مسجد جامع قاین یکی از مساجد دیدنی ایران به شمار می رود

ایسنا/ براساس آخرین خبر و گزارش های بدست رسیده، مسجد جامع قاین یکی از مساجد دیدنی ایران به شمار می رود.

رجبعلی لباف خانیکی، پژوهشگر و باستان شناس اظهار کرد: مسجد جامع کنونی قاین که در جبهه جنوبی شهر واقع شده، به استناد کتیبه ای که بر بدنه ایوان مقصوره آن نصب است، در سال 796 هجری قمری ساخته شده است.

وی اضافه کرد: معمار این مسجد از عرف زمان تبعیت نکرده و آن را یک ایوانی ساخته در صورتی که متناسب با روند تکاملی نقشه مساجد ایران، ساخت مساجد یک ایوانی مانند مسجد جامع نی ریز منحصر به اواسط قرن چهارم هجری قمری بوده و در قرن هشتم هجری قمری (همزمان با شکل گیری این مسجد) مساجد معمولا 2 ایوانی ساخته می شدند که مسجد جامع ورامین از جمله آنها است.

لباف خانیکی ادامه داد: دلیل این امر غیر معمول در مسجد جامع کهن قاین را باید در «صورت الارض» ابن حقول که به آن اشاره شده است، دنبال کرد. همچنین دلایل دیگری را نیز میتوان در «احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم» مقدسی، «اشکال العالم» جیهانی، در «مسالک و ممالک» استخری و سفرنامه ناصرخسرو جستجو کرد.

وی خاطرنشان کرد: به استناد کاوش های باستان شناسی نگارنده در سال 1387 شالوده بنای عظیمی که در محوطه باستانی «شازده حسین» در حاشیه جنوبی شهر قاین کشف شد، بدون تردید بقایای همان مسجد مورد اشاره جغرافی نویسان و ناصرخسرو بوده که در خراسان ایوانی به بلندای ایوان آن ندیده بود.

این پژوهشگر خراسانی گفت: آن مسجد از نوع مساجد یک ایوانی و قابل مقایسه با مسجد جامع نی ریز و متعلق به قرن چهارم هجری قمری بوده که احتمالا بر اثر زلزله ای مهیب در سال 458 هجری قمری ویران شده و در اواخر قرن هشتم هجری قمری و در پی جابجایی شهر قاین به موقعیت کنونی، مسجد فعلی نیز در سال 796 هجری قمری با استفاده از مصالح ساختمانی آن مسجد و بر روی نقشه آن که با رعایت نسبت ها قدری کوچک تر شده، ساخته شده است.

لباف خانیکی عنوان کرد: تقیٓد معمار به امانت داری مانع از آن شده که مسجد جدید را به شیوه معماری زمان خود 2 ایوانی بسازد، بنابراین آن را نیز یک ایوانی و به شیوه رازی ساخته است. البته تعمیراتی که در سالهای 1086 و 1263 هجری قمری در آن اعمال شده، موجب تغییر در ساختار آن نشده و تنها در تعمیرات عصر قاجار 1263هجری قمری «کربلایی اسحاق قاینی» زیر پوشش ایوان را با رنگ اخرایی نقاشی کرده است.

وی اضافه کرد: تا سال 1386 تقریبا همه بر این باور بودند که مسجد جامع فعلی قاین همان مسجدی است که ناصر خسرو در سال444 هجری قمری به آن اشاره کرده است، اما گمانه زنی های ما در مجاورت دیوار ایوان و مشاهده سفال های قرن ششم هجری قمری در زیر شالوده دیوار، موجب تردید در ارتباط با شکل گیری بنا شد و کاوش «تپه شازده حسین» تردید را به یقین تبدیل کرد که مسجد کنونی با مسجد کهن قاین متفاوت است.

لباف خانیکی ادامه داد: علیرغم صراحت کتیبه ای که ساخت مسجد قاین را به دستور «جمشید بن قارن» در سال 796 هجری قمری یادآور شده است برخی اصرار به این دارند که مسجد کنونی همان مسجد کهن است و در تقویت فرضیه خود به حاصل کاوش های باستان شناسی «بقراط نادری» در سال 1354 خورشیدی و کشف ستون های عصر سلجوقی در شبستان مسجد اشاره می کند، در صورتی که با توجه به نحوه پیوستگی آنها به دیوارها و پوشش شبستان، واضح است که در آن مکان بنایی در خور و احتمالا با کاربری متفاوت، متعلق به دوران سلجوقی وجود داشته و مسجد بگونه ای در مجاورت آن ساخته شده که بخشی از آن فضا در شبستان ادغام شده و حتی سعی شده با اندود گچ آن را مخفی کنند.

وی خاطرنشان کرد: نقطه عطف مسجد، ایوان قبله آن با دهانه 10 متر، ارتفاع 17/20متر و عمق 22/30 متر است. پوشش ایوان چند قسمتی مسجد به طریق طاق و تویزه اجرا شده و طاق ها جناقی است. پوشش بنا بر فراز 2 جرز نسبتا ضخیم استقرار یافته و در دو سوی ایوان 2 رواق مستطیل با پوشش «چشمه طاق» در اصل به منظور پشتیبانی از ایوان و پیشگیری از رانش دیوارها ساخته شده که اکنون به عنوان شبستان مورد استفاده اند.

لباف خانیکی بیان کرد: بر دیوار انتهایی ایوان 2 محراب تعبیه شده که احتمالا نشانه های دو دیدگاه اعتقادی در مورد جهت قبله است. مصالح ساختمانی بنا سنگ و آجر است به این صورت که شالوده و قاعده دیوارها از سنگ و شفته آهک و بدنه ها با آجر و گچ ساخته شده اند.

وی افزود: ایوان بر صحن مسجد در ابعاد 28×33 متر اشراف دارد و بر پیرامون صحن غرفه هایی ساخته شده است. در میانه صحن مسجد پایابی وجود داشته که آب قنات در آن جریان داشته و مردم جهت وضو گرفتن و تطهیر به آن مراجعه می کردند. در گوشه صحن نیز یک ساعت آفتابی نصب شده که هنوز موجود است. وجود این پدیده علمی نشان دهنده حضور عالمان و دانشمندان برجسته در قاین است.

این باستان شناس خراسانی اظهار کرد: تزئینات بنا عمدتا نقاشی های قرمز رنگ است که با موضوعات مختلف زیر سقف ایوان را آراسته اند. در طول 50 سال اخیر به همت انجمن آثار ملی و اداره های کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی و خراسان جنوبی اقدامات مفیدی جهت مرمت و استحکام بخشی و تثبیت بنا صورت گرفته است.

لباف خانیکی یادآور شد: مسجد جامع قاین در 29 آذر سال 1316 به شماره 295 در فهرست آثار ملی ایران ثبت به ثبت رسید.