نگاهی به ویژگی های مسجدی که مرمت اساسی در آن هیچ وقت انجام نگرفت

خبرگزاری مهر/ این خبر پیرامون نگاهی به ویژگی های مسجدی که مرمت اساسی در آن هیچ وقت انجام نگرفت، برای شما نگارش شده است.

یکی از منحصر بفردترین مساجد تهران، مسجد تاریخی محله سنگلج به نام مسجد حاج رجبعلی است که 68 سال پیش در فهرست میراث فرهنگی ایران به ثبت رسید.

این بنای تاریخی به دلیل داشتن کاشی های معقلی (ترکیب کاشی و آجر) کاشی هفت رنگ و کاشی معرق، چاه قرآن و گنبد دوپوش یکی از بناهای خاص دوره قاجار است.

در سال دوم سلطنت فتحعلی شاه قاجار یعنی 180 سال پیش مرحوم حاج رجبعلی تهرانی از تجار بازار تهران حدود 20 هزار تومان برای ساخت حوزه علمیه و مسجد هزینه کرد. ساخت این مسجد توسط استاد محمد قلی شیرازی از معماران آن زمان 17 سال طول کشید و دور تا دورش حجره برای اقامت طلاب ساخته شد که الان چند حجره بیشتر باقی نمانده است.

البته روی کتیبه های موجود در کاشی ها، سال 1261 و 1262 هجری قمری را برای ساخت مسجد نوشته اند. اما بطور دقیق نمیتوان تاریخ ساخت مسجد را با تاریخ کاشی کاری آن یکی دانست، چون ممکن است کاشیکاری ها چند سال بعد از ساخت مسجد کار شده باشند.

حاج رجبعلی کدخدای گذر درخوانگاه نیز بوده و ارادت زیادی به ملامحمد جعفر شریعتمداری داشت. سالها قبل از انقلاب خاندان شریعتمداری پیش نماز این مسجد بوده اند. آقای شریعتمداری دو پسر به نام های شیخ علی و شیخ حسن داشت.

حاج ملا جعفر شریعتمداری دختر حاج رجب علی را برای پسر بزرگتر خود آقای شیخ علی خواستگاری کرده و در اثر این قرابت، این مسجد به همراه موقوفاتش وقف نوادگان دختری حاج رجب علی شد تا نسل در نسل در این مسجد نماز بگذارند.

1720 متر مساحت این مسجدی است که به گفته مرحوم پیرنیا به تنهایی یک دانشکده معماری است. چون قبله این مسجد صاف است درحالی که قبله تهران کج بوده و هست. بنابراین زمانی که نقشه این مسجد را نگاه می کنید می بینید که مسجد را کج ساخته اند یعنی کل مسجد گردانده شده تا قبله صافی داشته باشد این نوع معماری در واقع از هوش سرشار معمار آن بهره گرفته است.

مدیریت مسجد هم با معتمدین محله است. بناهای اطراف مسجد که در ارتباط با آن بودند هم از موقوفات حاج رجبعلی است که در حال حاضر تحت اجاره نود و نه ساله اهالی محله قرار دارد.

اکنون علی شریعتمداری مدیریت این مسجد را به دست گرفته و درباره اتفاقاتی که این مسجد گذرانده توضیح می دهد: 60 سال پیش پدربزرگم پیش نماز این مسجد بود.

او میگفت که 9 سنگ قیمتی زیر سقف جاساز شده تا هر زمان این مسجد به پول نیاز داشت، این سنگها را بفروشند و خرج مسجد کنند من این موضوع را حدود 10 سال پیش متوجه شدم و گفتم که نیست.

متوجه شدیم وقتی داربست های چوبی این مسجد را برای تعمیر زده بودند؛ یک زمانی که نمی دانیم کی بوده، این سنگ ها را به سرقت برده اند. هنوز جای این سنگ ها از پایین مشخص است. ما نمی دانیم چه کسی یا کسانی و چطور و در چه زمانی این سنگ ها را دزدیده اند.

شریعتمداری با بیان اینکه یکی از وظایف من حفظ و توسعه موقوفات است اینجا وضوخانه زنانه نداشتیم به همین دلیل برخی تغییرات را در مسجد ایجاد کردیم، میگوید: چند باری وزارت میراث فرهنگی خواستیم تا ما را برای مرمت این بنا یاری کنند. آقای جانفشان مدیر کل میراث فرهنگی استان هم به اینجا آمده و فقط دلسوزی کرده و کاری انجام ندادند.

ما با بودجه خودمان به صورت قطره چکانی هر زمان پول دست مان بیاید؛ مرمت می کنیم. مرمتی که گاهی مورد انتقاد هم قرار می گیرد ولی وقتی این انتقاد می شود که ما بارها درخواست کمک از میراث دادیم و نتیجه نگرفته و کار را شروع کردیم و تازه آنها می آیند و می گویند چرا انجام دادید مثل شبستانی که من ایجاد کردم تا مردم بتوانند در بخشی از این مسجد نماز بخوانند.

شریعتمداری میگوید: کاشی های بخش جدید مسجد را از جمکران سفارش دادم زمانی که کارشناسان میراث آمدند گفتند نباید این کار را انجام می دادی. این در حالی بود که سقف مسجد ریخته بود و من درخواست کمک کرده بودم. من حتی یک دیوار را تخریب کردم تا معبر مسجد باز شود. بعدها گفتند که تخریب این دیوار درست نبوده است.

شریعتمداری درباره اینکه برخی از بخشهای مسجد آثار نم زدگی به وفور دیده می شود، توضیح می دهد: وقتی بخشهایی از سقف مسجد ریخت، 20 سال برف و باران می بارید تا اینکه آن را مرمت کردیم.

از طرفی گنبد هم یک کمربند آهنی دارد که وقتی ثبت شد، معماران آن زمان یعنی در دورانی که میراث فرهنگی زیر نظر صنایع مستظرفه بود، احساس می کردند باید برای حفاظت از گنبد آن را بزنند اما الان کارشناسان می گویند که درست نبوده و به گنبد فشار می آورد ولی در عین حال نمی توانند آن را حذف کنند. این کمربند آهنی حدوداً دهه 50 زده شد.

او درباره پیگیری برای دریافت بودجه از سازمانهای دیگر هم میگوید: برخی از حدود 8 سال پیش آقای چمران و مسجد جامعی از این مسجد دیدن کردند و گفتند که حدود 5 میلیارد تومان هزینه مرمت مسجد می شود البته این هزینه ها در این چند سال چندین برابر شده است.

اینجا یک در چوبی هم داشت که 200 ساله بود و با حدود 5 میلیون تومان در دو سه سال پیش مرمت کردیم این در حالی است که برای مرمت همین در چند بار به میراث فرهنگی استان تهران نامه زده بودیم و جوابی نگرفتیم تا اینکه خودمان دست بکار شدیم.