کشف سفال لعاب و کتیبه دار و اشیای برنزی و شیشه در کاوشهای اضطراری بندر تاریخی تیس

ایلنا/ براساس خبرهای واصله، کشف سفال لعاب و کتیبه دار و اشیای برنزی و شیشه در کاوشهای اضطراری بندر تاریخی تیس صورت گرفت.

نوذر حیدری (سرپرست هیأت باستان شناسی) گفت: محوطه کلندی در مرکز روستای امروزی تیس، از توابع بخش مرکزی شهرستان چابهار، در 5 کیلومتری شمال شهر چابهار و در محدوده سرزمینی منطقه آزاد تجاری صنعتی چابهار واقع شده است.

این باستان شناس در توصیف اهمیت تاریخی این محوطه با اشاره به اینکه بندر تیس از پیشینه تاریخی بلندی برخوردار است، تصریح کرد: علی رغم اینکه تاکنون به لحاظ پژوهش های باستان شناختی و بطور مشخص کاوش هیچ کار جدی در این محوطه صورت نگرفته، با این وجود پیشینه آن در منابع مکتوب به پیش از اسلام و سده های نخستین میلادی باز می گردد.

او در تشریح وضعیت امروزی این محوطه اظهار کرد: متاسفانه این محوطه در همه این سالها علی رغم شناخته بودن به ثبت نرسیده و بواسطه قرار داشتن در مرکز روستا و ساخت و سازهای بی رویه و غیر قانونی و فاقد مجوز ساخت که از یک دهه پیش رشد بسیار فزاینده ای داشته، تقریبا در معرض نابودی کامل قرار دارد.

این باستان شناس گفت: بخشهایی از این محوطه هنوز باقی مانده است که ضرورت ایجاب می کند تا ضمن نجات دادن بخشهای باقیمانده، از جزئیات و کم و کیف این استقرار اطلاعات بیشتری بدست آمده و مقدمات نجات بخشی و ثبت ملی آن فراهم شده و از دست اندازی بیشتر به آن جلوگیری شود.

حیدری با اشاره به اینکه این محوطه برای نخستین بار در سال 1937 در نقشه توپوگرفی که ارل اشتاین (Aurel Stein) از روستا و بندر تیس تهیه کرد معرفی شد، خاطرنشان کرد: محوطه از دو برجستگی شرقی و غربی تشکیل شده که بخش های حاکم نشین بندر محسوب میشده اند و بخشهایی از این دو برجستگی علی رغم تفکیک اراضی و داشتن مالک شخصی هنوز ساخت و سازی در آنها صورت نگرفته است.

سرپرست هیأت باستان شناسی افزود: کاوش ها در برجستگی شرقی متمرکز و ترانشه ای به ابعاد 10×5 متر ایجاد شده که حاوی عناصر متعدد معماری و فضاهای مختلف است و کاوش آن تا رسیدن به خاک بکر و کف فضاها ادامه خواهد یافت.

او گفت: قطعات سفال لعابدار و دارای کتیبه های قرآنی و…، اشیای برنزی، شیشه و…از جمله یافته های کاوش تا این مرحله هستند و مصالح اصلی ساخت عناصر معماری را قطعات ماسه سنگ تشکیل می دهد که در ابعاد مختلف هندسی تراش خورده و مورد استفاده قرار گرفته اند.

حیدری آگاهی از آثار مدفون در بخشهای دست نخورده محوطه و مقدمات تهیه پرونده ثبتی آن، نجات بخشی آثار در معرض ساخت و ساز، کاوش و حفاظت آثار تاریخی مدفون در محدوده هایی که در معرض ساخت و ساز هستند، مستندنگاری و آسیب شناسی محوطه و ارائه آن به استان و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری به منظور تامین اعتبار بیشتر برای کاوش های باستان شناسی، حفظ، مرمت و احیای آثار باقیمانده و نیمه تخریب شده، شناخت و بررسی دوره های تاریخی و استقراری در محوطه، تملک اراضی واقع شده در محوطه و آماده سازی محوطه برای تبدیل به سایت موزه باستان شناسی را اهداف این پروژه اعلام کرد.

او افزود: کاوش های اضطراری باستان شناسی در محوطه کلندی، هسته اصلی بندر تاریخی تیس؛ چابهار با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و مساعدت و همیاری دفتر گردشگری و میراث فرهنگی منطقه آزاد تجاری صنعتی چابهار در حال انجام است.

گفتنی است، نام بندر تیس در متون تاریخی با املاهای مختلفی ثبت شده؛ تیز ،طیس و تیس رایج ترین املاهای نام این بندر است که املای نام تیز از بیشترین فراوانی برخوردار است.

بر پایه برخی مشابهت های ظاهری در متون کلاسیک یونانی و تطبیق موقعیت جغرافیایی، برخی پیشنهاد داده اند که قدمت این نام ممکن است تا زمان هخامنشی هم به عقب بازگردد.

غیر از این منابع کهن یونانی، کهن ترین سند تاریخی که به نام این بندر (تیز) اشاره کرده، کتاب صوره الارض، تألیف محمد بن موسی خوارزمی (184-232. ه. ق) است. همچنین کتب معتبر جغرافیدانان و مورخان بزرگ دیگری از سده های آغازین، میانه و متأخر اسلامی مانند اصطخری در المسالک و الممالک، مقدسی در احسن التقاسیم به نام این بندر (تیز) اشاره کرده اند.

طبق این منابع، بندر تیز برای زمان کوتاهی یکی از مهمترین بنادر مکران در کرانه دریای عمان بشمار می رفته که بازرگانان از طریق آن با بنادر تجاری شمال آفریقا و هندوستان در تماس و ارتباط بوده اند. هر چند اهمیت تیس و ارتباطات تجاری و بین المللی آن قابل مقایسه با بنادر و جزایر بسیار معروف ایرانی خلیج فارس چون سیراف و کیش و هرمز نبوده است اما جغرافی نویسان مسلمان از این بندر کوچک به مثابه تنها بندر تجاری در طول یک مسیر نسبتاً طولانی بین هرمز در دهانه خلیج فارس و بندر دیبل، نزدیک دلتای مهران رود (رود سند) نام برده اند.

مورخ کرمانی، افضل الدین ابوحامد بن حامد کرمانی در اهمیت تیس می نویسد: «و از خصیص کرمان ثغر تیزست که از آنجا مال های وافر از عشور تجار و اجرت سفاین به خزاین پادشاه رسد و اهل هند و سند و حبشه و زنج و مصر و دیار عرب از عمان و بحرین را فرضه آنجاست و هر مشک و عنبر و نیل و بقم و عقاقیر هندی و برده هند و حبشی و زنگی و مخمل های لطیف و سادهای پرآگین و فوطهای دنبلی و امثال این طرایف که در جهان است از این ثغر برند و به جنب تیز، ولایت مکران است که معادن فاند و قند است و ازین دیار به جمله اقالیم کفر و اسلام برند.»

چنانکه از منابع مذکور مستفاد می شود (فانید، فانیذ، پانیذ) و نیشکر جز مواد اصلی و اولیه ای بوده است که از این بند صادر میشده است. بر طبق این منابع، در طی شش سده نخستین اسلامی، کرمان و مکران جز مهمترین و اصلی ترین مراکز کشت نیشکر و تولید پانیذ بوده اند؛ هرچند مراکز اصلی کشت نیشکر و تولید پانیذ به صورت دقیق از سوی این مورخان ذکر نشده است. حمدالله مستوفی در سال 740 ه. ق در مورد نیشکر و نخلستان و تولیدات خرما در هرمز اشاراتی دارد.

در این سده است که احمد علی خان وزیری می نویسد که در ولایت کرمان مقدار کمی نیشکر تولید می شود و به تبع آن مقدار کمی نیز نیشکر تولید میشده است. با کاهش کشت نیشکر و تولید پانیذ (و سایر محصولات کشاورزی و اقتصادی) تیس به تدریج افول کرده، اهمیت خود را از دست داد و جای خود را در زمان صفویه، نخست به بندرعباس و سپس به بنادر کوچکتر و کم اهمیت تری چون گواتر و پزم و پارک داد.