلیت دریافت می شود. نمی گویم این بلیت کفاف می کند و ما هم مانع نداریم که ملک اوقاف در اختیار اداره میراث فرهنگی است و میراث حتی آنجا بلیت فروشی دارد، اما خب پس چطور باید مرمت شود؟

مثلاً فرض کنید منارجنبان یا مسجد امام که در آنها بلیت فروشی می شود؛ من می گویم اشکال ندارد که بلیت می فروشند چون آنجا هزینه دارد و حتی این بلیت فروشی هم کفاف هزینه های این بناها را نمی دهد، اما بالاخره درآمد حاصل از بلیت فروشی که دست ما نمی آید، ولی اماکن در اختیار میراث است؛ بازهم اگر ما بتوانیم هزینه می کنیم و مشکل نداریم.

حجت الاسلام بلک اضافه کرد: حتی در مورد اجاره های مغازه های اطراف میدان هم عده ای گمان می کنند که زیر نظر اوقاف است! در حالی که در اختیار استانداری است و در همه این سالها در اختیار اوقاف نبوده است. ببنید چقدر این مسائل وجود دارد! ما گلایه گذاری نداریم، اما می گویم اداره کردن این مواریث ملت و کشور موضوعی نیست که من گردن میراث بیندازم یا میراث گردن من بیندازد. من خودم هم میگویم آنها امکاناتشان خیلی محدود است، البته ما صفر هستیم ولی امکانات آنها محدود است.

مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان در توضیح درآمد بالای اوقاف که موردنظر بسیاری نیز هست، توضیح داد: اگر یک بخشی درآمد دارد متعلق به خودش است، چون هر موقوفه ای مستقل است و درآمدش را به اداره نمی دهد بلکه یک شخصیت حقوقی مستقل است و یک حساب جداگانه برای خودش دارد. ما شرعاً و قانوناً نمی توانیم مثلاً پول یک امامزاده را حتی به امامزاده دیگر یا یک موقوفه را به موقوفه دیگر بدهیم، سیستم هم به ما اجازه نمی دهد و اصلاً ما دسترسی نداریم. مثل این است که بگوییم دولت خیلی پول دارد، ولی دولت هم می گوید من درآمد آموزش و پرورش را به آموزش و پرورش بدهم و ارشاد اسلامی را هم بدهم به ارشاد اسلامی.

ما پولی نداریم که برداریم و به جایی بدهیم، بعضی جاها درآمد ندارند و خیلی استفاده شان بالا است. حالا شما ببینید مرمت این اماکن که قدیمی هم هستند چه قیمت های بالایی دارد! هزینه ها گزاف است و اگر ما بخواهیم یک تکه چوب مثلاً یک در را عوض کنیم ببینید چه می شود! ما تقصیر را به میراث نمی اندازیم و البته انتظار داریم که آنها فکر نکنند اوقاف کم کاری می کند! مشکلاتی وجود دارد که فراتر از امکانات هر دو دستگاه باید آن را حل کند.

او افزود: آیا واقعاً مدرسه امام صادق یا مسجد امام یا مسجد جامع متعلق به یک اداره می تواند باشد؟! خیر، متعلق به یک ملت است. از کجا آنها را مرمت کنیم؟ مدرسه امام صادق شکستگی پیدا کرده است هزینه مرمتش از کجا تأمین شود؟ منبع این مدرسه هتل عباسی بوده و هتل عباسی هم وقف است ولی الان در مالکیت بخش دولتی است و بیمه ایران اجازه نمی دهد! نه تقصیر من در اوقاف است و نه تقصیر آقای ایزدی در میراث، بلکه باید یکجایی قوانینی بیاید و الزام کند و بگوید این آثار متعلق به یک اداره نیست بلکه متعلق به یک ملت است.

بلک تأکید کرد: من خیلی خوشحال می شوم اگر کنکاشانه و منتقدانه این بحث ها دنبال شود، به خبرگزاری ها هم گفته ام که ما را منصفانه به چالش بکشانید، شاید یکجایی این مسائل این مسائل دیده شود.

او یادآوری کرد: اصلاً اوقاف پول دولتی ندارد! 700 مدرسه در سطح استان از وقف در اختیار آموزش و پرورش است، به نظر شما ما این وسط ادعایی داریم؟ بیمارستان ها درمانگاه های مختلفی از طریق وقف ایجاد شده اند مثل بیمارستان امیرالمؤمنین، بیمارستان شیخ صدوق و غیره، حتی بزرگترین پارک اصفهان یعنی باغ فدک با 900 هزار متر وقف است. پارک هایی که امروز در اختیار مردم قرار دارد موقوفه است اما نه اسم ما هست و نه ما ادعایی روی آنها داریم، حقوقش هم درنمی آید نه برای ما بلکه ترمیم و مرمت خودش؛ بنابراین شانه های وقف برای خدمت به مردم، متواضعانه بوده و وقف در خدمت مردم است.

مدیر کل اوقاف و امور خیریه استان گفت: هتل عباسی در دنیا یک برند و موقوفه است، آیا این نباید گفته شود؟! خوبی های گذشتگان را باید گفت. من امروز از ضریح ها هرچه 10 میلیون تومان پول بیکار بوده را گذاشته ام روی هم و یک نیروگاه خورشیدی در استان ایجاد کردم، آیا اشکال دارد یک نفر از شما تصویر آن را بزند و گزارش آن را بنویسد که ببیند ما راست می گوییم و اصلاً چیزی هست یا خیر؟! من می توانستم 10 میلیون تومان را بردارم و 4 صندلی بخرم در حالی که یک نیروگاه یک مگاوات تولید برق است و به ایجاد آن افتخار می کنیم، با این وجود مشکلات ما زیاد است و انتقاداتمان فراوان.