باغستان سنتی قزوین اندک اندک به سمت نابودی می رود

ایسنا/ براساس آخرین خبر و گزارش های منتشر گشته، باغستان سنتی قزوین اندک اندک به سمت نابودی می رود.

9 محرم 438 هجری به باغشهر قزوین رسیدیم، این شهر باغات بسیار داشت، بی دیوار و خار. هیچ مانعی از دخول در باغات نبود و قزوین را شهری نیکو دیدیم. اینها توصیفات ناصرخسرو قبادیانی از قزوین است.

بنابر استاد تاریخی باغستان سنتی قزوین تا پیش از دوره پهلوی، مایه فخر و مباهات ایران بوده است. آنطور که در سفرنامه ناصرالدین شاه قاجار آمده، زمانی که وی به لندن سفر کرده بود تا عامل توسعه شهرها را ببیند؛ پارک بزرگی به وی نشان می دهند و او با فخر سر بلند می کند و از باغشهر قزوین می گوید؛ شهری در میان باغ!

از مجموعه باغ های سنتی قزوین با بیش از 4 هزار هکتار و 14 هزار قطعه باغ که تا همین حدود نیم قرن پیش حلقه سبزی دور این شهر بودند، تنها 2 هزار و 200 هکتار باقی مانده است. این میراث ملی هزار ساله، یک دهه است که بواسطه ساخت و سازها و به بهانه توسعه شهری در کنار خشکسالی و کم آبی با نابودی دست و پنجه نرم می کند.

مجموعه باغ سنتی قزوین که محل کشت پسته و بادام و انواع محصولات کشاورزان سنتی و باغداران است، از شرق تا جنوب و غرب شهر را در آغوش گرفته است. این سرمایه محیط زیستی که از هزاران سال پیش دیار مینودری را از شر سیل و حوادث محیط زیستی نجات داده، حالا بیش از 10 سال است که اندک اندک به سمت نابودی می رود.

این باغستان سنتی به دلیل ویژگی های خاص اقتصادی، فرهنگی و محیط زیستی در سال 1393 به ثبت ملی رسیده و همین موضوع ایجاب می کند که توسعه شهری نگاه مهربانانه تری به آن داشته باشد.

با آنکه بی مهری های شهر و به تبع شهروندان و مسئولان به باغستان سنتی قزوین زیاد است، با این حال باغستان همچون سپری مدافع شهر است و اهمیت بسزایی در تنظیم آب و هوای این شهر و تثبیت خاک آن دارد. حجم انبوه درختان این منطقه نقش کلیدی در کاهش دمای هوا و کنترل آلاینده های شهرک های صنعتی اطراف قزوین ایفا می کند.

بطور کلی اگر بخواهیم از هر دید و زاویه ای به باغستان نگاه کنیم، خواهیم دید که حتی شیوه خاص تأمین آب و آبیاری مبنی بر آبیاری غرقابی باغستان با استفاده از سیلاب های فصلی، ضمن تولید محصولات باغی متنوع، پایه مهمی در تغذیه آبخوان بحساب می آید. بطور مثال، شکل خاص این باغستان در سیل سال 1398 در حکم دیوار دفاعی شهر قزوین ظاهر شد و حجم زیاد آب سیلاب آن سال را درون خود جذب کرد و شهر را از خطر سیل رهایی بخشید. بنابر محاسبات و گفته های فعالان محیط زیستی، ارزش اقتصادی آبی که از باغستان به آبخوان جاری می شود، سالانه 110 میلیارد تومان است و همین موضوع به تنهایی اقتصادی بودن باغستان را شهادت می دهد.

یک باغ و هزاران فایده

مطهره حاجی قاسمی، از فعالان محیط زیستی قزوین است که به ویژگی ها و ظرفیت های بی بدیل باغستان سنتی قزوین اشاره می کند و می گوید: باغستان سنتی این دیار مینودری ریه شهر قزوین است و بی شک اگر قزوین از چنین موهبتی برخوردار نبود، غرق در بسیاری مشکلات و مسائل زیست محیطی از جمله آلودگی هوا میشد.

وی پیرامون اینکه باغستان سنتی قزوین اندک اندک به سمت نابودی می رود، ادامه می دهد: کم آب بر بودن باغستان سنتی قزوین که دست کاشت است، از دیگر مزایای این دارایی نفیس و میراثی قزوین است بطوریکه از دیرباز تاکنون این کهنه باغستان تنها 2 بار در سال آبیاری می شود.

حاجی قاسمی بیان می کند: در کمال ناباوری، میوه و محصولات باغستان از کیفیت بالایی برخوردار است و اصلاً نسبت به سایر محصولات مشابه این استان قابل قیاس نیست. به گفته بسیاری از فعالان حوزه کشاورزی، تمام سطوح خاک باغستان از بهترین خاکهای دشت قزوین است که محصول قرنها نگهداری و آبیاری با سیلابهای کنترل شده فصلی است.

این فعال محیط زیستی اظهار می کند: به استناد از گزارشی که سالها پیش در مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری صورت گرفت، محققین با اعداد و ارقام به این نتیجه رسیدند که درآمد هر هکتار باغ فعال باغستان بسیار بالا است و اگر حقابه آن تأمین شود؛ باغستان کاملاً سودآور است، چرا که میزان سوددهی باغات در درجه اول به میزان آب آن بستگی دارد.

حاجی قاسمی با بیان اینکه درختان باغستان به دلیل بهره مندی از ژن خوب نمونه بارز کشاورزی پایدار هستند، میگوید: خاک باغستان بسیار حاصلخیز است و براساس بهره برداری متعادل از طبیعت، این خاک نیاز به مصرف کودهای شیمیایی ندارد.

وی پیرامون اینکه باغستان سنتی قزوین اندک اندک به سمت نابودی می رود، ادامه می دهد: توسعه شهری، تغییر استانداردهای اقتصادی، مسائل امنیتی و تقسیم برخی اراضی بین ورثه باغداران از مهمترین سرفصل ها برای تخریب این مجموعه نفیس بوده است. هرچند که باغستان سنتی قزوین مورد بی مهری برخی مسئولان قزوینی قرار گرفته اما تشکل ها و انجمن های مردم نهاد بسیاری در بحث حفظ آن در تلاش هستند.

باغستان پیش از سند، آب و امنیت می خواهد

اصغر بابوک، باغدار قزوینی میگوید: بیش از 85 درصد از باغستان سنتی قزوین دارای سند است و بدون استثنا تمامی اراضی این باغستان دارای پلاکهای اصلی است و جایی در باغستان نداریم که شناسنامه نداشته باشد.

وی با بیان اینکه آب و امنیت اقتصادی 2 موضوع مهم است که جز اولویتهای باغستان سنتی بشمار می آیند، بیان می کند: مشکلات باغستان تنها با مدیریت صحیح و برنامه ریزی شده مرتفع می شود. بی شک باغستان از بصرفه ترین عناصر اقتصادی استان بشمار می آید، چرا که خاک باغستان سنتی قزوین، ظرفیت آن را دارد که بدون استفاده از سفره آبهای زیرزمینی و منابعی چون چاه ها و قنات ها، از آب روان و سیلاب ها تغذیه کند.

این باغدار قزوینی پیرامون اینکه باغستان سنتی قزوین اندک اندک به سمت نابودی می رود، تصریح می کند: هیچ باغ کشاورزی در قزوین به مقیاس باغستان وجود ندارد که به صورت دیم پسته تولید کند. از همین روی باغستان در هر زمینه اقتصادی بصرفه است.

شهرداری به باغستان کمک کرده است

مهدی صباغی شهردار قزوین میگوید: مجموعه شهرداری قزوین به باغستان اعتقاد دارد اما میراث فرهنگی با ورود به آن، باغستان را درخطر نابودی قرار داده است.

وی ادامه می دهد: سازمان باغستان های شهرداری با هدف احیای باغستان شکل گرفته و در همین راستان نیز به صورت مستمر به باغستان خدمات ویژه ارائه می دهد. در سالهای اخیر با کاهش سطح آب تلاش شده تا با خریداری آب و تزریق روزانه چندین هزار تانکر آب به آن، چالش کم آبی آن مرتفع شود. سوق دادن باغستان سنتی قزوین به آبیاری مدرن علاوه برآنکه به مشکلات آن پایان می دهد، باعث بهره وری محصولات آن نیز خواهد شد.

شهردار قزوین معتقد است که پل امام رضا (ع) که از باغستان گذر می کند، پروژه ای است که طی ادوار گذشته کلید خورده و مسئولان وقت به هر طریقی که شده، برای آن پیوست زیست محیطی گرفته اند و ما مجبوریم این پروژه نیمه تمام را به دلیل هزینه کرد میلیاردی شهرداری به سرانجام برسانیم.

نظام بهره برداری باغستان سنتی را حفظ کنیم

علیرضا خزائلی، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قزوین اظهار می کند: تمام دستگاه های حاکمیتی از جمله میراث فرهنگی باید کمک کنیم تا ضوابط مناسبی برای استفاده از باغستان و حیات باغستان تبیین شود، تا مالکین بتوانند به نحو مناسبی از این عرصه در حوزه های مختلف اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بهره مند شوند و در حفظ و نگهداری این عرصه کوشا باشند.

وی ادامه می دهد: میراث فرهنگی این عرصه را به ثبت رسانده است تا بتوانیم برای نسل آینده حفظ کنیم و عرصه ای که به ثبت ملی برسد طبق مقررات، قوانین سختگیرانه ای برای حفظ آن وجود دارد.

خزائلی تصریح می کند: امیدواریم ما در کنار سایر دستگاه ها به حفظ باغستان کمک کنیم، چرا که باغستان سنتی تاریخ و هویت قزوین را در دل خود جای داده است؛ در این میان رسانه ها باید آگاهانه و با اطلاعات کافی در این حوزه ورود یافته و سازمان های مردم نهاد نیز به درستی موضوعات را تبیین کنند.

وی تأکید می کند: نگهداری عرصه پهناور باغستان توسط ادارات دولتی غیرممکن است حتماً باغستان باید توسط سلسله مراتب و نظام تاریخی، حفظ و مورد بهره برداری قرار بگیرد و خطاست که مسئولین این نظام را تغییر دهیم، قطعاً نه میراث فرهنگی و نه هیچ دستگاهی نباید برنامه ای برای تصرف و ایجاد مالکیت در باغستان داشته باشد و حتماً باید نظام بهره برداری باغستان سنتی را حفظ کنیم.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قزوین میگوید: به هیچ عنوان باغستان در عرصه شهری قرار نخواهد گرفت و نمی تواند قرار بگیرد، سوداگرانی که خسارت می زنند به غیر از اینکه نسل بعدی را از این مواهب و هوای پاک محروم می کنند به نتیجه دیگری نمی رسند.

باغستان متولی مشخصی ندارد

آنطور که علی فولیان، معاون پیشگیری از وقوع جرم دادگستری قزوین میگوید؛ باغستان سنتی قزوین متولی مشخصی ندارد و باید پرسید آیا تولی گری سازمان باغستان شهرداری بر این عرصه جایگاه قانونی دارد؟ اگر این سازمان تولی گری قانونی بر این عرصه دارد پس چرا هر روز به رغم تخصیص اعتبارات شاهد نابودی و اضمحلال باغستان هستیم.

این مسئول تصریح می کند: دستگاه های زیادی برای صیانت و حفاظت از باغستان وظیفه، تکلیف و رسالت دارند ولی نه تنها در صیانت از این گنجینه ارزشمند و میراث گرانبها موفق نبوده اند بلکه روزانه شاهد تخریب و نابودی این پهنه بوده ایم. از زمان تشکیل کمیته صیانت از باغستان سنتی قزوین، هیچ گونه تغییر کاربری در این پهنه سبز صورت نگرفته و تا آنجا که توانسته ایم جلوی تغییر کاربری و تعرض به این عرصه را گرفته ایم.