چالشهایی که یادمانهای تاریخی غرب مازندران با آنها مواجه هستند

ایرنا/ این خبر پیرامون چالشهایی که یادمانهای تاریخی غرب مازندران با آنها مواجه هستند، برای شما نگارش شده است.

آثار تاریخی و باستانی در واقع شناسنامه های هر سرزمین محسوب می شود، این هویت تاریخی را باید از دستبرد هرگونه تخریب و تهدید و تصرف و حفاری حفاظت کرد، چرا که میراث فرهنگی، بناهای تاریخی و میراث نیاکانمان در واقع سندهایی گرانبها از مدنیت مردمان هر مرز و بوم و محافظت آن وظیفه ملی و همگانی است.

صاحب نظران امر معتقدند رفع این دغدغه های جدی میراث فرهنگی نیازمند آموزش، نظارت موثر و مستمر، اطلاع رسانی، فرهنگ سازی و مشارکت همگانی است.

بخش باستانی کجور، تپه کلار کلاردشت، قلعه مارکوه، کاخ اجابیت در کلاردشت، مجسمه های سنگی و فیل سنگی در نور، بقعه آقاشاه بالو زاهد در چمستان، بقعه سلطان احمد بلده و امامزاده محمد در نوشهر، برج رسکت در سوادکوه، محوطه تاریخی کمیشان، تپه باستانی گوهر تپه در فاصله میان شهر تاریخی بهشهر و رستم کلا و قلعه حسن بور در شمال روستای سرخکلای سواد کوه تنها نمونه هایی از صدها آثار تاریخی غرب استان و مازندران است.

استان مازندران بیش از 2 هزار و 500 اثر تاریخی و فرهنگی دارد که از این تعداد کمتر از 800 اثر در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است که بخشی از این تعداد در غرب مازندران جود دارد.

در شهرستانهای غرب مازندران آثار تاریخی و محوطه های باستانی زیادی وجود دارد که به گفته مسئولان امر نیاز به مرمت و حفاظت ویژه دارند و نکته مهم تر این که هجوم سودجویان برای کشف عتیقه ها و سکه های طلا به این میراث فرهنگی نسبت به مناطق دیگر بیشتر است، چون این منطقه به برخورداری مناظر کم نظیر طبیعی سالانه پذیرای میلیون گردشگر خارجی و داخلی است.

به عنوان مثال زخم عمیق حفاری های غیرمجاز با اهداف دستیابی به عتیقه های موجود در این محوطه ها و آثار تاریخی، معضل جدی بوده که مربوط به زمان حاضر نیست بلکه از ادوار گذشته تا امروز این مشکل، با وجود نظارت مسئولان امر، میراث فرهنگی کشور را با مشکل جدی مواجه کرده است.

سوال اینجاست چرا معضل حفاری های غیرمجاز در آثار تاریخی کشور برطرف نشده است؟ چرا برای درمان این زخم عمیق میراث فرهنگی تدابیر ویژه اتخاذ نمی شود؟ چرا فرهنگ حفاظت از میراث فرهنگی در جامعه نهادینه نشده است؟ چرا آموزش و اطلاع رسانی و فرهنگ سازی حفاظت از میراث فرهنگی جدی گرفته نشد؟ چرا برای مرمت آثار تاریخی اعتبارات کافی در نظر گرفته نمی شود؟ چرا طرح واگذاری برخی از یادمان های تاریخی به بخش خصوصی سامان نمی یابد؟ آیا رواست دست روی دست بگذاریم و بگوییم چون امکانات حفاظتی یا نیرو یا اعتبار نداریم نگرانی های میراث فرهنگی روز به روز بیشتر بشود؟ آیندگان کوتاهی امروز ما را از حفاظت از آثار باستانی چه تعبیر خواهند کرد.

طبق قانون مصوب مجلس شورای اسلامی، انجام هر گونه عمل حفاری و کاوش به قصد بدست آوردن اشیا عتیقه و آثار تاریخی مطلق ممنوع است و مرتکب به حبس تأدیبی از 6 ماه تا سه سال و ضبط اشیا مکشوفه و آلات و ادوات حفاری به نفع بیت المال محکوم می شود، چنانچه حفاری در اماکن تاریخی که به ثبت آثار ملی رسیده باشد انجام گیرد مرتکب به حداکثر مجازات مقرر محکوم می شود.

برخی از کارشناسان در غرب مازندران بیکاری را از جمله عوامل افزایش حفاری های غیرمجاز در میراث فرهنگی منطقه برشمردند و گفتند: بیکاری بیماری است و می تواند معلول بسیاری از آسیب های اجتماعی در جامعه از جمله بروز این مشکلات شود.

به عنوان مثال، تپه کلار کلاردشت از جمله محوطه های باستانی غرب مازندران و ثبت فهرست آثار ملی است در عین حال سودجویان نیز هرازگاهی شبانه به سراغ این محوطه تاریخی می آیند، کافی است سری به محوطه های اماکن مذهبی دارای قدمت تاریخی بزنید تا نشانه های حفاری غیرمجاز را ببینید.

براساس اطلاعات موجود و به گفته مسئولان امر آثار تاریخی غرب مازندران در بخش مرمت با کمبود جدی اعتبار مواجه است و همین بی توجهی سبب شده برخی از آن ها دچار تخریب شوند و یا تهدید به تخریب شوند چراکه حفاظت از آثار تاریخی در مناطق مرطوب نیاز به رسیدگی بیشتر دارد.

شماری از شهروندان غرب مازندران حفاظت و نگهداری اماکن ارزشمند تاریخی را وظیفه همگانی می دانند و مسئولان امر باید علاوه بر حفاظت نیز برای بهره برداری گردشگری از این ابنیه ها نیز تدبیر کنند، چرا که با این رویکرد از دستبرد غارتگران و هر نوع تهدیدی محفوظ می ماند.

لزوم نهادینه شدن فرهنگ حفاظت

علی اصغر ابراهیمی، معلم بازنشسته و فعال حوزه تاریخ و موسیقی در مازندران معتقد است که نقش مردم در حفاظت از این شناسنامه های تاریخی بسیار موثر است، چرا که با درک این آثار ارزشمند کسی چشم طمع به آن ندارد.

ابراهیمی نهادینه شدن فرهنگ حفاظت از این داشته های فرهنگی و تاریخی را ضرورتی است اجتناب ناپذیر می داند.

به گفته وی، بی توجهی به میراث فرهنگی در شرایطی کنونی که عده ای در جهان سعی دارند کشورهای را بی هویت و بی شناسنامه جلوه دهند، کاری ناصواب است.

وی پیرامون چالشهایی که یادمانهای تاریخی غرب مازندران با آنها مواجه هستند، یادآور شد: در جای جای محوطه های باستانی مازندران بویژه در غرب مازندران خبر حفاری های غیرمجاز به گوش می رسد این خبرها مبین این است که میراث فرهنگی کشور از نگرانی هایی نظیر زخم عمیق حفاری ها و تهدید و تصرف در رنج است که مسئولان امر باید بیش از پیش اقدامات موثری برای حفاظت از این آثار اتخاذ کنند.

آثار تاریخی ظرفیت ملی هستند

محمدرضا اورمزدی، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه گردشگری از غرب مازندران با تاکید بر ضرورت حفاظت بیشتر از یادمان های تاریخی در کشور و منطقه خاطرنشان کرد: باید تدابیری اندیشید تا خسارت به این هویت و شناسنامه کشورمان کاهش یابد.

اورمزدی به یادمان تاریخی قله مارکوه رامسر اشاره و اضافه کرد : این قله تاریخی در شهر کتالم رامسر واقع شده و در فهرست آثار تاریخی ثبت شده است.

وی خاطرنشان کرد : این قله 300 پله دارد و از مصالح سنگ و ساروچ و کچ استفاده شده و دارای دید 360 درجه دارد که بحث گردشگری و جذب مسافران و گردشگران دارای اهمیت ویژه است.

این استاد دانشگاه پیرامون چالشهایی که یادمانهای تاریخی غرب مازندران با آنها مواجه هستند، خاطرنشان کرد: وزیر میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی دولت سیزدهم در بازدید که از قله مارکوه داشتند به مظلومیت این اثر تاریخی پی بردند.

قله تاریخی مارکوه رامسر به توجه ویژه نیاز دارد

وی یادآور شد: واقعیت این است که این قله تاریخی رها شده است و قلاح تاریخی حریم دارند و این حریم و بسترهای قانونی آن باید به لحاظ ساخت و سازهای غیرمجاز باید رعایت بشود.

اورمزدی تصریح کرد: این قله تاریخی نگهبان ندارد و مسیر دسترسی آن نیز روشنایی ندارد و حتی باید برای آن تجهیزات مربوط به پایش رصد تصویری در نظر گرفته بشود.

وی خاطرنشان کرد: آثار تاریخی ظرفیت های ملی هر کشور هستند و متاسفانه قله مارکوه رامسر دارای این ظرفیت متعالی بوده و از آن استفاده نمی شود و رها شده است.

مهرداد محمودپور، کارشناس ارشد رشته تاریخ در غرب مازندران با تاکید بر ضرورت حفاظت از آثار تاریخی و باستانی در غرب مازندران گفت: باید معضل تصرف و تهدید و حفاری غیرمجاز در آثار تاریخی یا محوطه های باستانی منطقه حتی در استان برطرف شود.

حفاری غیر مجاز؛ چالش جدی

محمودپور خاطرنشان کرد: در زمان حاضر اخبار مربوط به حفاری های غیرمجاز به جای کاوش باستانی بیشتر در رسانه های شنیده می شود و این نشان می دهد که برنامه منسجم تری برای حفاظت این آثار باید داشته باشیم.

وی تصریح کرد: غرب مازندران هم به لحاظ میراث طبیعی و هم میراث فرهنگی و تاریخی در کشور شاخص است بنابراین برای حفاظت آنها باید برنامه ریزی اصولی داشته باشیم تا آیندگان به ما نقد بد نکنند.

این کارشناس ارشد تاریخ گفت: فرهنگ سازی حفاظت از میراث فرهنگی را باید از پایه نظام آموزشی آغاز کرد، چرا که نهادینه کردن هر راهبردی تا از آموزش و پرورش شروع نکنیم در دستیابی به آن اهداف موفق نخواهیم شد.

محمودپور اضافه کرد: امروز حفظ آثار باستانی و تاریخی دارای اهمیت فرهنگی، اجتماعی و آموزشی و اقتصادی است و این شناسنامه های هویت هر سرزمینی است و حراست از آن نیز وظیفه همگانی است در عین حال نهادهای مربوط نیز باید تلاش مضاعف داشته باشند.

به تاکید وی، برگزاری همایش های مربوط سبب می شود تا مشکلات فرارو از جمله حفاری های غیرمجاز میراث فرهنگی کاهش یابد.

آموزش و اطلاع رسانی

مجید رضایی، کنشگر حوزه میراث فرهنگی در غرب مازندران با تاکید بر ضرورت اتخاذ رویکرد جدید در حفاظت از مجموعه میراث فرهنگی گفت: باید آموزش و فرهنگ سازی و اطلاع رسانی در این بخش فرهنگی کشور به ویژه در غرب استان مازندران جدی گرفته شود.

وی خاطرنشان کرد: باتوجه به قدمت تاریخی چند هزار ساله بخش کجور نوشهر، این منطقه همیشه برای غارتگران مواریث فرهنگی جذاب بوده که آمارهای دستگیر شدگان مبین این مطلب است.

وی بیکاری را یکی از عوامل تهدیدهای میراث تاریخی برشمرد و گفت: این معضل از جمله موارد مهمی است که باید از سوی متولیان امر آسیب شناسی شود.

این کنشگر حوزه میراث فرهنگی تصریح کرد: برگزاری برنامه های آموزشی مستمر در شهرستان ها به ویژه در محله های همجوار آثار تاریخی برای آشنایی اهالی با ارزش این شناسنامه های تاریخی بسیار موثر است.

رئیس دانشکده میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دانشگاه مازندران چالوس معتقد است امروز یکی از عمده ترین چالش و عوامل تهدید زا پیش روی حوزه میراث فرهنگی تخریب آثار و تجاوز به حریم محوطه های باستانی بوده که بسیار نگران کننده است.

حسن هاشمی افزود: راهبرد اصلی آنچه که در چشم اندازهای حوزه میراث فراهنگی تا سال 1404 برنامه ریزی و تعریف شده تا بتوان با راهبردهای مشخص در برابر این تهدیدها مقابله و این آثار تاریخی که نشان از هویت ملی و شناسنامه تاریخی ایران است، مرمت و حفظ کرد.

وی افزود: میراث فرهنگی صرف نظر از اهمیت سرمایه گذاری، کار آفرینی، اشتغال و گردشگری از منظر آموزه های دینی و قرآنی ارزش فراوانی دارند و اشاره های فراوانی در روایات اسلامی نسبت به اهمیت تاریخ و میراث فرهنگی شده است، میراث فرهنگی در واقع یک تکلیف ملی و شرعی است.

رئیس دانشکده میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دانشگاه مازندران چالوس گفت: میراث فرهنگی مجموعه ای از ارزش های فرهنگی، هنری، معماری منحصر بفرد و تجدید ناپذیر در جامعه محسوب می شود و کنوانسیون میراث جهانی به جهت اهمیت موضوع میراث، میراث فرهنگی را به 2 بخش میراث فرهنگی و میراث طبیعی تقسیم کرد، میراث طبیعی خطه شمال ظرفیت های طبیعی بزرگی دارد شامل چشم اندازهای طبیعی نظیر دریا، جنگلهای هیرکانی خزری، عوارض ریخت شمالی است.

هاشمی افزود: میراث فرهنگی دامنه شمول آن بیشتر است به 2 بخش تبدیل می شود، میراث فرهنگی معنوی یا ناملموس نظیر جشن ها، سنت ها و آیین ها است و میراث فرهنگی مادی و ملموس شناخته ها تپه های تاریخی، بافت ها و محوطه ها است و ایران از هر 2منظر میراث طبیعی معنوی و هم میراث مادی بهره مند است،

وی گفت: ایران اسلامی از ظرفیت های منحصربفردی در این بخش برخوردار است، ثبت 26 اثر تاریخی و طبیعی جهانی و کسب رتبه 9 نشان می دهد که از جایگاه ممتازی این کشور برخوردار است، چون میراث طبیعی مادی تخت جمشید و نقش رستم و در میراث طبیعی جنگلهای هیرکانی که ذخاطر طبیعی دارد ثبت جهانی هم شده افتخاری برای خطه شمال کشور است.

این استاد دانشگاه بیان داشت: در زمینه میراث فرهنگی آیین ها، سنت ها و جشن ها ایران با ثبت 21 اثر جهانی دارای رتبه ششم است بنابراین این کشور از ظرفیت های عظیم میراث فرهنگی مادی و معنوی برخوردار است افزون بر تقویت شعور تاریخی و دستیابی به هویت ملی و اجتماعی ظرفیت هایی را مهیا کند تا دولت ها بتوانند از این ظرفیت ها به جذب گردشگر به توسعه اقتصادی بالایی دست یابند.

وی بیان داشت : امیدوارم چالش های پیش رویی که در حوزه میراث فرهنگی کشور وجود دارد در اسناد بالادستی از جمله سند چشم انداز حوزه میراث فرهنگی تا سال 1404 برنامه ریزی شد راهبردهای مشخصی هم برای آن در نظر گرفته اند که بیشترین تهدید حوزه میراث فرهنگی تخریب آثار باستانی و تجاوز به حریم محوطه باستانی است و امیدوارم که اتفاق چشم انداز روشن در حوزه میراث فرهنگی داشته باشیم.

کمبود اعتبار و مشکل مرمت

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چالوس اظهار داشت: اختصاص اعتبارات قطره چکانی توسعه زیرساختها، مرمت و احیای آثار باستانی در حوزه میراث فرهنگی را دچار مشکل کرده است.

حسین متاجی افزود: اعتباراتی که سال گذشته از محل مصوبه کمیته برنامه ریزی شهرستان برای این حوزه اختصاص داده شده حدود 300 میلیارد تومان است که در هیچ شرایطی این اعتبار پاسخگو نیست.

وی بیان داشت: چالوس با توجه به هویت تاریخی آن نظیر برخورداری از جنگلهای هیرکانی 40 میلیون ساله، مدرسه پروین اعتصامی، کاروان های سنگی و کارخانه حریر بافی جز یکی از شهرستانهای تاریخی بشمار می آید.

به گفته وی، حدود 42 اثر تاریخی چالوس در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

این مسئول اظهار کرد: در زمان حاضر برای مرمت و احیای کاروان های سنگی در روستای دونا حدود 300 میلیون تومان هزینه دارد و ضمن آنکه برای مرمت و احیای دیگر آثار تاریخی نظیر مدرسه پروین اعتصامی که به عنوان یک اثر شاخص است و بنا داریم این مکان را به موزه برای دانش آموزان تبدیل کنیم.

کارشناسان امر می گویند ضعف پیدا شدن رد پای وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در دسترسی به اسناد بالادستی جز مظلومیت های این وزارتخانه بوده که متاسفانه تاکنون نتوانسته از قوانین پنج ساله توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی از ابتدا تا برنامه ششم توسعه بهره ببرد.

معاون میراث فرهنگی مازندران اظهار داشت: بهره مندی و برخورداری از جاذبه های تاریخی دارای مشکلات چند وجهی است که بخشی از آن مربوط به عدم واگذاری این جاذبه ها به بخش خصوصی است.

مهدی ایزدی با بیان اینکه استفاده از جاذبه های تاریخی نیازمند سرمایه گذاری و ورود بخش خصوصی است، افزود: متاسفانه ساختار طولانی مدت و دست و پاگیر واگذاری بناها و جاذبه های تاریخی به بخش خصوصی مانع از ورود سرمایه گذار به این بخش می شود.

وی افزود: تاکنون در استان توانسته ایم تنها دو مجموعه تاریخی را به بخش خصوصی واگذار کنیم و واگذاری دو مجموعه دیگر نیز در دستور کار است.

هزینه مرمت بناها از توان میراث فرهنگی خارج است

وی همچنین آماده سازی و مرمت بناهای تاریخی را لازمه واگذاری مجموعه ها به بخش خصوصی عنوان کرد و گفت مرمت بناها متاسفانه نیازمند هزینه و اعتبارات سنگینی است که خارج از توان میراث فرهنگی استان است.

معاون میراث فرهنگی مازندران تملک شخصی برخی از بناها را یکی دیگر از چالش های بهره مندی از ظرفیت های تاریخی استان برشمرد و گفت: بخش بزرگی از بناهای تاریخی استان در تملک اشخاص حقیقی و حقوقی است که بازگرداندن این تملک اعتبارات سنگینی نیاز دارد.

ایزدی زیرساختهای گردشگری در بخش جاذبه های تاریخی را ضعیف برشمرد و گفت: متاسفانه بسیاری از بخش های تاریخی استان در کنار جاذبه های طبیعی همچون ساحل و جنگل متمرکز شده اند که این مساله نیز تمهیدات زیرساختی را سخت می کند.

وی بر مغفول ماندن جاذبه های تاریخی در سبد گردشگری استان تاکیدکرد و گفت: باید این بخش در خود مجموعه میراث بازبینی و آسیب شناسی شود.