تنها آسیاب آبی شهرستان محلات به صورت متروکه رها شده است

ایسنا/ براساس آخرین اخبار بدست رسیده، تنها آسیاب آبی شهرستان محلات به صورت متروکه رها شده است.

آسیاب آبی محلات در شمال شهرستان و در مسیر آب سرچشمه قرار گرفته است. آبی که پس از ورود به تنوره آسیاب و به چرخش درآوردن پره ها و سنگ آن، راهی باغات و زمین های کشاورزی میشده است، اکنون آب در همین مسیر جاری بوده و آسیاب نیز همچنان پابرجاست، اما دیگر پره ای سد راه آب نمی شود تا سنگ آسیاب را به حرکت درآورد.

این بنا که قدمت آن به دوران صفویه باز می گردد، در سال 1387 به عنوان اثر ملی به ثبت رسید، اما این ثبت ملی نیز نتوانست تغییری مطلوب در وضعیت آسیاب ایجاد کند، چرا که همچنان بلاتکلیف و بدون اقدامات محافظتی رها شده است. چنانکه بسیاری از مردم تبدیل شدن آسیاب را به محلی برای نگهداری مرغ و خروس در گذشته به یاد دارند.

مهدی لعل بار، مسئول نمایندگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان محلات مشکلات مالکیتی و کمبود منابع مالی را دو عامل اصلی برای این وضعیت دانست و ابراز امیدواری کرد که با تامین اعتبار و توافق با مالکین بتوان تغییری در وضعیت این بنا ایجاد کرد.

در سندی که مربوط به معامله بخشی از آسیاب بین فروشنده و خریداران مربوط به تاریخ 1335 موجود است، عنوان "طاحونه" برای آسیاب استفاده شده است. طاحونه در لغت نامه دهخدا به معنای آسیاب آبی آمده و در مثنوی نیز در بیتی به کلمه طاحون اشاره شده است:

بر در یاران تهی دست آمدن هست بی گندم سوی طاحون شدند

البته لغت نامه عمید، ریشه این کلمه را عربی دانسته است. از زمان فعال بودن آسیاب، سالهای زیادی نگذشته است، چرا که برخی از دهه شصتی ها نیز مرحوم حاج علی صمدی آسیابان این آسیاب و رونق آسیاب را به یاد دارند. هر چند که امیر، یکی از فرزندان حاج علی نیز می گوید که تا سال 1387 در اینجا آسیابانی میکرده است.

اگرچه بسیاری از بخشهای آسیاب سرجای خود نیستند و داخل آسیاب انبار شده اند اما به گفته امیر، امکان نصب آنها وجود دارد. یکی از ورثه معتقد بود که تعدادی از قسمتهای آسیاب به سرقت رفته است، اما مشاهدات خبرنگار نشان می دهد که بخشهای اصلی آسیاب همچنان پابرجاست و با اندکی مرمت میتوان آن را احیا کرد. از آنجا که پره های آسیاب برای قرار گرفتن در مسیر آب زیر سنگ آسیا قرار دارند، خبرنگار نمی تواند در خصوص اینکه هنوز آنجا هستند یا نه نظری بدهد، گرچه امیر تاکید دارد که پره ها هنوز سرجایشان هستند.

براساس آنچه که یکی از ورثه عنوان می کند، در گذشته 12 آسیاب آبی در مسیر آب سرچشمه بوده و بالا دست آسیاب فعلی، دو آسیاب دیگر نیز قرار داشته است اما اکنون تمام آنها تخریب شده و این بنا تنها بازمانده از نسل آسیاب های آبی محلات است.

وی همچنین طاق های این بنا را متعلق به دوران صفویه دانست و امکان قدیمی تر بودن خود بنا را رد نکرد.

با گذشت سالها و فوت مالک (مالکین) و تعدادی از وراث، اکنون آسیاب به چند ورثه رسیده است. به گفته یکی از وراث، دو و نیم دانگ از آسیاب متعلق به خانواده صمدی و سه و نیم دانگ از آسیاب متعلق به فرد دیگری است که اکنون فوت شده و تنها دو دختر وی در قید حیات بوده و در حال حاضر نیز ساکن هلند هستند.

اگرچه ورثه ای و چند مالکیتی بودن آسیاب و به دنبال آن اختلافات مالکیتی را یکی از دلایل بلاتکلیف ماندن آسیاب عنوان می کنند اما 5 نفر از ورثه که در زمان تهیه گزارش امکان صحبت با آنان فراهم شد، همگی اختلاف در مورد این بنا را رد کرده و خواستار تعیین تکلیف آن از سوی شهرداری و میراث فرهنگی بودند. آنها اظهار کردند در صورتی که شهرداری یا هر سازمان دیگری حاضر به خرید بنا به قیمت واقعی باشد، تمامی ورثه آماده فروش آن هستند.

براساس ادعای تعدادی از ورثه، بخشی از خیابان، پیاده رو و میدان موسوم به سه راهی سرچشمه متعلق به محدوده 2 هزار متر مربعی آسیاب بوده و بدون توافق با مالکین توسط شهرداری اصلاح و به معبر تبدیل شده است. به گفته آنها چاهی هم که توسط شهرداری در این منطقه حفر شده، در محدوده زمین آسیاب قرار دارد.

اگرچه مالکین مدعی قرار گرفتن بخشی از خیابان منتهی به سرچشمه در زمین آسیاب هستند اما درختان قطور چنار موجود در حاشیه خیابان که تا چند ده متر بالاتر و در یک راستا قرار دارند، می تواند نشان دهنده این موضوع باشد که این معبر از گذشته، موجود بوده و تغییری در عرض آن انجام نشده است، بنابراین برای بررسی این ادعا و دیگر ادعای مالکین مبنی بر اینکه شهرداری توان خرید این بنا را دارد به سراغ شهردار رفتیم.

عزیز تقی زاده، شهردار محلات در ارتباط با ادعای مالکین مبنی بر قرار گرفتن بخشی از معابر شهری در زمین و محدوده آسیاب اظهار کرد: امکان این مسئله وجود دارد. مالکین باید سند خود به اداره ثبت اسناد ارائه دهند یا کارشناس رسمی دادگستری در این باره اظهارنظر کند. در صورت اثبات این ادعا شهرداری نسبت به پرداخت بهای آن اقدام خواهد کرد.

وی همچنین در ارتباط با چاه آب موجود در آن محدوده افزود: این چاه از گذشته در این مکان بوده است و حفر آن مربوط به دوران اخیر نیست.

تقی زاده درخصوص ایده خرید این بنای تاریخی توسط شهرداری که مالکین مطرح کرده اند و پیرامون اینکه تنها آسیاب آبی شهرستان محلات به صورت متروکه رها شده است، گفت: با توجه به ثبت ملی آسیاب، رسیدگی به این بنا در محدوده وظایف میراث فرهنگی است اما بهترین راه برای رونق و نگهداری آسیاب، واگذاری آن به بخش خصوصی است.

قرار گرفتن در مسیر آب سرچشمه و شیب مناسب زمین در آن منطقه، نشان از موقعیت شناسی مناسب برای ساخت این بنا دارد. اگرچه شاید ساختمان آسیاب از بیرون کوچک به نظر بیاید اما وارد آن که می شوید، ماجرا اندکی تفاوت می کند. تاسیسات و پره ها زیر ساختمان تعبیه شده و سنگ آسیاب در قسمت شمالی قرار دارد.

در داخل ساختمان، یک تنور برای پخت نان نیز تعبیه شده تا فاصله تولید تا مصرف همینقدر کوتاه باشد. برای نگهداری لوازم و ابزار مورد نیاز آسیاب یا تجهیزات یدکی آن، طاقچه هایی نیز دیده شده است. در کنار آسیاب نیز طویله ای قرار دارد. داخل بنا تقریبا بکر مانده و توسط میراث فرهنگی، اندکی تعمیر و بازسازی شده اما ساختار اصلی و سنتی خود را حفظ کرده است، هرچند تارهای عنکبوت روی در و دیوار نشان از وضعیت بلاتکلیف آسیاب دارد.

زمانی که امیر با این سوال مواجه شد که آیا آسیاب می تواند به شکل نمادین و برای بازدید گردشگران فعال باشد، با قطعیت از سالم بودن تمام تجهیزات و به قول خودش، موتورخانه آسیاب گفت و تاکید کرد که آسیاب توان فعالیت مانند گذشته را دارد. اگرچه آسیاب به انباری تبدیل شده و راه رفتن در آن دشوار است، اما مشاهدات خبرنگار صحبت های امیر را تائید می کند، چرا که ظاهرا همه چیز سر جای خودش قرار دارد.

با وجود اینکه جاذبه های گردشگری مختلفی در شهرستان محلات ظرفیت پذیرش گردشگر را دارند، اما یکی از مشکلات معروف ترین این جاذبه های گردشگری یعنی پارک سرچشمه بویژه در ایام تعطیل و تابستان استقبال بسیار زیاد گردشگران و مسافران از هسته مرکزی آن است که بعضا حتی راه رفتن در آن را دشوار می کند.

اگرچه اقداماتی برای تمرکز زدایی از هسته مرکزی سرچشمه در منطقه اروج در حال انجام است، اما توجه به آسیاب آبی می تواند به تمرکززدایی کمک کند. ترمیم و راه اندازی نمادین آسیاب، پخت نان سنتی در تنور موجود در داخل آسیاب در کنار تاسیس محلی برای استراحت یا توقف مقطعی افراد می تواند بازدید کنندگان را از سرچشمه به این سمت سوق دهد.

یکی از مسائلی که اهمیت آسیاب را بیشتر می کند، قرار گرفتن آن در کنار کوچه باغ های زیبای پولگان است، چرا که این ظرفیت در صورت رونق آسیاب می تواند یک بسته کامل گردشگری را به مسافران عرضه کند.

برآیند صحبت های مسئولین، گفته های مالکین بنا و محدودیت منابع مالی میراث فرهنگی نشان دهنده ادامه روند فعلی برای آسیاب است و پره های آسیاب که برای قرنها با آب سروکار داشته، همچنان باید خاک بخورد.