سرگذشت مدرسه ژاندارک از ابتدا تا امروز

ایسنا/ این خبر پیرامون سرگذشت مدرسه ژاندارک از ابتدا تا امروز برای شما مخاطبان گرامی نگارش شده است.

اگر بخواهیم درباره پیشینه و چگونگی ساخت این مدرسه بگوییم، باید به سال 1240 هجری شمسی (1862 میلادی) بازگردیم؛ زمانی که مدرسه پسرانه «سن لوئی» در تهران آغاز بکار می کند، مدیریت مدرسه «سن لوئی» با کشیشان لازاریست فرانسوی بود و پس از آن در سالها بعد مدرسه «سن لوئی» دخترانه با نام «ژاندارک» با مدیریت خواهران روحانی «سن ژوزف» آغاز بکار کرد. خواهران روحانی مدرسه ژاندارک قبل از اینکه برای مدرسه فعالیت داشته باشند، یک مرکز خیریه در تهران دایر کردند؛ محلی کوچک در خیابان جمهوری که هنوز هم به عنوان خانه سالمندان فعال است.

مکان سابق «مدرسه ژاندارک» کوچک بود و خواهران سن ژوزف تصمیم می گیرند در محلی بزرگتر این مدرسه دخترانه را دایر کنند. بنابراین «مشیرالدوله پیرنیا» از رجال قاجاری بخشی از باغ خانه اش به مساحت حدود 6200 متر مربع را برای ساختن مدرسه به آنها هدیه می کند و به دلیل دوستی با «نیکلا مارکف» ساخت و طراحی این مدرسه را به او می سپارد. این معمار در سال 1304 خورشیدی، کالج آمریکایی ها (مدرسه البرز) را می سازد، به همین دلیل بسیاری مدرسه ژاندارک را «البرز دخترانه» می دانند.

ورودی اصلی این مدرسه از خیابان منوچهری، کوچه ژاندارک و وردی فرعی آن از خیابان فردوسی، کوچه طاهری است. سمت شرق و شمال شرقی مدرسه، مجاور با مجموعه خانه های «مشیرالدوله پیرنیا» است و دو خانه دیوار به دیوار مدرسه دارای مالکیت خصوصی و متروکه است. برخی از واحدهای ساختمان های سمت غرب و شمال غربی مدرسه نیز دارای کاربری مسکونی و کارگاهی هستند. بخشی از قسمت غربی نیز دیوار به دیوار کلیسای ژاندارک است که امروزه خواهران کاتولیک در آن زندگی می کنند. سمت جنوب مدرسه نیز دیوار به دیوار خانه سردار معتمد است.

مریم اصغری نیا، پژوهشگر و کارشناس بافت و بناهای تاریخی براساس پژوهشی که درباره این مدرسه انجام داده، اظهار می کند: به دلیل افزایش تعداد دانش آموزان در دهه 20 و 30 بخشهایی به مدرسه اضافه می شود، بنایی در ضلع جنوب شرقی بخش اصلی ساخته شده است که زمان آن هم دوره با ساخت مدارس مختلف در تهران توسط «رولان دوبرول»، معمار فرانسوی است و احتمال می رود این بخش نیز که در گذشته کلاسهای آمادگی و دبستان در آن دایر بوده و برای محصلان آمادگی حیاطی جداگانه داشته، اثر «دوبرول» باشد؛ چرا که شیوه طراحی او در دبستان حافظ واقع در بازار تهران مشابه طراحی این بخش است.

در بخش ورودی از شمال و از انتهای بن بست ژاندارک نیز بخش دو طبقه ای ساخته شده که سالن بزرگی با کارکرد سالن انتظار و امتحانات را شامل میشد. این بخش موجب شده که بنای اصلی از دید بیرونی پنهان شود و بخش دیگری در جنوب غربی برای دوره دبستان ساخته شد.

این پژوهشگر خانه ها و بافت تاریخی تهران پیرامون سرگذشت مدرسه ژاندارک از ابتدا تا امروز ادامه می دهد: در دهه 30، سالن ورزشی با سازه بتنی مدرن در غرب مدرسه ساخته می شود و در طبقه بالای آن کلاسهایی تعبیه می شود. این سازه به پیلوت بتنی مدرسه «کوشش» ارامنه تهران در خیابان میرزا کوچک خان شباهت بسیار دارد که این سازه پیلوت بتنی توسط «بابیک سرکسیان» ساخته شده و با توجه به هم دوره بودن ساخت این دو بخش گمان می رود این بخش هم توسط این معمار ارمنی ساخته شده باشد.

اصغری نیا می گوید: نکته قابل توجه و ارزشمند درباره این مدرسه این است که حیاط پشتی مدرسه که ساختمانی کوتاه و یک طبقه داشت، مدرسه ای برای دختران کم بضاعت و درمانگاه خیریه ای مخصوص مادران کم بضاعت بود.

او پیرامون سرگذشت مدرسه ژاندارک از ابتدا تا امروز بیان می کند: مارکف روحیه معماری ایرانی را در این بنا به رخ کشیده است و نمای آن تلفیق هنرمندانه آجر و گچ است. استفاده از قوس های ایرانی، کاشی کاری ها در بالای قاب بازشوها و قطار بندی به صورت نواری در رخ بام بنا این نوع معماری را به خوبی نشان می دهد.

بنابر اظهارات و مستندات اصغری نیا، سرنوشت برای این مدرسه بالا و پایین های زیادی را رقم زده است. در ابتدا مدرسه تحت مدیریت فرانسویان اداره میشد و تا چند سال پس از انقلاب اسلامی نیز در آن حضور داشتند و پس از آن در اختیار آموزش و پروش قرار داده می شود. «مدرسه ژاندارک» در ابتدا برای تحصیل دختران تارک دنیا و دختران ارمنی و اقلیت های مذهبی فعالیت داشت و بخش از مدرسه برای دختران کم بضاعت بود.

بعد از مدتی، مسلمانان نیز اجازه ثبت نام در آن پیدا کردند. مدرسه از آغاز دو زبانه بود؛ فارسی و فرانسه اما وزارت معارف مدت کوتاهی از آموزش زبان فرانسه در این مدرسه جلوگیری کرد و در دوره کوتاهی مدرسه صاحب دو نام «منوچهری» و «ژاندارک» بود. در سال 1358 مدرسه به دبیرستان دخترانه و سپس از سال 1359 تا 70 به مرکز تربیت معلم دخترانه اختصاص یافت و پس از یک وقفه آموزشی در سالهای 1370 تا 1372 دوباره به سه بخش دبستان «دخترانه عدل»، «دبستان پسرانه سجاد» و «راهنمایی و دبیرستان دخترانه سمیه» تقسیم و در سال 1376 به مرکز «پیش دانشگاهی شهید رجایی» اختصاص داده شد.

سرانجام «مدرسه ژاندارک» به دلیل ارزش های کالبدی، تاریخی و ساخت معمار بزرگی همچون نیکلا مارکف در زمستان 1378 به شماره 2928 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت می رسد و در سالهای اخیر به «مرکز آموزش ضمن خدمت معلمان» و «دبیرستان بزرگسالان دخترانه هدایت و دبیرستان دخترانه امامت» تبدیل شده بود و سال گذشته بعد از دوره ای تعطیلی مدرسه، مرمت شد و امسال دوباره شاهد بازگشایی این مدرسه بودیم، اما اتفاق عجیب این بازگشایی این بود که این مدرسه امروز پسرانه شده است.

در حالی که این مدرسه پیش از انقلاب جز مدارس تراز اول دخترانه تهران محسوب میشد و بانوان سرشناس و موفقی را مانند ملکه ملک زاده ـ باستان شناس و سکه شناس، فخرعظمی ازغون ـ روزنامه نگار و شاعر (مادر سیمین بهبهانی)، خواهر لوریس چکنواریان که در صنایع شیمی صاحب نام است، آذرنوش صدرسالک ـ موسیقیدان و نوازنده چنگ (همسر مجید انتظامی) پرورش داده است.

به گفته اصغری نیا، یکی دیگر از ویژگی های جالب مدرسه ژاندارک این بود که آموزش خیاطی، آشپزی و خانه داری در کنار برنامه های آموزشی مدرسه به دختران داده میشد.

این پژوهشگر بافت و بناهای تاریخی در ادامه درباره «کلیسای ژاندارک» توضیح می دهد: در قسمت جنوبی مدرسه ژاندارک، کلیسایی به همین نام ساخته شده است. این کلیسا پس از ساخت مدرسه ژاندارک توسط «آندره ژولین» و با همکاری یک مهندس ناظر ایتالیایی با توجه به سبک مدرسه ساخته می شود. تاریخ طراحی کلیسا 1939 میلادی (1318 هجری شمسی) است اما در سال 1946 میلادی (1325 هجری شمسی) پس از پایان جنگ جهانی دوم کلیسا ساخته و بهره برداری می شود.

اصغری نیا می گوید: نکته قابل تأمل درباره معماری این کلیسا این است که اگر کسی از هویت و تاریخ آن اطلاعی نداشته باشد، اصلا احساس نمی کند که مدرسه و کلیسای ژاندارک با فاصله حدودی 20 سال از هم و توسط دو معمار مختلف ساخته شده اند. معماری کلیسا به قدری شبیه و نزدیک با معماری مدرسه ساخته شده که بسیار زیبا و تماشایی است و کاملا با احترام به بنای مدرسه این کلیسا خلق شده است.

براساس مستندات این پژوهشگر، کلیسای ژاندارک از ابتدا به صورت خصوصی و متعلق به فرقه لازاریت های کاتولیک بوده و در حال حاضر هم محل زندگی خواهران کاتولیک است.

اصغری نیا در ادامه معرفی مدرسه ژاندارک بیان می کند: یکی از یادگاری های کوچه ژندارک که به ارزش معنوی این محله و مدرسه می افزاید، وجود یکی از قدیمی ترین فروشگاه های لوازم تحریر و لوازم نقاشی تهران بوده، این مغازه در خیابان منوچهری، مجاور کوچه ژاندارک قرار داشت که تا سال گذشته هم توسط صاحبان قدیمی آن دایر بود اما چند ماه پیش این مغازه فروخته شد و در حال حاضر خالی است.

این پژوهشگر و کارشناس بافت و بناهای تاریخی درباره وضعیت امروز مدرسه ژاندارک می گوید: این مدرسه به چند دلیل پسرانه امروز شده است؛ کارگاه ها در کوچه «ژاندارک» زیاد شده و تردد در این محله برای دختران سخت است، همچنین مدرسه بقدری بزرگ است که ساماندهی تمام آن امکان پذیر نیست. مالکیت مدرسه ژاندراک به عهده آموزش و پرورش است. دو سال پیش با وزیر آموزش و پرورش جلسه ای داشتم و درباره این مدرسه پیشنهادی مطرح کردم که بخشی از آن برای خدمات شهری مانند موزه یا...استفاده شود و تورهای گردشگری از آن بهره ببرند.

در حال حاضر وضعیت کوچه ژاندارک نابسامان است، چون مردم در آنجا رفت و آمد ندارند و تجربه ثابت کرده است وقتی پای مردم عادی و گردشگران به محله ای باز شود، شرایط نابسامان آن تغییر می کند و روبراه می شود اما امروز تورهای گردشگری اجازه ورود به این مدرسه را ندارند. این مدرسه می تواند دوباره دخترانه شود، در صورتی که امنیت به کوچه آن بازگردد.

او اضافه می کند: در حال حاضر تنها بخشی از «مدرسه ژاندارک» استفاده می شود و مابقی آن بدون استفاده مانده است، در حالی که میتوان بجز بخش مدرسه، به قسمتهای دیگر آن کاربری فرهنگی آموزشی دیگری داد و تمام قسمتهای آن احیا شود. زمین این مدرسه هنوز خاکی است و بچه ها در زمین خاک بازی می کنند. آموزش و پرورش به این مدرسه دینش را ادا کرد و آن را مرمت کرد اما میراث فرهنگی و شهرداری می خواهند برای آن چه کار کنند؟ موضوع این است که نهادی به این مدرسه کمک نمی کند.