نمایش غم انگیز تخریب خانه های تاریخی در بافت کهن اصفهان

ایرنا/ این خبر پیرامون نمایش غم انگیز تخریب خانه های تاریخی در بافت کهن اصفهان برای شما نوشته شده است.

همین هفته پیش بود که خانه حاجی شکری در میان یک کلنی خانه های تاریخی و واجد ارزش در محله بیدآباد اصفهان تخریب شد. خانه ای که ثبت ملی نبود اما به گفته فعالان میراث فرهنگی واجد ارزش تاریخی بود و باید نگهداری و حفظ می شد اما به حکم رها شدگی و پایین آمدن طاق ها مجوز تخریب گرفت.

این اتفاق در حالی رخ داد که در آستانه هفته میراث فرهنگی بودیم، هفته ای که قرار است بر حفاظت از میراث فرهنگی ارج و بر لزوم آن تاکید شود. همه اینها اما در حالی بود که مدیر کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی اصفهان در پاسخ به واکنش رسانه ها و فعالان میراث فرهنگی در سایت اطلاع رسانی اداره متبوعش اعلام کرد که خانه حاجی شکری فاقد ارزش تاریخی بوده و در پنج سال گذشته شاهد تخریب و تبدیل آن به ویرانه بوده اند. به گفته وی، امکان بازسازی مجدد این خانه به دلیل ثبتی نبودن بنا وجود ندارد و به همین دلیل مالکان می توانند با رعایت حقوق خانه های تاریخی مجاور یعنی مصورالملکی و طوسی زاده ساخت و ساز کنند.

اما گذشته از خانه حاجی شکری در اصفهان که در روزهای باقیمانده تا هفته میراث فرهنگی تخریب شد، پیشتر هم در فروردین سه خانه در جنوب میدان نقش جهان توسط مالکش تخریب و تبدیل به پارکینگ شد، پاسخ اداره کل میراث فرهنگی اصفهان هم در خصوص تخریب آنها این بود که ملک، واجد ارزش تاریخی نبوده و با رعایت ضوابط بافت تاریخی مصوب موافقت کرده اند که تخریب و تبدیل به اقامتگاه سنتی شود.

از سوی دیگر، این موارد تنها خانه هایی هستند که در همین بهار امسال با تکرار یک سرنوشت مشخص محکوم به تخریب شدند. در سالهای گذشته اما همین ماجرا برای خانه هایی دیگر تکرار شده است. خانه پهلوی هوایی در محله عباس آباد اصفهان یکی از این خانه ها بود. این بنا در سال 95 از سوی اداره کل میراث فرهنگی اصفهان واجد ارزش تاریخی و معماری و هرگونه تخریب و تفکیک و نوسازی آن ممنوع اعلام شد اما در اردیبهشت سال بعد به دلیل تخریب بخشهای عمده آن، قابلیت حفظ و نگهداری آن نقض شد و هرگونه اقدام مقضی در ملک یاد شده از سوی اداره کل میراث فرهنگی اصفهان بلامانع دانسته شد. ماجرا اما به همین جا ختم نشد و در حالی که خریدار خانه میتوانست تخریب و نوسازی کند، مالک اولیه خانه، به دلیل تضییع حق وی شاکی و متوسل به شکایت شد.

اما آنطور که فعالان و کارشناسان میراث فرهنگی در اصفهان می گویند حکایت این خانه ها که همه محکوم به تخریب شده اند از این قرار است؛ اینکه خانه های تاریخی را با قیمت مناسب می خرند و به حال خود رها می کنند. ویرانی اما نتیجه همین رها شدگی ست. قدم جلوتر برای تسریع روند ویرانی، یک کلک قدیمی است که خیلی خوب هم جواب می دهد و آن اینکه مالک، آب پای پی ها می گذارد؛ خلاصه کندن درها و پنجره ها، تخریب های پنهانی و ده ها نتیجه اش می شود ویرانی و بالاخره گرفتن حکم تخریب بنا به دلیل ناامن بودن یا تخریب 90 درصدری بنا.

حالا قیمت ملکی که با نصف قیمت خریداری شده، چند برابر می شود و با ساخت و ساز یا شیوه های دیگر میتوان به سود بهتری هم رسید. شوربختانه این حکایت برای خانه های بافت تاریخی اصفهان که ثبت ملی یا ستاره دار نیستند، در حال تکرار است. برخی کارشناسان و فعالان میراث فرهنگی معتقدند، دلیل این اتفاق ضعف نهاد ناظر یعنی میراث فرهنگی است و برخی دیگر معتقدند این نهاد تنهاست و باید نهادهای دیگر و سازمان های مردم نهاد یاریش کنند.

در همین ارتباط یک معمار مرمتگر گفت: بهانه هایی چون این خانه فاقد ارزش یا تخریبش بالا بوده است به هیچ وجه قابل قبول نیست؛ صدها شهر تاریخی در دنیا با همین خانه های تاریخی و با همین مسائل وجود دارند، آنها ده ها سال است که راه حل مواجه با چنین خانه هایی را پیدا کرده اند و عمل هم می کنند ولی در اینجا ما به دنبال این بهانه ها هستیم.

بهزاد فلاحی با بیان اینکه بافت تاریخی زنجیره به هم پیوسته است، افزود: نمی توانیم در بافت تاریخی بگوییم که یک بنا با ارزش و دیگری بی ارزش است. این کار نیاز به کارشناسی دارد و حتی بناهای الحاقی هم باید بر اساس ساختار اصولی بازسازی و مرمت شوند.

وی پیرامون نمایش غم انگیز تخریب خانه های تاریخی در بافت کهن اصفهان یادآور شد: در واقع مرمت خانه درآمدی برای شهرداری ندارد؛ همین گزینه به منجر این می شود که مالک خانه های تاریخی هم ترغیب به ساخت و ساز شوند.

این فعال میراث فرهنگی در ادامه افزود: وقتی مالک به این سمت، سوق داده شد، مالکان یاد می گیرند چه کار کنند تا اگر یک خانه حتی ثبت ملی باشد، آن را از ثبت خارج کنند و به سمت تخریب و نوسازی پیش بروند. در واقع این کار به بخشی از کسب درآمد برخی افراد تبدیل شده است.

فلاحی در خصوص خانه حاجی شکری که هفته گذشته تخریب شد، گفت: مالک، خانه را به دلیل اینکه امکان تخریب نداشت، خیلی ارزان و با یک سوم قیمت، فروخت. همین نداشتن امکان تخریب دلیلی است برای اینکه مالکان به فروش نصفه یا یک سوم قیمت تن بدهند. در این بین افرادی پیدا می شوند که به دلیل ارتباطاتی که دارند می توانند خانه ها را بخرند و برای تخریب آنها به صورت پله ای اقدام کنند.

وی پیرامون نمایش غم انگیز تخریب خانه های تاریخی در بافت کهن اصفهان افزود: در خانه حاجی شکری، اول سقف ها را خراب کردند، بعد درها و تیرها را بردند. هر بار گوشه ای از خانه را خراب کردند و خانه ای که 20 درصد تخریب داشت تبدیل به خانه ای با 80 درصد تخریب شد. این روند تخریب را می توانید از روی نقشه های گوگل زمین هم مشاهده کنید.

فلاحی با اشاره به اینکه تخریب ها در خانه حاجی شکری رفته رفته زیاد و به هشتاد درصد رسید، گفت: در همین شرایط است که مالک می گوید هشتاد درصد خانه خراب است و باید به ما مجوز تخریب و ساخت و ساز بدهید. این در حالی است که اگر خانه ارزشمند است میتوان آن را ب اساس اسناد موجود بازسازی کرد و آنچه گفته می شود، یعنی "تخریب بالا" صرفا یک بهانه است.

به گفته فلاحی، هدف خریدار تخریب است و این کار پله پله انجام می شود تا جایی که مالک یک زمین آماده دارد که علاوه بر سود ناشی از تورم، ارزش افزوده ای به سبب نوسازی هم عایدش می شود.

این فعال میراث فرهنگی ادامه داد: یکسری مسایل حقوقی هم وجود دارد و آن اینکه حق مالک پیشین تضییع شده است. خانه شکری در منطقه ای با یک کلنی از خانه های تاریخی واقع شده بود. این محدوده از معدود کلنی های باقی مانده از خانه های تاریخی است که حالا عملا این حلقه گسسته شده است و این هم، آسیب و ضرری است که به همسایه های خانه حاجی شکری خورده است.

وی با اشاره به تخریب خانه های جنوب میدان امام (ره) افزود: این خانه ها را بازدید کرده بودم؛ 2 باب خانه از خانه های زیبای پهلوی حیاط مرکز با ساختار معماری اصفهانی بودند و یکی از آنها قاجاری و ستاره دار بود. اگر قرار است ارزش این خانه ها را میراث فرهنگی نفهمد، قرار است چه کسی ارزش آنها را بفهمد؟!

فلاحی یادآور شد: حتی اگر میراث فرهنگی ارزش این سه خانه را متوجه نشود باید گفت بخشی از بافت ارزشمند جنوب میدان بودند. متاسفانه ارزش آن بافت درک نمی شود و دستور به تخریب چنین جایی داده می شود.

این معمار مرمتگر ماجرای سه خانه تخریب شده در جنوب میدان نقش جهان را تکرار ماجرای خانه شکری دانست و گفت: در رابطه با این خانه ها هم، چون مالک نمیتوانست تخریب کند، ارزان فروخت و خریدار هم با رویه یاد شده شروع به تخریب پلکانی و گرفتن مجوز تخریب و ساخت و ساز در حالی که ارزش ملک چند برابر شده است، کرد؛ در واقع این کار تبدیل به یک بیزینس در بافت تاریخی اصفهان شده است.

در رابطه با خانه هوایی واقع در محله عباس آباد اصفهان که در سال 96 مجوز تخریب گرفته، یک پژوهشگر میراث فرهنگی و متخصص بافت و بناهای تاریخی گفت: در رابطه با این خانه سال 95 از میراث فرهنگی اصفهان استعلام شده است، گفته اند که خانه هوایی حایز اهمیت و ارزش است و به هیچ عنوان نباید تخریب شود اما یک سال بعد در جواب استعلام دوباره، گفته شده است که چیز ارزشمندی وجود ندارد و جواز تخریب داده شده است. پرسش این است که اگر جایی ارزشمند بوده است، چگونه در عرض یک سال از حایز ارزشمند بودن افتاده است؟

از نگاه محمد مهدی کلانتری، مساله این است که میراث فرهنگی در شناسایی خانه های ارزشمند و راجع به ستاره دار کردن آنها و اگر لازم باشد، در رابطه با ثبت ملی آنها کوتاهی می کند، شهرداری جواز تخریب می دهد چراکه تنها ارگانی که وظیفه دارد اعلام کند بنایی نباید تخریب شود، میراث فرهنگی است.

وی افزود: میراث اما برای عبور گذر آقا نجفی جواز داد، برای تخریب های شمال مسجد جامع عتیق هم جواز داد. تکلیف میراث فرهنگی در این سالها مشخص است. اگر میراث فرهنگی تغییر رویه بدهد، ارگانهای دیگر نمی توانند به این راحتی تخریب کنند یا جواز تخریب بدهند.

به گفته این متخصص، بافت و بناهای تاریخی چیزی به معنای بافت در اصفهان باقی نمانده و تنها لکه هایی در بعضی از نقاط باقی مانده است که این لکه ها هم در همین سالها با جوازهایی که داده می شود، رو به تخریب می رود.

وی افزود: در جایی که خانه حاجی شکری بوده است، چهار یا پنج خانه تاریخی کنار هم بوده اند و این می تواند یک مجموعه تاریخی باشد؛ در زمان حاضر اما یکی از آنها تخریب شده است و معلوم نیست در بین این خانه های تاریخی چه چیزی علم شود.

کلانتری ادامه داد: پرسش من این است که در خانه حاجی شکری، چون طاق اتاق ها پایین آمده بود، باید گفت ارزشمند نبوده است؟ این طاق ها می توانستند مجددا اجرا و به حالت اولیه برگردند. قطعا اگر میراث فرهنگی کوتاهی نمی کرد مالک نمیتوانست کاری بکند. اگر شرایط به این شکل پیش برود، هر کسی چنین ملکی دستش است، به همین روش می تواند اقدام کند و از میراث فرهنگی هم مجوز تخریب بگیرد، با این وصف چه چیزی از میراث فرهنگی باقی می ماند؟

در مقابل این دیدگاه ها که معتقدند سازمان میراث فرهنگی در رابطه با وظایفش کوتاهی می کند، یک متخصص معماری، مرمت و احیا بناهای تاریخی معتقد است، میراث فرهنگی تنهاست و به تنهایی نمی تواند از پس کار بربیاید، بلکه باید سازمانهای مردم نهاد و نهادهای دیگر یاریش کنند.

لیلا پهلوان زاده گفت: تعدادی خانه تاریخی داریم که یا واجد ارزش شناخته شده و ثبت ملی شده اند، تعدادی هم ثبت ملی نیستند و ستاره دار هستند و تعداد بسیار زیادی هنوز ناشناخته هستند؛ یعنی نه در فهرست آثار ملی و نه ستاره دار هستند. این خانه ها تخریب هم می شوند و کسی هم متوجه نمی شود.

وی افزود: رویه ای که اکنون باب شده، این است که کسانی که خانه های تاریخی ثبت ملی دارند، از طریق دیوان عدالت اداری شکایت و آن را از فهرست آثار ملی خارج می کنند؛ اگر افراد بتوانند بناها را از فهرست آثار ملی خارج کنند، این جریان می تواند موقعیت میراث فرهنگی را به عنوان مسئولی که این بناها را شناسایی می کند، تضعیف کند.

پهلوان زاده وضعیت خانه های ستاره دار را سخت تر دانست و گفت: مالکانی که خانه هایشان در فهرست آثار ملی نیست و ستاره دار هستند کارشان راحت تر است؛ آنها خانه ها را در 2 یا سه سال تخریب می کنند و بعد با بهانه ناایمن بودن پروانه تخریب و ساخت و ساز می گیرند.

وی با تاکید بر اینکه میراث فرهنگی به تنهایی نمی تواند مانع این جریان شود و همه نهادها باید به کمک آن بیایند، گفت: هویت شهر اصفهان بر دوش میراث فرهنگی است بنابراین باید همه دوستداران میراث فرهنگی بیایند کف میدان و سرمایه گذار بیاورند تا بتوانند کمکی به میراث فرهنگی در حفظ این بناها کنند.

پهلوان زاده با اشاره به دلیل عمده تخریب خانه های تاریخی در اصفهان گفت: از سویی مالک ها هم حق دارند، کسانی که خانه های تاریخی دارند، با هزاران مشکل مواجه هستند. ملک ها دارای وراث متعدد است و دیوارهای اشتراکی دارند، از این رو برای گرفتن سند تک برگ با مشکل مواجه اند. در نتیجه باید فرآیند گرفتن سندهای تک برگ را برای آنها تسریع کرد. این تنها یک مورد از مشکلات آنهاست و به دلیل همین مشکلات هم ارزش ملکشان پایین می آید و رغبت پیدا می کنند که خانه را به زمین مسطح تبدیل کنند تا بتوانند از مواهبی که یک ملک معمولی دارد، بهرمند شوند.

پهلوان زاده یادآور شد: این وظیفه سازمان های مردم نهاد است که به مالکان و میراث فرهنگی کمک کنند تا آنها متوجه بشوند این بناها چه ارزش افزوده ای می توانند داشته باشند.

وی افزود: مالکان اگر متوجه بشوند که این بناهای تاریخی دارای چه ارزش هایی هستند و می توانند از مالیات پروانه معاف باشند یا اینکه می توانند برای پرداخت هزینه های مرمت از مالیات معاف شوند و الی ماشاالله تسهیلاتی که برای بناهای تاریخی وجود دارد، قریب به 90 درصد آنها را تخریب نمی کنند بلکه آنها را وارد چرخه کار می کنند.